نقش شرکت‌های زنجیره تأمین در توسعه اقتصادی
محمود زارعی
پژوهشگر اقتصاد مقاومتی
فزونی عرضه بر تقاضا، پیچیدگی فناوری و بازار، تشدید رقابت، تنوع سلایق، اهمیت عامل کیفیت، خدمات پس از فروش و لزوم تأمین پایدار محصولات، فضای تجارت و تولید امروز را با گذشته بسیار متفاوت کرده است. رقابت سنگین تولیدکنندگان در دسترسی به مشتریان و فروش کالا و خدمات خود به آنها موجب شده است تا فضای تجاری امروز بنا بر اصطلاح بازاریابان، شبیه یک اقیانوس قرمز باشد؛ اقیانوسی که جنگ سنگین رقابت در آن موجب شده است تا آب این اقیانوس از خون تولیدکنندگان قرمز شود. در این فضای سنگین رقابتی، تنوع سلیقه، پراکندگی جغرافیایی مشتریان و اهمیت عامل کیفیت، قیمت و خدمات پس از فروش برای مصرف‌کننده باعث می‌شود تا تنفس در اتمسفر تجارت برای تولیدکنندگان بسیار سخت و نفس‌گیر باشد.
سیستم توزیع یکی از ارکان بسیار مهم در سهولت فرآیند اقتصاد و تجارت است. شبکه توزیع علاوه بر تأمین مواد اولیه برای یک تولیدکننده، موظف است محصول نهایی او را دست مصرف کننده برساند. در یک بازار که شبکه توزیع در آن به صورت سنتی فعالیت میکند، شاهد رشد واسطه‌گری و دلال بازی خواهیم بود. این واسطه‌گری‌ها علاوه بر آنکه موجب می‌شود تا مواد اولیه با قیمت بالاتری دست تولیدکننده برسد و یک محصول با هزینه تمام‌شده بالاتری تولید شود، محصول نهایی را نیز گران‌تر به دست مصرف‌کننده نهایی می‌رساند.
اگر از افزایش قیمت نجومی و کمیاب شدن یک محصول به علت احتکار و زیاده‌خواهی دلال‌ها چشم‌پوشی کنیم، موضوعی که متاسفانه امروزه دامن گیر بازار ایران شده است، نمی‌توان از افت کیفیت محصولات و توزیع کالاهای تقلبی که در بلندمدت موجب تغییر ذائقه مصرف‌کننده نسبت به محصولات داخلی و ترویج مصرف کالاهای وارداتی می‌شود، گذشت.
یکی از مفاهیمی که امروز در سطح شرکت و مدیریت سازمانی مطرح است، مفهوم مدیریت زنجیره تأمین است. در واقع مدیریت زنجیره تأمین فرآیند و فعالیت تأمین مواد اولیه یا اجزای سازمانی است که شرکت برای ایجاد یک محصول یا خدمات و ارائه آن کالا یا خدمات به مشتریان نیاز دارد. هدف مدیریت زنجیره تأمین بهبود عملکرد زنجیره تأمین است. اطلاعات به‌موقع و دقیق زنجیره تأمین به تولیدکنندگان این امکان را میدهد تا فقط محصول قابل فروش را تولید و توزیع کنند. سیستم‌های زنجیره تأمین موثر به تولیدکنندگان و خرده‌فروشان کمک میکند تا فعالیت اضافی را کاهش دهند. این موضوع هزینه تولید، حمل و نقل، بیمه و ذخیره‌سازی کالایی را که قابل فروش نیستند، کاهش میدهد.
با پیچیده شدن فرآیند تجارت، مفهوم مدیریت زنجیره تأمین از سطح یک سازمان فراتر رفته و موجب شده است تا شرکت‌هایی با هدف مدیریت زنجیره تأمین محصولات در سطح جهان پدید آیند. اکنون بخشی از بار توسعه اقتصادی کشورهای چین و کره جنوبی بر عهده این شرکت‌هاست.
این شرکت‌ها در واقع با مدیریت زنجیره تولید یک محصول از مواد اولیه تا محصول نهایی، تأمین پایدار کالا و تضمین کیفیت آن را بر عهده دارند. فعالیت شرکت‌های زنجیره تأمین محدود به مرزهای جغرافیایی نمی‌شود، اکنون برخی از شرکت‌های زنجیره تأمین جهانی به صورت چندملیتی فعالیت می‌کنند؛ بدین صورت که مواد اولیه را از یک کشور تامین می‌کنند و فرآیند تولید محصول و بسته‌بندی را در سایر کشورها انجام می‌دهند و محصول نهایی را در اقصی نقاط جهان توزیع می‌کنند.
فرآیند تأمین آرد را می‌توان نمونه کوچک و البته ناقص زنجیره تأمین در داخل کشور دانست. شرکت بازرگانی دولتی ایران گندم را از کشاورز خریداری میکند، سپس این گندم را در اختیار کارخانجات طرف قرارداد قرار میدهد و در نهایت با شبکه توزیع خود، آرد تولیدی را به دست نانوایی‌ها در سطح کشور می‌رساند.
آنچه شرکت‌های رنجیره تأمین می‌توانند برای اقتصاد فعلی کشور به ارمغان بیاورند در چند حوزه قابل بررسی است: اول آنکه این شرکت‌ها با حذف دلال‌ها موجب کاهش قیمت تمام‌شده محصول می‌شوند و در نتیجه کالا را با قیمت کم‌تری دست مصرف‌کننده نهایی می‌رسد. دوم آنکه با برنامه‌ریزی و بررسی بازار این شرکت‌ها عهده‌دار تامین پایدار محصولات و تضمین امنیت توزیع کالا می‌شوند و سوم آنکه تضمین کیفیت و خدمات پس از فروش را نیز بر عهده خواهند داشت.
اگر از مزایای مختلف شرکت زنجیره تأمین چشم‌پوشی کنیم حذف واسطه‌ها به تنهایی ارزش آن را دارد که این نوع شرکت‌ها مورد توجه مسئولان قرار گیرد و موجب شود که با اعطای مشوق‌های مختلف زمینه را برای فعالیت این شرکت‌ها در کشور فراهم سازند.
