برنده اصلی جنگ روسیه و اکراین کدام کشور؟

محمدرضا اکبری جور

تا امروز «عملیات ویژه»! روسیه علیه نئونازی های اوکراین، «عبارتی که رییس جمهور روسیه برای تنش کشور خود با اوکراین بکار برد»، برای همه دنیا هزینه اقتصادی داشته است.

هزینه‌ای که برای کشورها، بسته به شرایط و موقعیت و امکانات، متفاوت بوده لیکن برای اتحادیه اروپا وبه خصوص آلمان، بیشتر از بقیه بوده است.

بانک جهانی در فصلی ازگزارش ماه آوریل خود، اقدام به بررسی وضعیت تولید،و قیمت محصولات کشاورزی کرده که حاوی نکات ویژه و قابل تاملی است. در این یادداشت، نگاه مختصری به فصل یاد شده می اندازیم.

شاخص قیمت محصولات کشاورزی بانک جهانی در سه ماهه اول ۲۰۲۲ یازده درصد افزایش یافته و به بالاترین حد اسمی تاریخی خود رسیده است. این شاخص ۲۵ درصد بالاتر از یک سال گذشته است.

علت  این افزایش قیمت را باید در چند زیرگروه زیر جستجو کرد: «اختلالات تجاری در برخی از کالاها به دلیل جنگ در اوکراین»، «اختلال در تولید گندم به دلیل جنگ روسیه و اوکراین»، «اختلال در تولید سویا به دلیل آب و هوای نامساعد در آمریکای جنوبی»، «افزایش هزینه های تولید محصولات کشاورزی به ویژه در حوزه انرژی و کودها»، و «بهبود تقاضای خوراک دام در پی تب آفریقایی خوکی در چین».

در میان کالاهای اصلی غذایی، قیمت گندم با ۳۱ درصد افزایش نسبت به سه ماهه قبل و ۵۷ درصد بیشتر نسبت به سال قبل سریع‌ترین رشد را تجربه کرد و پس از آن ذرت و سویا با رشد ۲۰ درصدی قرار دارد.

قیمت‌های جهانی نوشیدنی در سه‌ماهه اخیر به میزان ناچیزی افزایش یافته لیکن در مقایسه با سال گذشته، شاهد ۳۰ درصد افزایش قیمت نسبت به یک سال قبل است که به افزایش قیمت قهوه به دلیل کمبود تولید مرتبط با آب و هوا در برزیل باز می‌گردد.

در واقع افزایش قیمت‌ها در این بخش، مربوط به شش ماهه گذشته است.

در خصوص گندم به صورت مشخص می‌توان ذکر کرد، که حدود ۱۰ درصد صادرات اوکراین را گندم تشکیل می‌دهد که عمده آن از طریق دریای سیاه صورت می‌پذیرد. زمانیکه جنگ آغاز شد، بنادر اوکراین رو به تعطیلی نهاد و از اینرو صادرات گندم متوقف شد.

حال صادرات گندم به مقدار محدود از طریق کریدور های زمینی راه آهن و جاده از سر گرفته شده است. اگرچه برآورد دقیقی از چنین صادراتی در دسترس نیست، لیکن برآورد می‌شود تنها نیمی از گندم صادراتی اوکراین در نهایت امکان صادر دارد.

که البته صادرات از طریق راههای زمینی در مقایسه با دریا نیز از هزینه گرانتر است. در همین راستا باید ذکر کرد که صادرات گندم روسیه تاکنون تحت تأثیر عملیات ویژه روس ها قرار نگرفته است.

به نظر می رسد در زمان مشغول بودن دو کشور روسیه و اوکراین به هم، نگاه ها به محصولات خوب  آرژانتین، استرالیا و اتحادیه اروپا معطوف شود؛ هرچند آمریکا، کانادا، قزاقستان و سایر کشورهای اروپایی پتانسیل  فعالیت بیشتر جهت افزایش تولید را آغاز کرده اند.

با این حال، پیش‌بینی می‌شود که مصرف جهانی به دلیل تقاضای زیاد برای خوراک دام با سرعت بسیار بیشتری، تقریباً ۲ درصد رشد کند.

قیمت ذرت در سه ماهه اول ، ۲۰،۲۰۲۲ درصد افزایش یافته است و در ماه مارس به ۳۳۵ دلار در هر تن رسید که با اختلاف کمی از رکورد خود در جولای ۲۰۱۲ قرار دارد.

این افزایش نشان دهنده عدم اطمینان در بازارهای جهانی غلات به دلیل جنگ در اوکراین است چراکه این کشور ۳.۵ درصد از تولید جهانی ذرت را به خود اختصاص داده است.

شرایط رشد تولید در نیمکره شمالی، به ویژه هند و مکزیک، مطلوب هستند و کاشت در چین و ایالات متحده همانطور که انتظار می‌رفت آغاز شده است.

