معلم؛ رفوزه معیشت
سهیلا روزبان
معلم؛ سازنده نسل‌ها که سال‌هاست دغدغه معیشت و فشارهای اقتصادی توان از او برده است. با وجود تمام وعده هایی که داده شده بود، همچنان سطح درآمدی در جامعه معلمی بسیار پایین بوده و آنگونه که اعلام شده دریافتی آنها به طور متوسط ۳۰ درصد کمتر از کارمندان دولت است. مسئولین دلیل پایین ماندن حقوق معلمان را بودجه کم این وزارتخانه می دانند.
بر اساس آنچه حاجی بابایی سخنگوی کمیسیون برنامه و بودجه اعلام کرده بودجه وزارت آموزش امسال ۲۴۰ هزارمیلیارد تومان در نظر گرفته شده و ۹۷.۷ درصد این بودجه مربوط به هزینه‌های جاری و پرداخت حقوق کارمندان است یعنی با ۲ درصد سایر هزینه‌های آموزش و پرورش تأمین می‌شود. این در حالی است که با توجه به جمعیتی که باید ۳۴ درصد بودجه دولت برای آموزش و پرورش باشد.
سهم آموزش و پرورش از بودجه آب رفت
با وجود اهمیت نظام آموزش و پروش در تمامی جوامع دنیا اما سهم بودجه آموزش و پرورش در کشور ما از بودجه سنوانی هر سال کوچک و کوچک تر می شود. بر اساس جداول لایحه بودجه ۱۴۰۳ سهم بودجه تعلق گرفته به آموزش و پرورش از منابع عمومی دولت ۹.۸۳ درصد است؛ این در حالی که در سال ۱۴۰۲ سهم تعلق یافته به آموزش‌وپرورش از منابع عمومی دولت ۱۰.۵۷ درصد بود.
بودجه صدا و سیما ۳۰۰ درصد بیشتر شد، آموزش پرورش ۲۰ درصد
جالب است که بدانید در حالی بودجه آموزش و پرورش در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال ۱۴۰۲ حدود ۲۰ درصد افزایش یافته که نمایندگان مجلس بودجه سازمان هایی همچون صدا و سیما را تا ۳ برابر افزایش داده اند.
گزارش های منتشر شده نشان می دهد که بودجه این سازمان از ۸ همت در سال گذشته به ۲۴ همت در سال جاری افزایش یافته است.
در این میان افزایش ۲۱۷ درصدی بودجه وزارت امور اقتصادی و دارایی و رشد ۱۵۰ درصدی بودجه سازمان اداری و استخدامی نگاه تبعیض آمیز دولت به سایر وزارتخانه ها و نهادها را بیشتر به رخ می کشد.
این نگاه تبعیض آمیز در شرایطی است که وزارت آموزش و پرورش بزرگترین دستگاه اجرایی کشور است. این وزارتخانه ۹۷۱ هزار پرسنل شاغل دارد. جدای از این همچنین ۳۸ هزار بازنشسته در آموزش و پرورش فعالیت می‌کنند وآینده کشور یعنی جمعیت دانش‌آموزی وزارت آموزش و پرورش با احتساب دانش‌آموزان بزرگسال، ۱۶ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر است.
متوسط دریافتی معلمان ۱۰ تا ۱۲ میلیون تومان
معلمان رسمی درظاهر حکم‌های استخدام پرزرق و برقی دارند اما دریافتی‌های‌شان چنگی به دل نمی‌زند. ناهید کریمی مدیر یکی از هنرستان های تهران است. او با مدرک دکتری و سابقه حدود ۲۳ سال دریافتیش حدود ۱۷ میلیون تومان است. او می گوید که متوسط دریافتی معلم ها بین ۱۰ تا ۱۲ میلیون تومان است و تقریبا می توان گفت معلمی نیست که حقوقی بیش از ۲۰ میلیون تومان دریافت کند.
اگر خط فقر را ۲۵ میلیون تومان در نظر بگیریم می توان گفت که تقریبا تمامی معلمین کشور زیر خط فقر قرار دارند و نمره قبولی در تامین معیشت خود نمی گیرند ولذا کمتر معلمی را شاهد هستیم که شغل دومی را اختیار نکند. این در حالی است که در بسیاری از کشورها شغل معلمی یکی از پردرآمدترین شغل ها به شمار می رود از همین رو است که امروز ما با معلمانی مواجه هستیم که بعضا دانش انها کمتر از دانش اموزان خود است.
