چرا رویای جهان بدون نفت در سال ۲۰۵۰ محقق نمی‌شود
رضا پدیدار
رئیس کمیسیون انرژی و محیط زیست اتاق تهران
مطالعات تطبیقی ایران و جهان نشانگر آن است که جهان بدون انرژیهای فسیلی امکانپذیر نیست و استفاده از انرژیهای کربنی ادامه‌دار خواهد بود. در این باره وزیر انرژی کشور روسیه طی یک گزارش مبسوط عنوان می کند، اگر چه کشورش به فکر کاهش وابستگی به انرژی های فسیلی است، با روندی که در مصرف جهانی صورت میگیرد نیازی نیست تا در صادرات به نفت کاهش ایجاد کنند. حتی مقامات مسئول در این کشور ابراز کردهاند کاهش فرآوردههای هیدرو کربوری در دست مطالعه است، ولی هنوز انگیزه کاملی برای کاهش صادرات نفت تا حداقل سه دهه آینده وجود ندارد
وزیر انرژی روسیه همچنین در ادامه تاکید کرده است برنامههای اعلام‌شده از سوی دولتهای توسعه‌یافته مبنی بر به صفر رساندن وابستگی به گازهای گلخانهای و انرژیهای فسیلی تا سال ۲۰۵۰ واقع‌بینانه نیست و این کشورها قادر نخواهند بود تا سال ۲۰۵۰مصرف هیدروکربنها را برای همیشه کنار بگذارند.
وزیران انرژی روسیه و عربستان نیز در یک کنفرانس مطبوعاتی اعلام کردهاند آنچه به دنبال تحقق آن هستند، توسعه استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر است و نه کنار گذاشتن انرژیهای فسیلی که به نادرستی از سوی رسانهها نقل میشود. وزارت انرژی روسیه همچنین علاقهمند به توسعه انرژیهای نو و تجدیدپذیر است اما دستیابی به چنین هدفی الزاما به معنای کنار گذاشتن مطلق انرژیهای هیدروکربنی نیست. در این باره مسکو تلاش میکند برای توسعه انرژیهای تجدیدپذیر و به رسمیت شناختن انرژی هستهای به عنوان یک انرژی پاک در مجامع انرژی جهان حضور یابد و با نظر مثبت اقدامات لازم را به انجام رساند.
از طرفی رهبران برخی از کشورهای اروپایی در تلاش‌اند تا اتحادیه اروپا به طور رسمی انرژی هستهای را به عنوان یک انرژی پاک به رسمیت بشناسند. این همان برنامهای است که دولت آمریکا نیـــز در صدد تحقق آن است. این در حالی است که کشورهای اروپایی به همراه روسیه در صددند، مانند بسیاری از کشورهای دیگر دنیا مالیات استفاده از گازهای گلخانهای و انرژیهای هیدروکربونی را بالا ببرند که یکی از اصلیترین دلایل این برنامه توجه به محیط زیست و کاهش آلاینده‌های حاصل از سوختهای فسیلی است.
گروهی از کارشناسان جهانی در حوزه انرژی اعتقاد دارند که نمی‌شود به جای استفاده از انرژیهای فسیلی بر انرژیهای خورشیدی و یا بادی تاکید داشت؛ چرا که اتکای به این انرژیها، هنوز نمیتواند جایگزین مناسبی برای نفت باشد. از سوی دیگر استفادههای بیشتر کشورها از انرژیهایی همچون گاز و ال. ان. جی. ( LNG ) دریچه جدیدی به روی دولتها باز کرده تا بتوانند هر چه بیشتر از وابستگی به نفت بکاهند.
در کنار این مهم، آژانس بینالمللی انرژی در آخرین گزارش خود اعلام کرد، پیشرفت کارزار جهانی واکسیناسیون کرونا موجب ترمیم اقتصاد جهانی و پیشی گرفتن تقاضا از میزان تولیدِ تولیدکنندگان عمده نفت خواهد بود. در همین گزارش، آژانس با توجه افزایش تولید نفت کشورهای عضو گروه اوپک پلاس آمده است که رشد مورد انتظار عرضه نفت در ماههای باقیمانده از سال ۲۰۲۱ فاصله زیادی با پیش‌بینی‌ها درباره افزایش قابل توجه تقاضا بعد از سه ماهه دوم سال دارد.
