بازگشت کالابرگ؛ ناجی معیشت یا تکرار گذشته؟!
اکرم رضائی نژاد
با افزایش نرخ ارز ترجیحی در سال ۱۴۰۴، مجلس تصمیم گرفته است درآمد حاصل از این افزایش را به جبران کاهش قدرت خرید مردم با استفاده از کالابرگ الکترونیکی اختصاص دهد. اما آیا این بار این طرح می‌تواند ناجی معیشت خانوارهای کم‌درآمد باشد؟
طرح کالابرگ الکترونیکی که از نیمه سال ۱۴۰۱ با هدف حمایت از خانوارهای کم‌درآمد اجرایی شد، با فراز و نشیب‌های فراوانی روبرو بوده است. این طرح که با صرف منابع قابل توجهی از بودجه دولت همراه بود، نتوانست به طور کامل به اهداف مورد نظر دست یابد. با این حال، با توجه به شرایط اقتصادی فعلی و فشارهای تورمی، بار دیگر موضوع کالابرگ الکترونیکی به عنوان راهکاری برای حمایت از اقشار کم‌درآمد مطرح شده است.
محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی، در اظهارات اخیر خود، بر اهمیت موضوع کالابرگ الکترونیکی تأکید کرده است. او اعلام کرد که در قانون بودجه ۱۴۰۴، مجلس بر اختصاص کالابرگ الکترونیکی برای ۱۵ کالای اساسی به مردم، به ویژه دهک‌های نیازمند جامعه، تمرکز دارد. قالیباف همچنین به این نکته اشاره کرد که مجلس آماده است در راستای برنامه هفتم توسعه و سیاست‌های ابلاغی رهبر معظم انقلاب، وفاق ملی را با جدیت دنبال کند.
یکی از دغدغه‌های جدی مجلس در بودجه سال آینده، اختصاص کالابرگ به دهک‌های نیازمند جامعه است. به گفته قالیباف، این اقدام با هدف کاهش فشار تورمی بر جامعه کارگری و اقشار نیازمند صورت می‌گیرد. او همچنین خاطرنشان کرد که افراد برخوردار جامعه از این کالابرگ استفاده نخواهند کرد.
تاریخچه و چالش‌های طرح کالابرگ
سیاست کالابرگ الکترونیکی از نیمه سال ۱۴۰۱ با هدف حمایت از خانوارهای کم‌درآمد اجرایی شد. گزارش‌های میدانی نشان می‌دهد که در بهترین حالت، استقبال مشمولین از این طرح به ۴۴ درصد رسید. یکی از مشکلات این طرح این بود که برخی یارانه‌بگیران با هماهنگی فروشگاه، مقدار نقدی یارانه را دریافت می‌کردند و فروشگاه‌ها کالاها را به نرخ بالاتر به دیگر مشتریان عرضه می‌کردند.
به این ترتیب، فروشگاه‌ها از خرید هر سهمیه کالابرگ و فروش کالاها رقمی حدود ۳۰۰ هزار تومان سود کسب می‌کردند. این بدان معناست که سیاست‌گذاران هزینه قابل توجهی برای تهیه کالاهای اساسی صرف می‌کنند، اما به نظر می‌رسد با توجه به نیاز دهک‌های کم‌درآمد به مبالغ نقدی، این خانوارها ترجیح می‌دهند که یارانه کالایی را به پول نقد تبدیل کنند.
علاوه بر این، مقرر شده است که بخشی از منابع کالابرگ از حذف یارانه‌های دهک‌های پردرآمد تامین شود؛ اما مکانیزم شناسایی این افراد با خطا روبرو است و این موضوع کار را برای تامین منابع سخت می‌کند.
توافق دولت و مجلس برای بازگشت کالابرگ
با وجود چالش‌های گذشته، دولت و مجلس برای بازگشت طرح کالابرگ الکترونیکی به توافق رسیده‌اند. هدف از اجرای مجدد این طرح، جلوگیری از تأثیر نوسان قیمت‌ها بر زندگی مردم است. طرح کالابرگ الکترونیک پیش‌شرط موافقت مجلس با حذف دلار ۴۲۰۰ تومانی در دولت سیزدهم بود و با اجرای طرح فجرانه، توانست نظر سیاست‌گذاران برای حمایت از اقشار ضعیف در مقابل تکانه‌های تورمی را برآورده کند.
