بمب خاموش زیر پای ایران

فرونشست زمین در ایران به یکی از بحران‌های جدی زیست‌محیطی تبدیل شده است. این پدیده که عمدتاً ناشی از برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی است، اکنون بیش از ۳۰۰ دشت کشور را درگیر کرده و در برخی مناطق به مرحله بحرانی فروچاله‌ها رسیده است.

بر اساس آمارها، ایران با نرخ فرونشست ۹۰ برابر میانگین جهانی، رکورددار این پدیده در جهان است.

به گزارش عصراقتصاد، فرونشست زمین به معنی پایین رفتن تدریجی یا ناگهانی سطح زمین به دلیل خالی شدن سفره‌های آب زیرزمینی است. در ایران، این پدیده از دهه ۱۳۸۰ به بعد تشدید شده و امروزه به یک بحران ملی تبدیل شده است. رضا شهبازی، مدیرکل دفتر مخاطرات زیست‌محیطی سازمان زمین‌شناسی، می‌گوید: از ۶۰۹ دشت مطالعاتی کشور، ۴۱۰ دشت با فرونشست مواجه هستند. این یعنی دو سوم دشت‌های ایران در حال فرو رفتن هستند.

علت اصلی این بحران، برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی برای مصارف کشاورزی، صنعتی و شرب است. کاهش بارندگی‌ها، تغییر الگوی بارش و مدیریت نادرست منابع آب نیز به تشدید این وضعیت دامن زده است.

مناطق بحرانی: از تهران تا اصفهان و کرمان

برخی از مناطق ایران نه تنها با فرونشست، بلکه با فروچاله‌های عظیم روبه‌رو هستند. تهران یکی از کلان‌شهرهای درگیر است. سوده نجفی، عضو شورای شهر تهران، هشدار می‌دهد: سالانه ۲۴ تا ۲۵ سانتی‌متر فرونشست در جنوب تهران داریم. مناطق ۱۷، ۱۸ و ۱۹ بیشترین آسیب را می‌بینند.

اما خطرناک‌ترین نقطه ایران، دشت اصفهان-برخوار است. این منطقه نه تنها یک کلان‌شهر را تهدید می‌کند، بلکه آثار تاریخی مانند میدان نقش جهان را نیز در معرض نابودی قرار داده است. علی بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، می‌گوید: در استان کرمان، نرخ فرونشست به ۴۰ سانتی‌متر در سال می‌رسد. این یعنی زمین در برخی مناطق ایران با سرعت وحشت‌آوری در حال فرو رفتن است.

پیامدهای فاجعه‌بار: از نابودی کشاورزی تا مهاجرت اجباری

فرونشست تنها یک مشکل زمین‌شناسی نیست، بلکه فاجعه‌ای اقتصادی، اجتماعی و انسانی است. با از بین رفتن سفره‌های آب زیرزمینی، خاک خشک و غیرقابل کشت می‌شود و زمین‌های کشاورزی تخریب می شوند. همچنین خطوط گاز، جاده‌ها و راه‌آهن در معرض خطر قرار دارند و به این ترتیب موجب تخریب زیرساخت‌ها می شوند.

از سوی دیگر ترک‌های بزرگ در تخت جمشید و نقش جهان نشانه‌های واضحی از این بحران هستند.

گزارش‌ها حاکی از آن است که ساکنان مناطق درگیر، به ویژه روستاییان، در حال کوچ به شهرهای دیگر هستند. حتی برخی شهروندان تهرانی به فکر خرید ملک در مناطق امن‌تر افتاده‌اند.

چرا اقدامات کنونی کافی نیست؟

اگرچه مسئولان از طرح‌های مقابله با فرونشست مانند استفاده از پساب و هوشمندسازی آبیاری صحبت می‌کنند، اما این اقدامات در مقایسه با ابعاد بحران ناچیز است. بیت‌اللهی تأکید می‌کند: تا زمانی که برداشت از چاه‌های غیرمجاز ادامه دارد و مدیریت یکپارچه‌ای برای منابع آب وجود ندارد، این بحران روزبه‌روز بدتر خواهد شد.

برای مهار این بحران، اقدامات فوری از جمله ممنوعیت حفر چاه‌های جدید و کنترل چاه‌های غیرمجاز، توسعه سیستم‌های آبیاری مدرن در کشاورزی، تغییر الگوی کشت به محصولات کم‌آب‌بر، احیای سفره‌های آب زیرزمینی با پروژه‌های آبخیزداری و توزیع عادلانه جمعیت و جلوگیری از تمرکز صنایع در مناطق بحرانی ضروری است.

زمان به سرعت در حال اتمام است

فرونشست زمین یک بمب ساعتی خاموش است که اگر امروز کنترل نشود، فردا دیر خواهد بود. این بحران نه تنها محیط زیست، بلکه اقتصاد و امنیت ملی را تهدید می‌کند. به گفته بیت‌اللهی، ۴۰ میلیون نفر از جمعیت ایران در مناطق فرونشستی زندگی می‌کنند و هر روز بر عمق فاجعه افزوده می‌شود. آیا مسئولان قبل از وقوع یک تراژدی بزرگ، چاره‌ای خواهند اندیشید؟