برخی کاهش عملکرد در نیمکره جنوبی، به ویژه آرژانتین و برزیل را به پدیده لانینا که هر سه تا پنج سال اتفاق می افتد، ربط می دهند. در سطح جهانی، انتظار می رود تولید ذرت در این فصل ۷.۵ درصد رشد کند، در حالی که پیش بینی می شود مصرف نیز  ۳.۴ درصد افزایش یابد.

در خصوص برنج نیز باید گفت که قیمت آن نسبت به سایر غلات ثبات بیشتری داشته است. و تنها در سه ماهه اول ۲۰۲۲ حدود ۶درصد افزایش یافته است. انتظار آن است که تولید جهانی برنج در این فصل بالغ یک درصد افزایش یابد و تولید بالاتر برای تایلند به عنوان برترین صادرکننده برنج جهان پیش‌بینی‌ می شود.

شاخص قیمت روغن و کنجاله در سه ماهه اول ۲۰۲۲ نزدیک به ۲۰ درصد افزایش یافته و در ماه مارس به بالاترین حد خود رسید. به دلیل جنگ روسیه و اوکراین روغن نخل، هسته خرما و روغن سویا بیشترین افزایش قیمت را داشته اند. همچنین، لوبیا سویا در ایالات متحده به دلیل پدیده لانینا، درآسیای شرقی روغن پالم و دراروپا روغن کلزا به دلیل مسائل آب و هوایی، و روغن آفتابگردان به دلیل جنگ در اوکراین با مسئله افزایش قمیت مواجه بوده اند.

گزارش بانک جهانی به سایر محصولات غذایی با جزییات زیاد می‌پردازد و در نهایت نتیجه می گیرد افزایش قیمت مواد غذایی باعث افزایش ناامنی غذایی در اکثرکشورها شده است.

این گزارش تصریح می‌نماید حتی قبل از جنگ اوکراین، بیماری همه گیر کوید ۱۹ بر ناامنی غذایی تأثیرمنفی گذاشته بود.

و بر همین اساس نتیجه می‌گیرد حدود ۱۶۱ میلیون نفر در سال ۲۰۲۱ با بحران غذایی یا بدتر از آن مواجه بودند که این رقم در سال ۲۰۲۰ به ۱۴۷ میلیون نفر رسیده بود. حال این مسئله در سال ۲۰۲۲ در حال تشدید است.

 درجمهوری کنگو ۲۶ میلیون نفر، افغانستان، ۲۳ میلیون، نیجریه ۲۳ میلیون، اتیوپی، ۱۶ میلیون و یمن ۱۶ میلیون نفر با اختلالات ناشی از تاثیرات جنگ در تجارت مواد غذایی، تورم بالاتر قیمت مواد غذایی، و هزینه های بالاتر مواجه خواهند بود.

آژانس توسعه بین المللی ایالات متحده تخمین زده است که بین ۲.۵ تا ۵ میلیون نفر در اوکراین که حدود ۵ تا ۱۰ درصد از جمعیت آن کشور را تشکیل می‌دهند احتمالاً به کمک های بشردوستانه برای جلوگیری از شکاف های مصرف مواد غذایی نیاز خواهند داشت.

بررسی‌ها حکایت از آن دارد در طی این همین مدت، متوسط قیمت جهانی مواد غذایی ۱۹ درصد افزایش یافته است.

حال سوال اینجاست که آیا اختلالات جهانی یاد شده در میدان نبرد به روسیه و یا اوکراین می‌تواند کمک کند؟ به نظر می‌رسد پاسخ منفی باشد.چراکه از لابلای این گزارش چنین بر می‌آید که تلاشی بی وقفه برای تامین و جایگزینی صادرات کالاهای دو کشور، توسط ایالات متحده در جریان است و حل مسئله به صورت سیستماتیک در حال پیگیری است.

وزارت کشاورزی ایالات متحده تخمین زده که کشورها خود راساً اقدام به تولید سه غله اصلی جهان یعنی گندم، ذرت و برنج خواهند کرد و در نتیجه تولید جهانی در سال آینده ۳.۸ درصد رشد خواهد داشت و اعلام کرده است که برآوردهایش حکایت از کاهش قیمت مواد کشاورزی در سال ۲۰۲۳ به میزان ۸ درصد باشد.

به اعتقاد نگارنده، طولانی شدن جنگ برای اوکراین و روسیه، تبعات خسارت بار و غیرقابل جبرانی دارد که تنها یک برنده مطلق دارد. همان کشوری که با دقت از دور در حال رصد این شرایط است و تلاش برای جایگزینی محصولات کشاورزی هر دو کشور اوکراین و روسیه را آغاز کرده است!

پژوهشگر اقتصاد بین الملل