در لایحه بودجه ۱۴۰۴، ارز ترجیحی با پیشنهاد دولت از ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان سال جاری به ۳۸ هزار و ۵۰۰ تومان افزایش می‌یابد و مجلس تصمیم گرفته است درآمد دولت از این محل را به جبران کاهش قدرت خرید مردم ناشی از گران شدن کالاهای اساسی اختصاص دهد.
تکلیف دولت برای حذف یارانه ثروتمندان
در بودجه ۱۴۰۴، دولت موظف شده است تا یارانه ثروتمندان را شناسایی و حذف کند. در حال حاضر، به ۸۲ میلیون نفر یارانه پرداخت می‌شود، اما با اجرای مصوبه مجلس، بخش بزرگی از آنها از فهرست مشمولان حذف خواهند شد.
البته هدف از حذف یارانه ثروتمندان، تنها کاهش بار مالی دولت نیست، بلکه بنا به مصوبه جدید مجلس، یارانه ثروتمندانی که از فهرست خط می‌خورند باید بین خانوارهای کم‌درآمد توزیع شود تا از این طریق، حمایت مناسبی از این خانوارها انجام شود.
سرانه اعتبار کالابرگ
در ابتدا، طرح کالابرگ فقط ۳ دهک کم‌درآمد جامعه را شامل می‌شد، اما در ادامه تا دهک هفتم را دربرگرفت. با این حال، رئیس مجلس شورای اسلامی اعلام کرده است که مجلس در حوزه معیشت حتماً متمرکز بر کالابرگ، به ویژه برای ۵ دهک پایین جامعه خواهد بود. در مقابل، حسن نوروزی، سرپرست سازمان هدفمندی یارانه‌ها اعلام کرده است که مبنای طرح کالابرگ همان ۷ دهک درآمدی خواهد بود.
بر اساس محاسبات کمیسیون تلفیق لایحه بودجه مجلس، از محل افزایش نرخ ارز ترجیحی در سال آینده، حدود ۱۲۰ هزار میلیارد تومان منابع حاصل می‌شود که به اجرای طرح کالابرگ اختصاص خواهد یافت. اگر این منابع فقط برای ۷ دهک اجرا شود، به ازای هر نفر ۱۷۶ هزار تومان اعتبار تشویقی تخصیص می‌یابد.
اما اگر یارانه ۳ دهک حذف شده نیز به این رقم اضافه شود، جمع اعتبار کالابرگ برای هر نفر می‌تواند به ۳۰۰ هزار تومان در هر ماه برسد.
مقایسه با طرح فجرانه
دولت سیزدهم در طرح فجرانه توانست با اعطای یارانه تشویقی ۲۰۰ هزار تومانی، ۸۶ درصد خانوارهای یارانه‌بگیر را با طرح کالابرگ جذب کند. به نظر می‌رسد با اعطای اعتبار ماهانه ۳۰۰ هزار تومانی به هر نفر در طرح کالابرگ، هدف سیاست‌گذاران از حمایت معیشتی خانوارها در طرح کالابرگ محقق شود.
در هر حال، طرح کالابرگ الکترونیکی با هدف حمایت از اقشار کم‌درآمد در برابر فشارهای تورمی دوباره به عرصه سیاست‌گذاری بازگشته است. با توجه به توافق دولت و مجلس، این طرح در بودجه ۱۴۰۴ با تغییراتی از جمله افزایش اعتبار کالابرگ، حذف یارانه ثروتمندان و تمرکز بر دهک‌های پایین جامعه اجرا خواهد شد. با وجود چالش‌هایی که در اجرای این طرح وجود دارد، باید منتظر ماند و دید که آیا این بار کالابرگ الکترونیکی می‌تواند نقش موثری در بهبود معیشت مردم ایفا کند یا خیر.
