سایه رکورد و بحران بر نفت ایران!

سکینه مهرائی

در روزهای اخیر، اخبار ضدونقیض درباره وضعیت فروش و صادرات نفت خام ایران در رسانه‌های بین‌المللی و داخلی منتشر شد، اخباری که تصویری پرالتهاب از آینده اقتصاد نفتی کشور ترسیم می‌کند.

از یک سو رکورد تازه‌ای در صادرات ثبت می‌شود، اما همزمان بحران انباشت و افت بی‌سابقه قیمت، سایه‌ای سنگین بر سر درآمدهای نفتی ایران انداخته است.

به گزارش عصراقتصاد، بر اساس آمار مؤسسه معتبر ورتکسا و تحلیل‌های مؤسسه کپلر، صادرات نفت خام ایران در ماه ژوئن ۲۰۲۵ برای نخستین بار به رقم بی‌سابقه ۱.۸ میلیون بشکه در روز رسید. به اذعان این منابع بین‌المللی، ایران علی‌رغم شدت تحریم‌ها و فضای ژئوپلیتیکی ملتهب، موفق شد جایگاه خود را به عنوان یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان نفت اوپک تثبیت کند.

این جهش صادراتی به گونه‌ای بود که حتی در نیمه نخست ۲۰۲۵ متوسط صادرات روزانه نفت کشور نزدیک به ۱.۷ میلیون بشکه برآورد شد؛ موفقیتی که دیپلماسی اقتصادی فعال و تلفیق هوشمند فناوری و لجستیک را به عنوان موتور محرکه خود معرفی می‌کند.

صادرات نفت ایران در دورانی افزایش یافت که وزیر نفت کشور با تحریم‌های مستقیم ایالات متحده مواجه بود، تحریم‌هایی که هدف اصلی آن صفر کردن فروش نفت ایران اعلام شده بود.

با این حال، استراتژی‌های اتخاذ شده وزارت نفت، مسیر عبور از تحریم‌ها را برای ایران هموار ساخت و در روزهایی که کشور بحران‌های کوتاه‌مدت جنگی را هم تجربه می‌کرد، تداوم صادرات حفظ شد. این پایداری نه‌تنها نقطه قوت دیپلماسی انرژی ایران است، بلکه پیامی مهم برای بازیگران بازار جهانی نفت و رقبای منطقه‌ای بود.

زنگ خطر بر فراز بازار نفت ایران

در میانه این خبرهای خوش، اما، زنگ خطر جدی‌ای نیز به صدا درآمد. گزارش‌های منابع معتبری چون بلومبرگ و Platts نشان می‌دهد موفقیت اخیر ایران در افزایش صادرات، بهای سختی نیز داشته است، بهایی همچون کاهش معنادار قیمت نفت خام ایران تا ۴ دلار زیر برنت، در نتیجه انباشت نفت‌های فروش‌نرفته و تخفیف‌های ناگزیر.

بر اساس داده‌های Platts، ذخایر نفت شناور ایران روی آب به حدود ۴۰ میلیون بشکه رسیده که بالاترین سطح سال‌های اخیر است. این انباشت بی‌سابقه باعث شده مشتری اصلی نفت ایران یعنی پالایشگاه‌های مستقل چین، با قدرت چانه‌زنی بسیار بالا، خواستار تخفیف‌های شدید نسبت به شاخص برنت شوند.

این تخفیف که تا چند ماه پیش تنها ۲ دلار بود، اکنون به ۴ دلار کاهش یافته است، همین رقم کوچک، ماهانه تا ۲۱۶ میلیون دلار درآمد نفتی ایران را کاهش می‌دهد و سالانه زیانی بالغ بر ۲.۵ میلیارد دلار به اقتصاد کشور تحمیل می‌کند.

این بحران صرفاً نتیجه تحریم‌ها یا شرایط ژئوپلیتیک نیست بلکه شواهد و تحلیل‌های بازار، نقش ضعف‌ها و تغییرات مدیریتی را در تلنبار شدن این حجم بی‌سابقه نفت و کاهش قدرت فروش ایران پررنگ‌تر می‌دانند. اشتباهات فنی در فروش و بازاریابی، ناهماهنگی با خریداران، قراردادهای ضعیف و واکنش کند به تغییرات بازار از جمله مهم‌ترین آسیب‌شناسی‌های مطرح در این زمینه است.

