اقتصاد دیجیتال ایران در برزخ رشد و محدودیت‌ها
مهرین نظری
استارتاپ‌های حوزه اقتصاد دیجیتال در سال‌های اخیر توانسته‌اند توجه سرمایه‌گذاران را به خود جلب کنند. اما چه عواملی بر این روند تأثیرگذار بوده و آینده سرمایه‌گذاری در این حوزه چگونه پیش‌بینی می‌شود؟
اقتصاد دیجیتال به یکی از ارکان اصلی توسعه اقتصادی در جهان تبدیل شده است. این بخش، با رشد سریع خود، توانسته سرمایه‌گذاران را به سمت استارتاپ‌های فعال در حوزه‌هایی نظیر تجارت الکترونیک، فین‌تک، هوش مصنوعی و بلاکچین جلب کند. ایران نیز به‌رغم چالش‌های متعدد، شاهد افزایش سرمایه‌گذاری‌ها در این بخش بوده است. در این گزارش، به بررسی روندهای سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های حوزه اقتصاد دیجیتال در ایران و جهان می‌پردازیم.
روندهای جهانی سرمایه‌گذاری
بر اساس گزارش مؤسسه CB Insights، در سال ۲۰۲۳ بیش از ۶۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های اقتصاد دیجیتال در سراسر جهان صورت گرفته است. این سرمایه‌گذاری‌ها عمدتاً در بخش‌های هوش مصنوعی (۲۵٪)، فین‌تک (۲۰٪)، و تجارت الکترونیک (۱۵٪) متمرکز بوده است.
بر اساس گزارش مؤسسه CB Insights، در سال ۲۰۲۳ بیش از ۶۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های اقتصاد دیجیتال در سراسر جهان صورت گرفته است. این سرمایه‌گذاری‌ها عمدتاً در بخش‌های هوش مصنوعی (۲۵٪)، فین‌تک (۲۰٪)، و تجارت الکترونیک (۱۵٪) متمرکز بوده است
یکی از شاخص‌ترین نمونه‌ها، سرمایه‌گذاری ۱۰ میلیارد دلاری شرکت OpenAI توسط مایکروسافت است که نشان‌دهنده اهمیت روزافزون فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی در جذب سرمایه است. همچنین، استارتاپ‌های مرتبط با بلاکچین و ارزهای دیجیتال نیز توانسته‌اند در سال‌های اخیر رشد چشمگیری را در جذب سرمایه‌های خطرپذیر تجربه کنند.
وضعیت سرمایه‌گذاری در ایران
در ایران، سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های اقتصاد دیجیتال با وجود تحریم‌ها و محدودیت‌های قانونی، رشد قابل توجهی داشته است. طبق گزارش مرکز نوآوری فناوری‌های مالی، در سال ۱۴۰۱ بیش از ۱۵۰۰ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری خطرپذیر در استارتاپ‌های ایرانی صورت گرفته است. این رقم در مقایسه با سال ۱۴۰۰، رشدی ۳۰ درصدی را نشان می‌دهد.
بخش‌هایی مانند فین‌تک و تجارت الکترونیک بیشترین سهم را از این سرمایه‌گذاری‌ها داشته‌اند. به‌عنوان مثال، دیجی‌کالا در سال گذشته توانست سرمایه‌ای بالغ بر ۵۰۰ میلیارد تومان جذب کند که برای توسعه زیرساخت‌ها و افزایش تنوع محصولات استفاده شده است. همچنین، استارتاپ‌های فین‌تک نظیر “زرین‌پال” و “آپ” نیز توانسته‌اند توجه سرمایه‌گذاران را به خود جلب کنند.
عوامل مؤثر بر جذب سرمایه
یکی از مهم‌ترین عوامل جذب سرمایه در استارتاپ‌های حوزه اقتصاد دیجیتال، رشد سریع کاربران اینترنت و تلفن همراه در ایران است. بر اساس آمار وزارت ارتباطات، تا پایان سال ۱۴۰۱ بیش از ۷۵ میلیون نفر در ایران به اینترنت دسترسی داشته‌اند که این رقم نشان‌دهنده پتانسیل بالای بازار داخلی است.
علاوه بر این، ظهور پلتفرم‌های سرمایه‌گذاری جمعی (Crowdfunding) نیز به افزایش سرمایه‌گذاری‌ها کمک کرده است. این پلتفرم‌ها با تسهیل دسترسی به منابع مالی، به استارتاپ‌ها امکان می‌دهند که بدون نیاز به سرمایه‌گذاران بزرگ، پروژه‌های خود را تأمین مالی کنند.
چالش‌های سرمایه‌گذاری در ایران
با وجود رشد سرمایه‌گذاری‌ها، چالش‌های زیادی پیش روی استارتاپ‌ها و سرمایه‌گذاران در ایران وجود دارد. یکی از این چالش‌ها، نبود قوانین شفاف و پایدار است. بسیاری از سرمایه‌گذاران به دلیل عدم اطمینان به سیاست‌های دولتی، از سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بلندمدت خودداری می‌کنند.
طبق گزارش مرکز نوآوری فناوری‌های مالی، در سال ۱۴۰۱ بیش از ۱۵۰۰ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری خطرپذیر در استارتاپ‌های ایرانی صورت گرفته است. این رقم در مقایسه با سال ۱۴۰۰، رشدی ۳۰ درصدی را نشان می‌دهد
علاوه بر این، محدودیت‌های بانکی و مالی ناشی از تحریم‌ها، انتقال سرمایه به استارتاپ‌های ایرانی را دشوار کرده است. این موضوع به‌ویژه برای استارتاپ‌هایی که به دنبال جذب سرمایه خارجی هستند، چالشی جدی محسوب می‌شود. یکی دیگر از چالش‌های مهم، شکاف دیجیتالی در مناطق مختلف کشور است. در حالی که استارتاپ‌های مستقر در تهران و شهرهای بزرگ توانسته‌اند به منابع مالی بهتری دسترسی پیدا کنند، استارتاپ‌های مناطق محروم با مشکلات بیشتری مواجه هستند.
پیش‌بینی‌ها و آینده سرمایه‌گذاری
بر اساس پیش‌بینی کارشناسان، سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های حوزه اقتصاد دیجیتال در ایران در سال ۱۴۰۲ نیز با رشد همراه خواهد بود. با توجه به افزایش توجه دولت به اقتصاد دیجیتال و تدوین برنامه‌های حمایتی نظیر “سند تحول دیجیتال”، انتظار می‌رود که سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی تمایل بیشتری به این حوزه نشان دهند.
همچنین، با گسترش فناوری‌های نوینی نظیر هوش مصنوعی و اینترنت اشیا (IoT)، بخش‌هایی نظیر سلامت دیجیتال و آموزش آنلاین نیز به یکی از اولویت‌های سرمایه‌گذاری تبدیل خواهند شد. این روند می‌تواند فرصت‌های جدیدی برای استارتاپ‌های ایرانی ایجاد کند.
سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های حوزه اقتصاد دیجیتال، یکی از کلیدی‌ترین عوامل رشد این بخش در ایران و جهان است. با وجود چالش‌های موجود، افزایش توجه به زیرساخت‌های دیجیتال و تدوین سیاست‌های حمایتی می‌تواند به جذب سرمایه‌های بیشتری منجر شود و زمینه را برای رشد پایدار استارتاپ‌های ایرانی فراهم کند. در این مسیر، همکاری میان دولت، بخش خصوصی و جامعه استارتاپی از اهمیت بالایی برخوردار است.
