امکان تکمیل زنجیره خوراک با توسعه میدان مشترک نفتی آزادگان

نادر جاویدپور / کارشناس پتروشیمی

یکی از قدم های موثر در تامین خوراک مایع مصرفی صنعت پتروشیمی در منطقه  خوزستان تسریع در راه اندازی میادین بالادست است.

در همین راستا و با برنامه ریزی های انجام شده قرارداد توسعه یکپارچه میدان مشترک نفتی آزادگان در اواخر سال گذشته با هدف توسعه و تولید حداکثری از میدان‌های مشترک، بهبود بازیافت، افزایش تولید و انجام عملیات بهره‌برداری یکپارچه میدان مشترک نفتی آزادگان با شرکت توسعه نفت و گاز دشت آزادگان اروند، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین پروژه های سرمایه‌گذاری سالهای اخیر به ارزش بیش از ۱۱ میلیارد دلار بین شرکت ملی نفت ایران و یک شرکت ایرانی امضا شد.

این میدان در منطقه دشت آبادان، در جنوب غرب اهواز و در امتداد مرز ایران و عراق قرار دارد. این میدان بزرگ‌ترین میدان نفتی مشترک ایران و مهم‌ترین مخزن جوان و کمتر توسعه‌یافته موجود کشور است.

میدان آزادگان حدود ۳۲ میلیارد بشکه نفت درجا دارد که در چهار مخزن جای گرفته و توسعه آن ضمن اهمیت ویژه، با پیچیدگی‌های فنی، اجرایی و مدیریتی خاصی همراه است. علاوه بر حفاری صدها حلقه چاه تولیدی جدید نفت و چاه های تکمیل و احداث تاسیسات روزمینی، اقدامات دیگری در حوزه‌های مهندسی، خرید و ساخت تجهیزات سرچاهی، خطوط لوله جریانی، واحدهای فرآورش (بهره‌برداری، نمک‌زدایی و جمع‌آوری گازهای همراه) و خطوط لوله اصلی انتقال نفت و گاز میدان را شامل میگردد.

میدان تا پالایشگاه

نفت و میعانات استخراج شده راهی تلمبه‌خانه غرب کارون و کارخانه گاز و گاز مایع ۳۲۰۰ شده و به تکمیل ظرفیت واحدهای پائین دست پالایشی و پتروشیمیایی در خوزستان کمک میکند.

خوراک نفتی تصفیه شده به دارخوین و سپس به پالایشگاه آبادان ارسال خواهند شد.

کارخانه گاز، گاز مایع ۳۲۰۰ در جنوب غربی شهر اهواز و غرب رودخانه کارون،گازهای همراه حاصل از فرآورش نفت میادین حوزه غرب کارون (شامل میادین نفتی دارخوین، یادآوران، آزادگان ، آزادگان شمالی، جفیر و بند کرخه) را جمع آوری مینماید.

ظرفیت اسمی کارخانه گاز، گاز مایع ۳۲۰۰ پانصد میلیون فوت مکعب گاز در روز است. بخشی از ظرفیت این کارخانه از جمع آوری گاز مشعل میادین نفتی خشکی تامین میشود که علاوه‌بر جلوگیری از سوزاندن گازهای اضافی تولید شده در بالادست ضمن حفظ و صیانت از محیط زیست بازده اقتصادی بالایی را بدست میدهد.

نکته قابل توجه و مهم در این بحث تامین خوراک مجتمع های پتروشیمی مناطق اقتصادی ماهشهر، امیرکبیر، بوعلی و دهلران توسط همین گازهای همراه است.

کارخانه گاز، گاز مایع ۳۲۰۰ در دو حیطه عملیاتی صنعت نفت و پتروشیمی قرار گرفته و این دو بخش به کمک یکدیگر توانسته‌اند این پروژه را به نتیجه رسانده و بهره‌برداری کنند. این طرح در سال ۱۳۹۶ به شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس واگذار شد.

تولید روزانه ۷۰ میلیون فوت مکعب گاز سبک شیرین و حدود یک‌هزار و ۲۰۰ تن میعانات گازی از دیگر مزایای این طرح است.این مقادیر در فاز اول شامل ظرفیت فرآورش ۲۵۰ م‌ف‌م‌ر (میلیون فوت مکعب در روز) گاز ترش همراه میادین حوزه غرب کارون و تولید حدود ۱۸۰ م‌ف‌م‌ر گاز شیرین و سالانه ۹۰۰ هزارتن ترکیبات سنگین‌تر از اتان خواهد بود.

این مجتمع توان تولید روزانه ۳۴۰ میلیون فوت مکعب گاز شیرین برای مصرف نیروگاه غرب کارون و شبکه سراسری را خواهد داشت و در حوزه صنعت گاز نیز کمک شایانی به کاهش ناترازی انرژی در کشور مینماید. بخش دیگر گاز تولیدی به میزان روزانه ۲۵۰ میلیون فوت مکعب خوراک به مجتمع‌های پتروشیمی منطقه ماهشهر اختصاص خواهد یافت و حتی علاوه بر جبران افت خوراک پتروشیمیهی موجود ، امکان توسعه واحدهای مختلف پتروشیمی ممکن خواهد شد.

خوراک مایع و میعانات تولیدی کارخانه ۳۲۰۰ به پالایشگاه آبادان ارسال میشود. پالایشگاه نفت آبادان یکی از بزرگترین پالایشگاه‌های ایران است و منجمله نفتای خوراک آروماتیک پتروشیمی بندرامام را تولید می‌کند.