بیگاری یا معلمی
در این میان خریدخدمتی‌ها و حق‌التدریسی‌ها اما شرایط بحرانی‌تری را تجربه می‌کنند. مدیر یکی از مدارس تهران به عصر اقتصاد می گوید: بیش از ۷ ماه از سال تحصیلی گذشته اما حق التدریسی ها تنها حقوق مهر و آبان و آذر را دریافت کرده اند. این وضعیت پرداخت در شرایطی است که به شدت با کمبود نیرو مواجه هستیم و به همکاران خود و کار آنها به شدت نیاز داریم. این وضعیت به مراتب در مدارس غیر انتفاعی بدتر بوده و نوعی بیگار وشبیه کار اجباری است که معمولا تنها امیدشان، برگزاری کلاس خصوصی برای دانش آموزان مدرسه است.
البته مسئولین آموزش پروش مدعی اند که شرایط پرداختی در بین معلمان بهتر شده است. مرادصحرایی، وزیر آموزش‌وپرورش او در اولین روزهای شهریور ۱۴۰۲ گفته بود که سال گذشته ۲۴۰ هزار معلم حداقل حقوق را دریافت می‌کردند، اما امروز حتی یک معلم کف حقوق و کمتر از ۱۰ میلیون تومان، دریافت نمی‌کند.
تمامی همکاران مرد شغل دوم دارند. بسیاری از آنها در کلاس های خصوصی تدریس می کنند و بعد از آن هم در تاکسی های اینترنتی مشغول به کار هستند
کاهش تقاضای معلمی در بین مردان
سطح پایین درآمد معلمان باعث شده که تعداد متقاضیان به فعالیت در این رشته کاری در میان مردان به شدت کاهش یابد. این همان نکته ای است که سخنگوی آموزش و پروش هم به آن اشاره کرده و می گوید: امسال ۷۰ درصد نیاز ما به معلمان مرد بود اما ۹۳ درصد شرکت‌کنندگان زن بودند. به همین دلیل در تکمیل ظرفیت آموزگاری قید زن و مرد را برداشتیم و خانم‌ها با نمره بالای ۴۷۰ شانس قبولی دارند.
متقاضیان مرد برای کار معلمی به قدری افت کرده که فعالین این بخش می گویند تقریبا تمام مردانی که در آزمون های فنی و حرفه ای برای معلمی ثبت نام می کنند، قبول می شوند.
مهربان معاون یکی از مدارس متوسطه حوالی ستارخان تهران است. او در گفتگو با عصر اقتصاد می گوید: تمامی همکاران مرد شغل دوم دارند. بسیاری از آنها در کلاس های خصوصی تدریس می کنند و بعد از آن هم در تاکسی های اینترنتی مشغول به کار هستند.او ادامه می دهد: سطح دریافتی معلمان بسیار پایین بوده و به هیچ وجه کفاف هزینه های زندگی را نمی دهد.
طرحی بی اثر برای بهبود معیشت فرهنگیان
وزیر آموزش و پروش مدعی است که با اجرایی‌شدن قانون رتبه‌بندی معلمان، حداقل ۲۶ درصد به حقوق هر همکار مشمول اضافه شده است. اما جامعه فرهنگیان نظری دیگری داشته و این ادعا را قبول نمی کنند و معتقدند که رتبه بندی های به درستی انجام نشده است. از طرفی آمارهای اعلامی هم نشان می دهد که ۵۷۲ هزار معلم به رتبه خود معترض بودند.
یکی از معلم ها که نخواست نامش آورده شود، به عصر اقتصاد می گوید: تغییرایجاد شده در حقوق معلمان بعد از رتبه بندی به قدری ناچیز بود که ما آن را حس نکردیم.
کریمی هم ضمن تایید این گفته ها می گوید که هیچ معیار و مبنای مشخصی برای رتبه بندی معلم ها وجود نداشت. طوری که در برخی موارد رتبه برخی از همکارهای ما با بیش از ۲۵ سال سابقه به یکباره تنزل پیدا کرد و از ۵ به ۲ و ۳ رسید و به نوعی اجرای این طرح بیشتر به ضرر همکاران ما بوده است. کریمی در ادامه سخنان با اشاره به نبود خدمات رفاهی و حمایتی مناسب برای جامعه معلمین گفت: در بیشتر مشاغل فرد بعد از بازنشستگی در مدت ۲ الی ۳ ماه می تواند سنوات خدمت خود را دریافت کنند.
