آینده صنعت پتروشیمی ایران در دستان فناوری

سکینه مهرائی

در سال‌های اخیر، صنعت پتروشیمی ایران با چالش‌های متعددی مواجه شده است که از جمله آن‌ها می‌توان به رکود اقتصادی، کاهش تقاضا و ناترازی‌های موجود در زنجیره تأمین اشاره کرد.

در این شرایط، نوآوری و توجه به نیازهای فناورانه به عنوان کلید موفقیت این صنعت مطرح شده است.

به گزارش عصراقتصاد، صنعت پتروشیمی ایران در سال‌های اخیر با کاهش رشد اقتصادی مواجه بوده و این روند در نیمه نخست سال ۱۴۰۳ تشدید شده است. در این شرایط، نوآوری به عنوان یکی از کلیدهای اصلی برای نجات صنعت پتروشیمی مطرح شده است.

بقای صنعت پتروشیمی مشروط به نوآوری است

در همین رابطه روزگذشته آیین افتتاحیه همایش «پتروفن ۱۴۰۳» برگزار شد. حسن عباس‌زاده مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی در این مراسم با اشاره به اینکه صنعت پتروشیمی یکی از حلقه‌های زنجیره ارزش صنعت نفت است که فناوری با آن عجین شده، اظهار کرد: هیچ‌گاه نمی‌توان وارد فرآیندهای این صنعت شد، مگر اینکه فناوری مورد نیاز آن در اختیار باشد.

وی با بیان اینکه صنعت پتروشیمی ایران اکنون وارد دوران میانسالی شده است، افزود: نوآوری در این صنعت الزام بقای ماست. فرآیندهای صنعت پتروشیمی در بسیاری از موارد عمر بالایی دارند و باید به‌روز شوند. به این منظور باید به فکر بهسازی و بهبود این فرآیندها باشیم.

مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی به وضعیت صادرات و واردات در این صنعت اشاره کرد و گفت: صنعت پتروشیمی کشور سالانه حدود ۱۵ میلیارد دلار صادرات محصولات دارد اما در مقابل، کالا و تحهیزاتی وارد می‌شود که سالانه حدود ۲ میلیارد دلار ارزبری دارند که ۷۰۰ میلیون دلار آن ازسوی شرکت‌های زیرمجموعه هلدینگ خلیج فارس انجام می‌شود و این فرصت بسیار مناسبی برای داخلی‌سازی است.

عباس‌زاده ادامه داد: در کنار این موضوع، سالانه حدود ۲ میلیارد دلار محصول پتروشیمی که در کشور تولید نمی‌شوند، وارد می‌کنیم. یکی از دلایل عمده تولید نشدن برخی محصولات پتروشیمی، نبود دانش فنی آنهاست.

وی به ارائه ۲۰ بسته طرح‌های زنجیره ارزش ازسوی شرکت ملی صنایع پتروشیمی برای رفع این چالش اشاره کرد و گفت: این طرح‌ها دراختیار شرکت‌های پتروشیمی و سرمایه‌گذاران قرار گرفته و در حال انجام است و برخی از دانش‌های فنی نیز برای اولین بار در حال وارد شدن هستند اما هنوز جای کار دارد.

معاون وزیر نفت با تأکید بر جایگاه ویژه داخلی‌سازی در صنعت پتروشیمی بیان کرد: مدیریت جدید پژوهش، فناوری و ساخت داخل شرکت ملی صنایع پتروشیمی به همین منظور در این شرکت ایجاد شده است. این مدیریت به شناسایی شرکت‌های دانش‌بنیان توانمند پرداخته و آنها را به شرکت‌های پتروشیمی متصل می‌کند تا از خروج ارز جلوگیری و ظرفیت‌های داخلی تقویت شود.

عباس‌زاده با بیان اینکه هلدینگ‌های پتروشیمی با هم گره خورده‌اند، اظهار کرد: تلاش داریم انسجام و تعامل میان هلدینگ‌های پتروشیمی را افزایش دهیم تا از هم‌افزایی‌های موجود در صنعت بهره‌برداری بهینه شود.

مشوق‌های مالیاتی؛ موتور محرکه نوآوری در صنایع بزرگ

همچنین رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی، از تحول چشمگیر در حوزه شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور سخن گفت و تأکید کرد که این شرکت‌ها می‌توانند با بهره‌گیری از مشوق‌های مالیاتی، به موتور محرکه نوآوری در صنایع بزرگ مانند پتروشیمی تبدیل شوند.

محمدصادق خیاطیان، با بیان اینکه «فرهنگ نوآوری و توجه به شرکت‌های دانش‌بنیان از حدود یک دهه پیش، کم‌کم به یک باور عمومی و سپس به یک قانون تبدیل شد»، افزود: «امروز بیش از ۱۰ هزار شرکت دانش‌بنیان در کشور مشغول فعالیت هستند که از این تعداد، ۳۰ تا ۴۰ درصد این شرکت‌ها محصولات های‌تک تولید می‌کنند که قابلیت رقابت با محصولات خارجی را دارند.»

خیاطیان همچنین به تصویب «قانون جهش شرکت‌های دانش‌بنیان» اشاره کرد و گفت: «این قانون به تکمیل قانون نخست کمک کرده و مشوق‌هایی برای شرکت‌های بزرگ فراهم کرده تا شرکت‌های دانش‌بنیان بتوانند در مسیر توسعه و تکامل خود، به‌ویژه در صنایع بزرگ قرار گیرند.»

وی افزود: «در تمامی کشورهای جهان، مشوق‌های مالیاتی جذابیت زیادی برای شرکت‌های دانش‌بنیان ایجاد می‌کند و ایران نیز با تصویب قوانین حمایتی در این حوزه، مسیر را برای این شرکت‌ها هموار کرده است. این روند که باعث کاهش نرخ رشد و توسعه در برخی از شرکت‌های بزرگ شده، می‌تواند به سرمایه‌گذاری‌های بیشتر در بخش فناوری و نوآوری منجر شود.»

رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی تأکید کرد: «بیشترین بهره‌برداری از توانمندی‌های شرکت‌های دانش‌بنیان زمانی ممکن می‌شود که شرکت‌های بزرگ در این زمینه سرمایه‌گذاری کنند. با استفاده از مشوق‌های مالیاتی، می‌توان به سمت تنوع‌بخشی در سرمایه‌گذاری‌ها حرکت کرده و همکاری‌های بیشتری میان شرکت‌های بزرگ و دانش‌بنیان برقرار کرد.»
حمایت از نوآوری

حجت میرزایی، مشاور اقتصادی مدیرعامل گروه صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس، بر اهمیت نوآوری و تکنولوژی‌های نوین تأکید کرد و گفت که این هلدینگ می‌تواند با پایان دادن به خام‌فروشی، سهم ۲ میلیارد دلاری واردات محصولات پتروشیمی را کاهش دهد.

میرزایی همچنین به ضرورت تأثیرگذاری در زنجیره ارزش جهانی اشاره کرد و افزود: «باید به‌جای تولید انفرادی، در صدها زنجیره ارزش جهانی سهم داشته باشیم.» این رویکرد می‌تواند به صنعت پتروشیمی کشور کمک کند تا در بازار جهانی رقابت کند و به‌جای تک‌محصولی بودن، از تنوع بیشتری بهره‌برداری کند.

برای تحقق این اهداف، نیاز به حمایت‌های مالی و سیاست‌گذاری مناسب وجود دارد. یکی از راهکارهای پیشنهادی، ایجاد مشوق‌های مالیاتی برای شرکت‌های دانش‌بنیان است که می‌تواند به عنوان موتور محرکه نوآوری در صنعت پتروشیمی عمل کند. این مشوق‌ها می‌توانند به جذب سرمایه‌گذاری‌های بیشتر و ایجاد نوآوری‌های جدید در این صنعت کمک کنند.

به گفته کارشناسان، هلدینگ خلیج‌فارس به عنوان یکی از بزرگ‌ترین هلدینگ‌های پتروشیمی در کشور، توانایی کاهش سهم ۲ میلیارد دلاری واردات محصولات پتروشیمی را دارد و می‌تواند با استفاده از تکنولوژی‌های نوین، خام‌فروشی را به پایان برساند.

با این حال، صنعت پتروشیمی ایران با چالش‌های جدی نیز مواجه است. یکی از مشکلات اساسی که در این صنعت وجود دارد، ناترازی‌ها و تخلیه منابع زیست‌محیطی است. میرزایی به این نکته اشاره کرد که ما وارث تکنولوژی‌هایی هستیم که به طور کامل به‌روز نشده‌اند و این مسئله یکی از عوامل مانع توسعه است.

او همچنین بر لزوم طراحی و ترسیم مدل‌های کالا در زنجیره‌های ارزش تأکید کرد و گفت: «اگر ما بتوانیم این مدل‌ها را به‌درستی ترسیم کرده و در سطح جهانی به اجرا بگذاریم، می‌توانیم سهم بیشتری از بازارهای جهانی را به دست آوریم و از ظرفیت‌های بومی و داخلی خود به طور بهینه استفاده کنیم.»

۵۲ شرکت زیر ذره‌بین ارزیابان جایزه نوآوری در صنعت پتروشیمی

در ادامه این همایش، مدیر راهبرد و زیرساخت توسعه محصول فناوری و نوآوری شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس، نیز با اشاره به نقش حیاتی نوآوری و فناوری در پیشبرد اهداف صنعت پتروشیمی، گفت: «در دنیای امروز، چالش‌هایی چون ناترازی و آلایندگی، مزیت‌های گذشته صنعت پتروشیمی ایران همچون انرژی و خوراک ارزان و همچنین دسترسی به لایسنس‌ها را تحت‌تأثیر قرار داده است. اما باهمت جمعی و حمایت‌های مدیران ارشد، این مشکلات به فرصتی برای رشد و نوآوری تبدیل شده است.»

مروت ادامه داد: «پنج سال پیش با حمایت معاون محترم برنامه‌ریزی و توسعه کسب‌وکار گروه، جایزه نوآوری را آغاز کردیم و امروز این جایزه به یک برند معتبر در کشور تبدیل شده است. در طی سه سال گذشته، این جایزه به اوج خود رسیده و به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و معتبرترین جوایز نوآوری در صنعت پتروشیمی شناخته می‌شود.»

مروت همچنین به فرایند ارزیابی جوایز نوآوری اشاره کرد و افزود: «بیش از ۷۵۰ نفرساعت ارزیابی از ۵۲ شرکت انجام شده است. این ارزیابی‌ها با تسریع فرایند و در سطح وسیع‌تر از سایر شرکت‌های پتروشیمی خارج از گروه صورت‌گرفته و در آینده نزدیک هدف داریم این همایش را به سطح بین‌المللی ارتقا دهیم.»

وی همچنین بر ضرورت توجه به نیازهای فناورانه در صنعت پتروشیمی تأکید کرد و افزود: «ما ۳۳۰ نیاز فناورانه شناسایی کرده‌ایم و در این راستا، دیجیتال‌سازی و هوش مصنوعی به این نیازها اضافه شده است.

هدف ما این است که بتوانیم ۱۶۰ نیاز فناورانه را به‌هم‌رسانی کنیم و این روند می‌تواند به شکل‌گیری راهکارهای نوآورانه و پیشرفته در صنعت پتروشیمی کمک کند.»