با دریافت خوراک تکمیلی و بهسازی شده ،ظرفیت پالایشی این به بیش از ۶۳۰ هزار بشکه در روز افزایش پیدا کرده و میزان تولید بنزین از ۱۰ میلیون لیتر در روز به ۱۴ میلیون لیتر در روز و تولید گازوئیل نیز از ۱۶ میلیون لیتر در روز به ۲۰ میلیون لیتر در روز افزایش خواهد یافت.

پالایشگاه تا پتروشیمی و پایین دست

در دهه ۸۰ رشد و شکوفایی صنعت پتروشیمی آغاز شد. طرح های متعددی افتتاح و به سرعت به تولید رسیدند. اغلب طرحهای مزبور برخلاف اسلاف خویش متکی بر خوراک گاز طبیعی بودند و این در حالیست که طرحهای پتروشیمی قدیمیتر همانند مجتمعهای پتروشیمی بندرامام (ره) و پتروشیمی تبریز خوراک مایع دریافت میکردند.

فراموش نکنیم که مجتمع های مذکور به دوره کهولت رسیده و منابع تامین خوراک آنها نیز با گذر زمان به سراشیبی تولید رسیده اند. یکی از قدمهای موثر در تامین خوراک مایع در منطقه ی خوزستان تسریع در راه اندازی میادین بالادست است.

با راه اندازی پروژه و تکمیل خوراک کارخانه گاز و گاز مایع ۳۲۰۰ خوراک مایع پالایشگاه آبادان سبک شده و به لحاظ کیفی و کمی افزایش مییابد. از سویی رشد تولید گاز طبیعی به معنی بهبود شرایط و افزایش خوراک پتروشیمی های منطقه ماهشهر خواهد شد.

پالایشگاه آبادان و خوراک هشت پتروشیمی

پالایشگاه آبادان تامین کننده اصلی خوراک مجتمع پتروشیمی آبادان است . گاز دریافتی مجتمع پتروشیمی مخلوط غنی اتان و پروپان است که در کورههای تولید اتیلن و واحدهای جانبی به اتیلن ، پلی وینیل کلراید و پی وی سی تبدیل شده و در شرایط جدید ضمن تکمیل ظرفیت تولید هم به لحاظ کیفی و هم حجم تولید ،جهشی بزرگ را تجربه خواهند کرد.

یکی دیگر از فرآورده های مورد نیاز صنعت پتروشیمی نفتا است. نفتای تولیدی پالایشگاه آبادان خوراک واحد آروماتیک مجتمع پتروشیمی بندرامام است که چند سالی ست که میزان برش میانی کاهش یافته و با شرایط خوراک جدید امکان افزایش تولید آروماتیک در آن مجتمع بهبود خواهد یافت.

آروماتیک در مجتمع های پتروشیمی بندرامام و مجتمع پتروشیمی بوعلی سینا به پارازایلین و ارتوزایلین تبدیل گردیده که خوراک اصلی تولید پلی اتیلن ترفتالات(PET) در شرکت پتروشیمی شهید تندگویان است.

نفتای خوراک پتروشیمی بوعلیسینا طبق طراحی از میادین پازنان اهواز و با خط لوله دریافت میشود. با کاهش میزان خوراک دریافتی این مجتمع ، به ناچار تامین نفتا از محل تولیدات پالایشگاه آبادان ، پارسیان و پارس جنوبی در اولویت قرار گرفته که خود هزینه هایی همچون هزینه شیرین سازی و هزینه حمل و نقل را به قیمت تمام شده محصولات بنزن و پارایلن مجتمع بوعلیسینا اضافه میکند.

با افزایش میزان نفتای تحویلی و کیفیت نفتای پالایشگاه آبادان عملاً نیاز به دریافت خوراک از دوردست مرتفع خواهد گردید.

شاید مهمترین نقش پروژه میدان آزادگان در صنعت پتروشیمی را بتوان در واحدهای تفکیک مجتمع پتروشیمی بندرامام مشاهده نمود. این مجتمع که در ابتدا با نام پروژه ایران ژاپن و در حدود دهه ۵۰ شمسی پیریزی گردیده بود پس از پایان جنگ تحمیلی جزو اولین شرکت هایی بود که بازسازی و تکمیل و راه اندازی شد.

این مجتمع دارای دو واحد تفکیک مایعات گازی بوده و بعداً یک واحد تفکیک گازی دیگر نیز به مجموعه تولید اضافه گردید . خوراک این واحدها از واحدهای تفکیک گازی مناطق اهواز تامین میگردد که بویژه در تابستان با کاهش خوراک مواجه می‌شوند. با افزایش مایعات گازی تولیدی میدان آزادگان ظرفیت مجتمع های تولیدی پتروشیمی در طول سال تکمیل خواهد بود.

افزایش تولید گاز طبیعی تولیدی باعث ثبات تراز گاز و رفع کمبود میگردد. خوراک گاز ترش مجتمع پتروشیمی رازی از گاز ترش مخزن ژواراسیک مسجدسلیمان تامین می گردد که با گذشت بیش از پنجاه سال به سالهای پایانی خود رسیده و ضروریست با تخصیص گاز طبیعی به ظرفیت طراحی خود نزدیک گردد.

از مزایایی تامین و استقلال خوراک پتروشیمیهای خوزستان میتوان عدم تخصیص خوراک از سایر مناطق و کاهش هزینه های جابجایی آن نام برد. خوراکی که جابجا نمی شود در عسلویه، ایلام ، پارسیان و پارس جنوبی باقی خواهد ماند و ضمن تکمیل نیاز منطقهای میتواند تامین خوراک در واحدهای موجود و طرحهای آتی در منطقه ویژه انرژی پارس(عسلویه)،جزایر همچون طرحهای جزایر قشم و خارک را تضمین و تسهیل نماید.
تضمین پایداری و تداوم خوراک هدیهی پروژه آزادگان و طرحهای مشابه به صنعت نفت و مردم عزیز کشورمان است.