آب تهران در لوله‌ها می‌پوسد!
اکرم رضائی نژاد
در حالی که کم‌بارشی و خشکسالی چشم‌انداز آبی پایتخت را تیره کرده، تهران هر ساله میلیون‌ها مترمکعب آب پیش از رسیدن به شیر منازل از دست می‌دهد. آمارهای متناقض، از ۱۱ تا ۳۰ درصد هدررفت و تأکید کارشناسان بر فرسودگی شبکه، پرده از بحرانی برمی‌دارد که حتی پروژه‌های پرهزینه انتقال آب هم درمانش نیست.
به گزارش عصراقتصاد، آمارهای رسمی و غیررسمی درباره هدررفت آب تهران تفاوت زیادی دارند. شورای شهر و برخی رسانه‌ها از ۳۰ درصد هدررفت آب شرب خبر می‌دهند. معادل ۱۳۰ میلیون مترمکعب در سال، یعنی دو برابر حجم آب دریاچه چیتگر.
اما محسن اردکانی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران، این عدد را «بزرگ‌نمایی» می‌داند: «میزان هدررفت آب تهران ۲۲ درصد است؛ تنها ۱۱ درصد آن واقعی و ناشی از فرسودگی شبکه است. بقیه ناشی از عوامل دیگری مثل شکستگی‌های موقت، خرابی کنتورها و انشعاب‌های غیرمجاز است. البته به نسبت شاخص جهانی ۸ درصد، وضع ما هنوز بحرانی است.»
در هر دو روایت، ده‌ها میلیون مترمکعب آب پیش از رسیدن به خانه‌ها، در خاک و آسفالت گم می‌شود. سرانه مصرف واقعی، با احتساب این هدررفت، به حدود ۲۵۰ لیتر برای هر نفر در روز می‌رسد، که دو برابر الگوی جهانی ۱۳۰ لیتری است.
لوله‌هایی که تاریخ را به دوش می‌کشند
بخش مهمی از شبکه آبرسانی تهران عمری بیش از ۲۵ سال دارد و بعضی خطوط اصلی حتی به ۷۰ سال پیش بازمی‌گردند. محسن موسوی خوانساری ، کارشناس محیط زیست، هشدار می‌دهد: «بزرگ‌ترین مشکل فرسودگی لوله‌هاست. با کاهش حتی ۱۰ درصد هدررفت، دیگر نیازی به انتقال بین‌حوضه‌ای آب نیست. نصب تجهیزات کاهنده مصرف نیز می‌تواند تا ۵۰ درصد مصرف را کم کند، اما اجرای آن در ادارات، مراکز آموزشی و مساجد نیمه‌کاره مانده است.»
فرسودگی شبکه لوله‌کشی تهران سالانه میلیاردها لیتر آب آشامیدنی را هدر می‌دهد. نقص تجهیزات و بی‌توجهی مدیریتی، پایتخت را در آستانه بحران بی‌آبی قرار داده است
نشتی‌ها فقط آب را هدر نمی‌دهند، آنها می‌توانند زمین را فرونشاند و خاک را آلوده کنند. داریوش مختاری، کارشناس مدیریت منابع آب، می‌گوید:«نشتی در جنوب تهران منابع آب زیرزمینی را آلوده کرده و خطر فرونشست زمین را زیاد می‌کند. از نظر اقتصادی، تعمیر و نگهداری ارزان‌تر از تداوم این هدررفت است. برای رسیدن به وضع استاندارد، باید سالانه ۲۰ درصد شبکه بازسازی شود، ولی کمبود بودجه مانع شده است.»
به گفته اردکانی، یکی از اقدام‌های فوری، پایین آوردن فشار آب در شبکه بوده است تا مانع نشت جدی‌تر شود: «کاهش فشار هدررفت را کم کرده، ولی در ساختمان‌های چندطبقه باعث مشکل تأمین آب در طبقات بالا شده است. استفاده غیرقانونی از پمپ‌های مکش روی شبکه هم آسیب‌زا و غیرقانونی است.»