آژانس بینالمللی انرژی همچنین پیشبینی کرده است میزان تقاضای روزانه نفت جهان در فاصله سه ماهه نخست تا پایان سال ۲۰۲۱ حدود ۶.۵ تا ۷ میلیون بشکه در روز افزایش یابد.
اما در همین گزارش، آژانس تاکید دارد به رغم پیشبینی صورت گرفته، بحران ناشی از ویروس کووید ۱۹ در هند نشان میدهد چشم‌انداز تقاضای نفت همچنان با ابهام و عدم قطعیت مواجه است؛ چرا که تا زمانی کنترل کامل همه‌گیری کرونا، آشفتگی و شکنندگی موجود در بازار نفت تداوم خواهد داشت.
همچنین در این گزارش خاطر نشان شده است حجم ذخایر نفتی کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (اروپا) به سطحی عادیتر بازگشته است به نحوی که آمارهای ماه آوریل نشان میدهد، حجم این ذخایر تنها ۱.۹ میلیون بشکه بالاتر از متوسط ۵ سال گذشته است.
ارزیابی افزایشی آژانس بینالمللی انرژی از تقاضای جهانی نفت در حالی صورت میگیرد که این نهاد برآورد کلی خود از میزان رشد تقاضای جهانی در سال ۲۰۲۱ را ۲۷۰ هزار بشکه نسبت به گزارش قبلی کاهش داده و به ۵.۴ میلیون بشکه در روز رسانده است. ناگفته نماند که روند افزایشی مصرف تا سال ۲۰۳۰ به قوت خود باقی است.
در این باره آژانس بین المللی انرژی همچنین با استناد به کاهش تقاضای نفت در اروپا و آمریکای شمالی در چهار ماهه نخست و نیز افت قابل توجه مصرف هند در سه‌ماهه دوم سال جاری میلادی، برآورد خود از میزان تقاضا برای نفت خام اوپک در نیمه دوم سال جاری را به میزان ۲۰۰ هزار بشکه کاهش داده که مورد انتقاد صاحب نظران بازار انرژی قرار گرفت. آنان رشد مصرف را پس از آرامش بحران کووید ۱۹ در منطقه اروپا به بیش از ۲۵درصد و در آمریکای شمالی به بیش از ۳۰درصد برآورد کردهاند.
در این باره بلومبرگ در گزارش خود و به صورت تلویحی از ضرورت تعدیل کاهش تولید گروه اوپک پلاس حتی در صورت کاهش تحریمهای آمریکا علیه ایران سخن گفته و برآورد خود را از میزان تولید نفت آمریکا در سال ۲۰۲۱ را نسبت به گزارش ماه گذشته خود بیش از ۲۰۰ هزار بشکه افزایش داده است.
در مقابل گزارش‌های یادشده، گروهی از کارشناسان حوزه انرژی اعتقاد دارند بر اساس سناریوی فعلی کاهش تولید اوپک‌پلاس حتی با بازگشت وضع عادی به کشورهای بزرگ مصرف‌کننده، سرعت افزایش عرضه به اندازهای نخواهد بود که بتواند با روند مورد انتظار ترمیم تقاضا همراهی کند و زمینه تشدید شکاف میان عرضه و تقاضا مسیر را برای تعدیل بیشتر کاهش تولید اوپک‌پلاس یا حتی افت شدیدتر ذخایر جهانی فراهم می‌سازد.
همچنین با وجود رشد چشمگیر انرژیهای تجدیدپذیر که در سال ۲۰۲۰ با ۴۵ درصد به ۲۸۰ گیگا وات رسیده (که بیشترین رشد سالانه از سال ۱۹۹۹ تاکنون است) باید گفت که۵۰ درصد از رشد ظرفیت تولید انرژیهای تجدیدپذیر در سال گذشته متعلق چین بوده است و این کشور در سال های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ نیز به ترتیب سهمی ۴۵ و ۵۵ درصدی از رشد ظرفیت انرژیهای تجدید پذیر جهان را به خود اختصاص خواهد داد. در همین باره آژانس بین المللی انرژی نیز اعلام کرد در سال جاری حدود ۲۷۰ گیگا وات دیگر به ظرفیت تولید انرژیهای تجدید پذیر افزوده خواهد شد و میزان رشد در سال ۲۰۲۲ نیز به حدود ۲۸۰ گیگاوات خواهد رسید.