اما خبری از پرداخت سنوات خدمت در بین معلمان در یک سال بعد از بازنشستگی نیست. بعد از یک سال هم در چندین قسط این پرداخت ها صورت می گیرد. در کشوری با تورم ۴۰ درصدی وقتی سنوات را یک سال دیرتر پرداخت می کنند مثل این است که ارزش آن نصف شده است.
کلاس هایی با دو برابر ظرفیت استاندارد
رجبی معلم پایه سوم یکی از مدارس ابتدایی دولتی حوالی میدان آزادی تهران است. او می گوید امسال یکی از معلم های این پایه بازنشست شد و جایگزینی برای آن وجود نداشت. به همین دلیل تعداد کلاس های سوم ازچهار تا به سه کاهش یافت. همین مساله باعث شده که در هر کلاس حدود ۴۴ دانش آموز حضور داشته باشند.
او با بیان اینکه چنین وضعیتی در کلاس های پایتخت به شدت دردناک است، ادامه می دهد: این موضوع باعث اختلال در کیفیت آموزش شده است.
اما این تنها کلاس خانم رجبی نبود که تعداد دانش آموزانش به بیش از ۴۰ نفر رسیده است. آنگونه که وزیر آموزش و پروش گفته سال گذاشته ۱۸ هزار و ۷۰۰ کلاس درس با تراکم بالای ۴۰ نفر تشکیل شد. این عدد امسال به ۱۶ هزار و ۶۰۰ کلاس درس رسیده است. برای درک بهتر از وضعیت نگران کننده نظام آموزش باید گفت که استاندارد تعریف شده برای تراکم کلاس ها ۲۳ نفر تعریف شده است.
بحران کمبود نیرو در نظام آموزشی کشور
بر اساس آمارهای موجود از سال ۹۷ به‌طور متوسط حدود ۴۵ هزار معلم بازنشسته شده‌اند. افرادی که جایگزینی برای آنها در نظام آموزش‌وپرورش دیده نشد. به نظر می رسد عدم استخدام معلم در طول سال های گذشته حالا نظام آموزشی کشور را بحران کمبود معلم مواجه کرده طوری که ۱۸ هزار معلم خرید خدماتی سال‌های گذشته در سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۳ مجدد فراخوانده شده اند.
مدیر یکی از هنرستان های تهران در این باره می گوید: به دلیل کمبود ناچار هستیم که از معلم های بازنشسته خود برای کار آموزش دعوت به کار بکنیم. برخی از فرهنگیان بازنشسته به دلیل کمبود حتی ۲۴ ساعت در هفته هم مشغول آموزش هستند. این ساعت آموزش معادل کار یک معلم رسمی است.
البته علی فرهادی، معاون برنامه ریزی و توسعه منابع وزارت آموزش و پرورش به تازگی اخبار خوشی را درباره جذب نیروهای جدید اعلام کرده است. او گفته که «در سال ۱۴۰۳ حدود ۷۲ هزار معلم جدید از طریق آزمون استخدامی، جذب می‌شوند و ۳۲ هزار نفر از فارغ‌التحصیلان دانشگاه فرهنگیان و رجایی وارد مدارس می‌شوند. بر این اساس، بیش از ۱۰۰ هزار معلم جدید خواهیم داشت. همچنین امسال ۱۹ هزار مربی پرورشی، تربیت‌بدنی و مربی سلامت استخدام می‌شوند که از اول مهر کار خود را در مدارس آغاز خواهند کرد.»
از آنجایی که تعداد کسری معلم ها ها ۲۰۰ هزار نفر اعلام شده، به نظر می رسد که این بحران حالا حالا در نظام آموزشی کشور ادامه دارد. ضمن اینکه سطح درآمد پایین، نبود خدمات مناسب رفاهی هم خود باعث کاهش متقاضیان فعالیت در این شغل شده است.
و آنچه حقیقت دارد رفوزه شدن معلمان در امتحان تامین معیشت و گرداندن چرخ زندگی یشان است، حتی با دوپینگ و رساندن تقلب «رتبه بندی» به جیب جمعی از معلمان!