مهدی فلاح ، مسئول رسانه‌ای شرکت آب و فاضلاب تهران، می‌گوید: «۳ تا ۴ میلیون مترمکعب آب روزانه مصرف می‌شود؛ یعنی هر تهرانی حدود ۲۵۰ لیتر آب در روز مصرف می‌کند. اگر مردم ۲۰ درصد صرفه‌جویی کنند، بحران تا پاییز مدیریت می‌شود. اما فعلاً صرفه‌جویی به ۷ تا ۸ درصد رسیده است.»
با این حال، موسوی خوانساری معتقد است توپ فقط در زمین مردم نیست:«بارها دیده‌ایم که مقصر اصلی را مردم معرفی می‌کنند، در حالی که ریشه بحران در سیستم است. کاهش هدررفت، حتی بدون تغییر عادات مصرفی مردم، بهبود بزرگی ایجاد می‌کند.»
اقتصاد بحران
برآورد آبفا برای نوسازی حدود ۲۰۰ کیلومتر خطوط فرسوده، بیش از ۲۰ هزار میلیارد تومان است. اردکانی تأکید می‌کند که تأمین چنین بودجه‌ای دشوار است و در نتیجه، برخی پروژه‌های بازسازی متوقف یا کند می‌شوند.
اما کارشناسانی مانند مختاری این وضعیت را حاصل «تمرکز غلط بر پروژه‌های انتقال آب» می‌دانند و معتقدند بازسازی شبکه هزینه کمتری دارد و از منظر محیط زیستی سالم‌تر است. وی می‌گوید:«انتقال آب از دریا یا حوضه‌های دیگر هزینه میلیاردی و اثرات مخرب دارد، در حالی که نوسازی شبکه، هم سریع‌تر جواب می‌دهد و هم پایدارتر است.»
راهکارهای روشن ولی روی کاغذ
کارشناسان می‌گویند مجموعه‌ای از اقدامات عملی می‌تواند میزان هدررفت آب را به کمتر از نرخ متوسط جهانی کاهش دهد. آنها تأکید می‌کنند که نوسازی گسترده و پلکانی شبکه فرسوده باید در اولویت قرار گیرد. همچنین، نصب حسگرهای هوشمند و دبی‌سنج‌ها برای شناسایی سریع نشتی‌ها به عنوان یکی از پیش‌شرط‌های موفقیت این طرح مطرح شده است.
کارشناسان هشدار می‌دهند که ادامه این وضعیت، احتمال جیره‌بندی گسترده آب و هزینه‌های سنگین بازسازی شبکه شهری را در آینده‌ای نزدیک اجتناب‌ناپذیر می‌کند
کاهش فشار آب به‌صورت هدفمند و نه کلی، از دیگر اقداماتی است که می‌تواند میزان اتلاف را به شکل چشمگیری کم کند. کارشناسان بر لزوم ممنوعیت برداشت غیرمجاز و انشعاب‌های غیرقانونی نیز تأکید دارند و می‌افزایند که جذب سرمایه‌گذاری خصوصی و بهره‌گیری از ظرفیت بازار سرمایه، تأمین مالی این پروژه‌ها را امکان‌پذیر خواهد کرد.
مختاری می‌گوید:«فناوری‌های نو می‌توانند زمان نشت تا شناسایی را از چند هفته به چند ساعت برسانند. هر ساعت صرفه‌جویی معادل صدها هزار لیتر آب است.»
به هر حال، اختلاف آماری میان ۱۱ و ۳۰ درصد، در عمل معنایی ندارد چرا که در هر دو حالت، حجم عظیمی از منابع آبی پایتخت پیش از مصرف از دست می‌رود. این بحران، حاصل سال‌ها بی‌توجهی به زیرساخت‌هایی است که حالا بار فرسودگی را با نشتی‌های بی‌صدا و مرگ آب به دوش می‌کشند.
تداوم وضعیت فعلی یعنی تشدید کم‌آبی حتی با مصرف به‌ظاهر «کنترل‌شده». درمان واقعی، همان‌طور که کارشناسان هشدار می‌دهند، در بازسازی جدی و فوری شبکه و تغییر اولویت‌هاست، پیش از آن‌که آب تهران در لوله‌های پوسیده، بی‌صدا و برای همیشه بمیرد.