چین بازیگر کلیدی

چین همواره کلید اصلی بازار صادرات نفت ایران بوده است. با این حال، گزارش‌های بلومبرگ و اویل پرایس تأکید دارند که افت اخیر صادرات ایران به چین بخشی به‌دلیل عملیات تعمیراتی فصلی پالایشگاه‌های مستقل این کشور و بخشی نیز ناشی از ذخیره‌سازی پیشین و تشدید تحریم‌ها توسط آمریکا است. آمارها نشان می‌دهد صادرات نفت خام ایران به چین در ماه مه ۲۰۲۵ به حدود ۱.۱ میلیون بشکه در روز کاهش یافته که ۲۰ درصد پایین‌تر از ماه قبل است.

این کاهش در کنار رفتار پیچیده نفتکش‌های ایرانی برای پنهان کردن مبدأ بار (خاموش‌کردن دستگاه‌های ردیاب و انتقال کشتی‌به‌کشتی) بیان‌گر فضای سخت و رقابتی بازار است. مشتریان چینی با آگاه بودن از فشار ذخایر روی آب و اضطرار ایران به فروش، تخفیف‌های بالاتری طلب می‌کنند و این یعنی بخشی از سود صادراتی ایران به جیب پالایشگاه‌های چینی می‌رود.

تاکید وزارت نفت بر ثبات و تداوم صادرات

در مقابل سیل گزارش‌های بین‌المللی، محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت کشورمان در سخنانی رسمی خبر از تداوم صادرات، حتی در سایه فعال‌سازی احتمال مکانیسم ماشه و بازگشت مجدد تحریم‌های بیشتر داده است. او بخش‌های قابل توجهی از گزارش رسانه‌های غربی درباره کاهش صادرات و درآمد نفت را فضاسازی روانی خوانده که با آمارهای داخلی مطابقت ندارد. پاک‌نژاد اظهار کرد برنامه‌ریزی لازم برای استمرار صادرات حتی در شرایط تحریم شدید وجود دارد و نباید اجازه داد تصویر ذهنی غلطی درباره اقبال بازار و حتی ثبات درآمد نفتی کشور شکل بگیرد.

علی‌رغم چالش‌های ذکرشده، درآمد نفتی ایران بنا بر داده‌های اوپک در سال ۲۰۲۴ با رشد حدود ۱۴ درصدی نسبت به سال پیش به بالاترین سطح میان اعضای اوپک رسید. ایران سال گذشته حدود ۴۶.۷ میلیارد دلار درآمد نفتی کسب کرد؛ رشدی که با وجود روند کاهشی متوسط درآمد نفتی کلی اوپک (و حتی افت ۲۴ میلیارد دلاری درآمد نفتی عربستان سعودی) برای تهران دستاوردی مهم است. تنها چهار کشور عضو اوپک توانستند در سال ۲۰۲۴ رشد در درآمد صادرات نفت ثبت کنند و ایران درمیان آن‌ها بالاترین افزایش درآمد را داشته است.

آیا سیاست نفتی باید تغییر کند؟

حاصل این بررسی تضادی ملموس است: از یک سو جهش بی‌سابقه در صادرات و رشد درآمد نفت در اوج تحریم‌ها و بحران‌های ژئوپلیتیک و از سوی دیگر، بحران انباشت و کاهش درآمد عملیاتی به دلیل ضعف‌های ساختاری در فروش و بازاریابی. ایران اکنون در مسیر «سرنوشت نفتی» خود در بزنگاهی سرنوشت‌ساز ایستاده است. آیا ادامه روند فعلی و پذیرش تخفیف‌های عمیق، کشور را به دام کاهش درآمد دائمی و بازارسازی برای رقبا می‌اندازد یا با اصلاح ساختار مدیریتی و استراتژی‌های فروش می‌توان از فرصت رکوردشکنی در صادرات بیشترین بهره را برد؟

در نهایت، ثبات بازار نفت ایران هماهنگ با بلوغ مدیریتی، قدرت دیپلماسی انرژی و تطبیق با واقعیت‌های متغیر جهانی رقم خواهد خورد. تحریم‌ها و فشارهای خارجی واقعیت زندگی نفتی ایران‌اند، اما عامل تعیین‌کننده در سرنوشت این ثروت ملی، همچنان سیاست هوشمندانه و مدیریت کارآمد داخلی است، جایی که هر اشتباه میلیون‌ها دلار هزینه دارد و هر تصمیم صحیح می‌تواند نفت ایران را دوباره به قله برساند.