اقتصاد بدون مرز
صرامی، کارشناس حوزه ژئوپلیتیک در گفت‌وگو با عصراقتصاد: اگر امروز وارد افغانستان نشویم، فردا جای ما را دیگران می‌گیرند
سکینه مهرائی، گروه ایران- در حالی‌که افغانستان پس از سال‌ها بحران، مسیر بازسازی صنعتی و توسعه زیرساخت‌ها را در پیش گرفته است، صرامی، فعال اقتصادی و کارشناس حوزه انرژی و ژئوپلیتیک، با هشدار نسبت به عقب‌ماندن ایران از رقابت منطقه‌ای، تأکید می‌کند که وقت تصمیم‌گیری فرارسیده است.
به گفته او، کشورهای اطراف با صفر کردن تعرفه‌ها و حضور گسترده در پروژه‌های عمرانی در حال تثبیت جایگاه اقتصادی خود در افغانستان‌اند، در حالی‌که ایران هنوز درگیر موانع گمرکی و بی‌عملی در سرمایه‌گذاری خارجی است. صرامی این دوره را «لحظه طلایی برای احیای نفوذ اقتصادی ایران در شرق» توصیف می‌کند، اما معتقد است که این فرصت زودگذر است و اگر ایران اکنون وارد میدان نشود، دیگران میدان‌دار خواهند شد.
احمد صرامی، فعال اقتصادی و کارشناس حوزه انرژی و ژئوپلیتیک، در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرنگار عصراقتصاد، با تشریح سیاست‌های اقتصادی جدید دولت افغانستان، بر ضرورت نگاه واقع‌بینانه ایران در همکاری اقتصادی با این کشور تأکید کرد. او گفت، هر کشوری در مسیر توسعه ابتدا بر ظرفیت نیروی داخلی تکیه می‌کند و افغانستان نیز از این قاعده مستثنا نیست، اما در مسیر آموزش و فناوری، نقش ایران می‌تواند تعیین‌کننده باشد.
صرامی در تبیین دیدگاه خود اظهار کرد: «در سیاست‌های اقتصادی هر کشور، در درجه نخست، نیروی کار آزموده و متخصص داخلی در اولویت قرار دارد. این قاعده، چه در کشورهای توسعه‌یافته و چه در کشورهای در حال رشد، پایدار است. دولت‌ها ابتدا می‌کوشند اشتغال را برای نیروهای بومی تثبیت کنند و در گام بعد، از نیروهای خارجی صرفاً برای تکمیل آموزش و انتقال دانش فنی بهره می‌گیرند. افغانستان نیز با شرایط خاص خود و برنامه‌ریزی برای استفاده از معادن و منابع طبیعی، مسلماً این اصل را سرلوحه کار قرار داده است.»
آموزش نیروهای بومی، محور راهبرد توسعه افغانستان
به گفته رئیس هیات‌مدیره و مدیرعامل گروه صرامی، دولت افغانستان علاوه بر استفاده از نیروهای متخصص داخلی، قصد دارد در مرحله‌ای دیگر با اعزام جوانان و متخصصان خود به کشورهای همکار، از جمله ایران، فرصت کارآموزی و انتقال تجربه فراهم کند. او افزود: «هدف آنان این است که نیروهای آموزش‌دیده خود را به کشور بازگردانند تا در همان زمینه‌های صنعتی و معدنی به کار گرفته شوند. این مسیر، علاوه بر خودکفایی در نیروی کار، به کاهش وابستگی به خارجی‌ها نیز منجر می‌شود.»
صرامی خاطرنشان کرد که در هر نوع همکاری صنعتی، فرایند شناسایی نیاز اصلی‌ترین مرحله است: «کشورها برای هر صنعت چک‌لیست تخصصی دارند تا بدانند در چه رده‌هایی باید از چه نوع نیرو استفاده کنند. زمانی که یک کشور مانند ایران در کشور دیگری سرمایه‌گذاری صنعتی انجام می‌دهد، ابتدا متخصصان خود را برای راه‌اندازی صنعت می‌فرستد و سپس نیروهای بومی آن کشور را آموزش می‌دهد تا چرخه بهره‌برداری در آینده در اختیار نیروهای میزبان قرار گیرد. همین الگو در مورد افغانستان نیز قابل اجرا است.»
ترانزیت و سیاست تعامل با شرق
او درباره چالش‌های ترانزیتی میان دو کشور و احتمال ورود کشورهای ثالث مانند چین و کشورهای شرق آسیا گفت: «افغانستان، به‌ویژه پس از تشکیل دولت اسلامی جدید، سیاست تعامل متوازن با همه قدرت‌های اقتصادی را در پیش گرفته است. شواهد در رسانه‌ها نشان می‌دهد که درهای اقتصادی این کشور به روی تجارت و سرمایه‌گذاری باز شده است و امنیت تجاری در اولویت قرار دارد. در این میان، آنچه تعیین‌کننده میزان ارتباط افغانستان با ایران یا کشورهای دیگر است، تفاهمات بالادستی میان دولت‌ها و سطح هماهنگی سیاسی در نهادهای تصمیم‌گیر دو طرف خواهد بود.»