اگرچه ادامه این روند تهدیدی جدی برای سوختهای فسیلی آلاینده محیط زیست به ویژه نفت خام به شمار می رود، روند افزایشی مصرف نفتخام که اکنون حدود ۸۸ میلیون بشکه در روز است در پایان سال ۲۰۲۲ به بیش از یکصد میلیون بشکه و نیز تا پایان سال ۲۰۲۵ به ۱۱۵ میلیون بشکه در روز خواهد رسید. این در حالی است که موسسه مشاوره انرژی وود مکنزی میزان مصرف نفت خام جهان در سال ۲۰۳۰ را معادل۱۳۰ میلیون بشکه و تداوم آن را در دو دهه بعد با رشد ۱۰درصد پیش بینی کرده است.
بدین ترتیب باید گفت مصرف نفت خام تا سال ۲۰۵۰ به تداوم خود ادامه داد و با توجه به راحت‌طلبی مردم در بهره گیری از انرژیهای مورد نیاز خود میتوان اذعان کرد جهان بدون نفت در سال ۲۰۵۰ محقق نخواهد شد. روسیه نیز همراستا با این پیشبینی اعلام کرده است حتی اگر استخراج نفت از ذخایر موجود در این کشور با سرعت کنونی ادامه پیدا کند تا سال ۲۰۸۰ ذخایر نفت کافی در اختیار خواهد داشت.
وزیر منابع طبیعی روسیه میگوید: جهان به انرژیهای فسیلی و فرآوردههای هیدروکربوری با توجه به رشد زاد و ولد و افزایش جمعیت از۷.۲ میلیارد نفر به بیش از ۱۲ میلیارد نفر در سال ۲۰۵۰ نیاز دارد و روند رشد انرژیهای تجدیدپذیر پاسخگوی نیاز انرژی جهانی نیست. این مقام روسی استفاده از ذخایر گازی روسیه را نیز با سرعت برداشت کنونی تا ۱۰۳ سال دیگر ادامه‌در اعلام و عنوان کرد مسکو از این بابت و تا یک قرن آینده نگرانی از بابت کمبود منابع گازی نخواهد داشت و مطمئن است جهان در حداقل سه تا چهار دهه آینده به این منابع نیاز مبرم دارد.
او با یادآوری اینکه کشورهای دارنده منابع هیدروکربوری جهان بیش از ۵۰ کشور نیستند و از این میان تنها ۳۰ کشور صادر‌کننده‌اند، افزود: بنابراین روسیه به همراه دیگر کشورهای صادر کننده، سوددهی از منابع خود را که حداکثر تا سه دهه آینده است، مدنظر خواهد داشت و بعد از آن با توجه به پیشرفت منابع تجدیدپذیر که این روند سوددهی منابع هیدرو کربنی نزولی میشود، استفاده از منابع تجدید پذیر را دنبال می کند.
بر این اساس، کشورهای دارنده منابع هیدروکربوری و در راس آنها روسیه برای گذار از وضع کنونی چارهای ندارند که به سمت فناوریهای به روزتر برای توسعه میادین نفتی جدید گام بردارند. نفت و گاز در روسیه و عربستان به دلیل نقش بسیار مهمی که در تامین بودجه عمومی دارند کلیدی به شمار میآید. آمارها نشان میدهد که این دو کشور از سال ۲۰۲۲ به بعد در حدود روزانه ۱۱ تا ۱۲ میلیون بشکه در روز تولید خواهند داشت که در مقایسه با پیشبینیهای قبلی نشان میدهد که می‌توانند افزون بر تامین نیازهای داخلی خود روند افزایشی مصرف جهانی را نیز تا روزانه حداقل ۱۲ و حداکثر ۱۳ میلیون بشکه در روز تامین کنند.
