ارز توافقی؛ پاسخگوی آشفتگی‌های اقتصادی یا چالشی جدید؟
در روزهای اخیر، تغییر سیاست ارزی کشور و اجرای طرح تک نرخی شدن ارز با استفاده از ارز توافقی به موضوعی داخل در میان اقتصاددانان تبدیل شده است. این تغییر نه تنها بر روی ثبات اقتصادی کشور تأثیر می‌گذارد، بلکه برای زندگی روزمره مردم و کسب‌وکارها نیز پیامدهای قابل توجهی خواهد داشت.
به گزارش عصراقتصاد، تک نرخی شدن ارز به معنای وجود یک نرخ واحد برای ارزهای خارجی است که با هدف کاهش نوسان‌های ارزی و ایجاد ثبات اقتصادی اجرا می‌شود. ارز توافقی نیز بر اساس مذاکرات بین خریداران و فروشندگان در بازار تعیین می‌شود و قرار است از آن به شکل رسمی استفاده شود. این تغییر به نوعی پاسخ به انتقادات از سیستم ارزی گذشته است که به آشفتگی‌های اقتصادی دامن زده بود.
حامیان سیاست تک نرخی شدن ارز معتقدند که این رویکرد می‌تواند به بهبود ثبات اقتصادی و کاهش فساد در بازار ارز کمک کند. آنها بر این باورند که با یک نرخ مشخص، مردم و کسب‌وکارها قادر خواهند بود برنامه‌ریزی بهتری داشته باشند و به ایجاد فضایی امن‌تر برای سرمایه‌گذاری کمک خواهد شد. همچنین، کیفیت کالاها و خدمات با کاهش نوسان‌های ارزی بهبود پیدا می‌کند.
با این وجود، بسیاری از کارشناسان اقتصادی و منتقدان نسبت به اجرای این سیاست هشدار داده و آن را در شرایط کنونی نامناسب می‌دانند. به گفته داود منظور، رئیس سابق سازمان برنامه و بودجه، طرح تک نرخی‌شدن ارز نه تنها مشکلات نظام ارزی کشور را حل نخواهد کرد، بلکه ممکن است به افزایش نرخ تورم و کاهش ارزش پول ملی دامن بزند. او همچنین بیان کرده که بازار ایران باید از نظر توانمندی‌های اقتصادی به شرایط جدید عادت کند.
تأثیر بر بازارها و کسب‌وکارها و افزایش نرخ تورم
به عقیده مخالفان، تغییر سیاست ارزی می‌تواند پیامدهای فوری بر روی بازارها داشته باشد. به عنوان مثال، ممکن است قیمت کالاها و خدمات با توجه به افزایش قیمت ارزهای خارجی تحت تأثیر قرار گیرد. این تغییر در نهایت به نفع کسب‌وکارها و مصرف‌کنندگان نیست و ممکن است به بیکاری و تعطیلی برخی از شرکت‌ها منجر شود.
همچنین برخی از اقتصاددانان بر این باورند که اگر نرخ تورم به طرز قابل توجهی افزایش یابد، امکان دستیابی به اهداف اقتصادی کشور بسیار دور خواهد بود. یاسر خاندوزی، یکی از نمایندگان مجلس، نیز نسبت به این مسأله هشدار داده و اشاره کرده است که باید تدابیر لازم برای کنترل نرخ تورم اتخاذ شود.
گامی عملی برای حمایت از تولید
اما موافق این طرح معتقدند که ارز توافقی گام موفقی برای حمایت از تولید خواهد بود. احمد مهدوی ابهری دبیرکل انجمن کارفرمایی صنعت پتروشیمی ایران نیز بر این باور است که سیاست جدید ارزی بانک مرکزی به نفع بخش تولید است و باعث می شود بازار سرمایه رونق پیدا کند.
وی با بیان اینکه فاصله بین نرخ ارز نیما و ارز بازار آزاد سبب شکل گیری تقاضاهای کاذب در بازار شده بود، خاطر نشان کرد: حتی در بورس کالا هم این اتفاق می افتاد، چرا که عده ای به دنبال این بودند که از ارز ارزان استفاده کنند و واردات انجام دهند.
وی افزود: در شرایط جدید ارزی دیگر صادرکننده این تصور را نمی کند که به واردکننده رانت می دهد بلکه ارز خود را در بازار توافقی می‌فروشد.
آلبرت بغزیان استاد اقتصاد دانشگاه تهران نیز در این باره معتقد است: سیاست جدید دولت درباره تشکیل بازار موازی ارز کار بسیار خوبی است که به کاهش رانت در بازار ارز کمک می‌کند.
وی اظهار کرد: اهداف تشکیل بازار موازی ارز توافقی این است که رانت بازار نیمایی کم شود و دست آنهایی که برای واردات از این ارز استفاده می کردند، کوتاه شود و در عین حال صادرکنندگانی درباره عرضه ارز خود در بازار نیمایی ناراحت بودند، ارز خود را در این بازار، با قیمت مناسب عرضه و دریافت کنند.
وی با بیان اینکه برخی افراد و تجار ارز خود را به صورت نیمایی عرضه نمی کردند بلکه این سامانه را دور زده و در بازار آزاد می فروختند، افزود: با تشکیل کامل بازار توافقی ارز، این گروه دستشان بسته شده و از این جهت عرضه ارز زیاد خواهد شد و متقاضیان ارز می توانند ارز بیشتری در اختیار داشته باشند.
این اقتصاددان با بیان اینکه واقعی شدن نرخ ارز ممکن است به گران شدن کالاهای وارداتی بینجامد، زیرا دیگر بازار آزاد به شکل سابق وجود نخواهد داشت، افزود: با این اقدام بازار غیر رسمی ارز نیز تحت تاثیر بازار توافقی قرار خواهد گرفت.
وی تصریح کرد: اگر هدف مسئولان از واقعی سازی نرخ ارز افزایش میزان تولید است، قطعا این کار اتفاق خواهد افتاد و کارخانه‌ها با قیمت بیشتری محصولات خود را تولید و به فروش خواهد رساند.
بغزیان گفت: اگر اهداف دیگر این کار جلوگیری از رانت در بازار ارز است، بهتر است که نظارت را افزایش دهیم، زیرا به همان وارد کننده‌ای که ارز نیمایی می دادیم که محصولش قیمت تمام شده کمتری داشته باشد، محصول خود را با نرخ آزاد در بازار می‌فروخت؛ این نشان می‌دهد که تاکنون رانتی داده می‌شد در حالی که قرار بود این کار حمایتی، از اقشار ضعیف تر باشد.
اما از آنجا که اقتصاد ایران در سال‌های اخیر تحت فشارهای زیادی از جمله تحریم‌های بین‌المللی و نوسانات بازار ارز قرار داشته و همچنین کاهش ارزش پول ملی و افزایش فقر به مشکلات منجر شده است؛ بنابراین، تصمیم به تک نرخی شدن ارز باید با دقت و زیر نظر کارشناسان اتخاذ شود. سیاست‌گذاران باید به عواملی مانند کنترل تورم، امنیت سرمایه‌گذاری، و کیفیت زندگی مردم توجه کنند.
اگرچه سیاست تک نرخی شدن ارز با استفاده از ارز توافقی ممکن است فرصتی مناسب برای بهبود وضعیت اقتصادی کشور باشد، اما اجرای آن در میان چالش‌ها و انتقادات باید با احتیاط صورت گیرد. برای موفقیت این سیاست، نیاز به سیاست‌گذاری‌های آینده‌نگر و جامع داریم که بر اساس شرایط واقعی اقتصادی کشور تدوین شود.