صرامی با اشاره به بعد گمرکی و تجاری روابط، تأکید کرد که قانون واحد گمرکی در سطح بین‌المللی بسیار نادر است اما کشورهای منطقه معمولاً از توافقات ترجیحی، آزادسازی تجاری و کاهش یا حذف تعرفه‌ها برای گسترش مبادلات استفاده می‌کنند. او اظهار داشت: «میان افغانستان و بسیاری از کشورهای دیگر این توافقات در قالب صفر کردن تعرفه گمرکی شکل گرفته است. امیدوارم بین ایران و افغانستان نیز چنین تجربه‌ای تکرار شود، زیرا اگر ما بخواهیم حضور اقتصادی پایدار در بازار همسایگان داشته باشیم، ناچاریم بسیاری از تعرفه‌ها را کاهش دهیم یا به صفر برسانیم.»
بازار افغانستان در حال تقسیم میان رقبای منطقه‌ای است. صرامی هشدار می‌دهد که ایران اگر در توسعه راه‌ها و صنایع این کشور تعلل کند، فرصت تاریخی همکاری از دست می‌رود
وی افزود: «کشورهایی که نمی‌توانند امنیت اقتصادی و اطمینان سرمایه را فراهم کنند، دیر یا زود از مدار همکاری کنار گذاشته می‌شوند. ما نیز اگر فضای مطمئن سرمایه‌گذاری فراهم نکنیم، سرمایه به کشور دیگری منتقل خواهد شد. بنابراین هم در بخش دولتی و هم در بخش خصوصی، باید تلاش کنیم با کمک نهادهایی مانند سازمان توسعه تجارت، مشکلات ترانزیت، تعرفه، و موانع گمرکی را برطرف کنیم. تسهیل قوانین صادرات و واردات، شرط اساسی ماندگاری در بازار منطقه است.»
در ادامه، رئیس هیات‌مدیره گروه صرامی به یکی از مهم‌ترین بسترهای اقتصادی افغانستان، یعنی حوزه راه‌های مواصلاتی، اشاره کرد و گفت: «اگر از زاویه یک سرمایه‌گذار نگاه کنیم، سرمایه‌گذاری در شبکه راه‌های افغانستان کاملاً ممکن و سودآور است. ایران با توجه به موقعیت ژئوپلیتیکی ممتاز خود، باید برای اتصال جغرافیایی با شرق از این فرصت استفاده کند. کریدورهایی که در شمال، غرب، جنوب و شرق کشور وجود دارند، تاکنون بهترین مسیرهای ترانزیتی برای عبور کالا بوده‌اند. تکمیل این شبکه در پیوند با افغانستان، می‌تواند جریان تجارت منطقه‌ای را متحول کند.»
وی ادامه داد: «وزارت راه و شهرسازی ایران در بخش ساخت جاده‌های آسفالتی و خطوط ریلی برنامه‌ریزی کرده است تا محموله‌ها در کوتاه‌ترین زمان ممکن جابه‌جا شوند. تصمیم‌گیری درباره مسیرهای اصلی و نوع زیرساخت به عهده دولت‌هاست، اما پس از تصویب طرح‌ها، پیمانکاران و شرکت‌های خصوصی می‌توانند وارد عمل شده و نقش اجرایی در توسعه زیرساخت‌های مواصلاتی ایفا کنند.»
تقویت همکاری‌های بخش خصوصی دو کشور
صرامی با تأکید بر اهمیت نقش بخش خصوصی در این همکاری‌ها گفت: «اکنون زمان آن رسیده است که شرکت‌های ایرانی، به‌ویژه در حوزه پیمان‌کاری و معدن، حضور گسترده‌تری در افغانستان داشته باشند. هرچند شرایط خاص سیاسی و امنیتی این کشور ملاحظاتی دارد، اما با شکل‌گیری ثبات نسبی و تدوین قوانین شفاف تجاری، امکان ورود مؤثر بخش خصوصی ایران فراهم است. این حضور باید با پشتیبانی سیاست خارجی فعال و همراهی نهادهای اقتصادی کشور تحقق یابد.»
او همچنین خاطرنشان کرد که همکاری ایران و افغانستان، اگر با هماهنگی میان وزراتخانه‌ها و اتاق‌های بازرگانی دو طرف همراه شود، می‌تواند به ایجاد بازار مشترک خدمات فنی و مهندسی، تبادل مواد اولیه و توسعه زنجیره‌های صنعتی منجر گردد. صرامی یادآور شد: «هدف ما نباید صرفاً صادرات کالا باشد، بلکه باید در حلقه‌های تولید و توسعه فنی شریک شویم؛ یعنی انتقال فناوری، احداث کارخانه، و آموزش نیروهای بومی را هم‌زمان پیش ببریم.»
در پایان این گفت‌وگو، احمد صرامی با تأکید بر نگاه بلندمدت به روابط ایران و افغانستان افزود: «تعامل اقتصادی تنها زمانی ماندگار است که بر پایه منافع دوطرفه بنا شود. افغانستان امروز در آستانه جهش صنعتی قرار دارد و ایران نیز تجربه، فناوری و نیروی انسانی متخصص در اختیار دارد. اگر سیاست‌گذاران دو کشور بتوانند سازوکاری شفاف و امن ایجاد کنند، آینده همکاری‌های اقتصادی میان تهران و کابل، به‌جای رقابت، بر مبنای مشارکت و اعتماد شکل خواهد گرفت.»
