بنبست بنزینی توسعه حملونقل پاک در ایران
بر اساس دادههای صنعتی در ایالات متحده، فروش خودروهای هیبریدی در آمریکا به بالاترین حد خود رسیده است؛ زیرا بسیاری از خریداران در مورد قیمت، هزینه نگهداری، برد خودروهای برقی و زیرساختهای شارژ تردید جدی دارند.
خودروهای برقی حالا از ویترینهای لوکس بیرون آمده و مصرفکنندگان، امروز درک واقعیتری از این بازیگران دلفریب و پرهزینه دارند.
آمار چه میگوید؟
جهش تقاضا برای هیبریدیها: آزمایشگاه ملی آرگون، یکی از قدیمیترین و مهمترین آزمایشگاههای ملی ایالات متحده که زیر نظر وزارت انرژی آمریکا فعالیت میکند، گزارش داده فروش خودروهای هیبریدی که سال گذشته ۳۷ درصد افزایش یافته بود، در اکتبر ۲۰۲۵ (مهر و آبان ۱۴۰۴) به رکورد فروش ماهانه و سالانه رسید و خودروسازانی مانند تویوتا و فورد برای پاسخگویی به تقاضای فزاینده، تولید و عرضه خودروهای هیبریدی را به طور قابل توجهی افزایش دادهاند.
کاهش شتاب خودروهای برقی: فروش خودروهای تمام برقی همچنان در حال رشد است و این همان اعدادی است که برندهای تولیدکننده خودروی برقی روی آن تکیه و تبلیغ میکنند، اما سرعت رشد در مقایسه با سالهای گذشته بهطور قابل توجهی کاهش یافته است. بهاندازهای که خودروسازان، برنامههای توسعه فوری خودروهای برقی خود را لغو کردهاند.
سهم بازار: درست است که خودروهای هیبریدی و تمام الکتریکی روی هم رفته حدود ۲۰ درصد از فروش ایالات متحده در سال ۲۰۲۴ را تشکیل دادند، اما خودروهای هیبریدی سهم بزرگتری از این کیک آهنی داشتند. یعنی حدود ۱٫۹ میلیون خودروی هیبریدی در مقابل ۱٫۳ میلیون خودروی تمام الکتریکی. و از آنجا که رفتار مصرفکننده و شرایط بازار، استراتژی و برنامههای خودروسازان را تعیین میکند، حالا برندهای جهانی با سرمایهگذاری سنگین در تولید خودروهای هیبریدی، دنبال پرکردن شکاف بین موتورهای احتراق داخلی وکاملاً برقی هستند.
اما دلیل تردید مصرفکنندگان در مورد خودروهای برقی چیست؟
مالی: خودروهای هیبریدی قیمت اولیه کمتری نسبت به خودروهای برقی دارند و هزینه نگهداری از آن نیز بهمراتب کمتر است. قیمت خودروهای برقی با فاصله گرفتن از سیاستهای تشویقی ابتدایی دولتها، به سمت واقعیشدن حرکت کرده و به یک عامل بازدارنده تبدیل شده است. به نوشته رویترز، حذف احتمالی اعتبارات مالیاتی فدرال و ایالتی خودروهای برقی بر تقاضا برای مدلهای تمام برقی تأثیر گذاشته است؛ چراکه خودروهای برقی برای کاهش قیمت موقع فروش کاملا به این یارانهها متکی بودند.
بازار دستدوم: قیمت خودروهای برقی دست دوم در حال کاهش است؛ چراکه قیمت این خودروها تابعی از عمر باتری گرانقیمت این دستگاههاست که بین ۱۰تا ۲۰هزار دلار تمام میشود( با نرخ دلار آزاد در هفته ابتدایی دیماه ۱۴۰۴ در ایران بین ۱ میلیارد و ۳۳۰ میلیون تومان تا ۲ میلیارد و ۶۶۰ میلیون تومان) که معادل قیمت یک خودروی نو میانرده هیبریدی یا احتراقی است. بهویژه که گارانتی باتریها نیز بین ۸ تا ۱۰ساله است. حالا کسی تردید ندارد خودروهای هیبریدی ارزش خود را بهتر حفظ میکنند.
زیرساخت و برد: نگرانی در مورد کمبود ایستگاههای شارژ عمومی کافی، زمان شارژ و ترس از تمام شدن باتری در اواسط سفر از دیگر عواملی هستند که خرید خودروهای برقی را با علامت تردید همراه میکند. رویترز در گزارش خود اشاره کرده خودروهای برقی عارضه جدیدی به نام «اضطراب برد» به رانندگان تحمیل کرده که در تصمیمگیری بین خرید خودروی هیبریدی و تمام الکتریکی تاثیرگذار است.
راحتی: خودروهای هیبریدی عادات مصرفکننده را تغییر نمیدهد و رانندگان میتوانند در پمپ بنزینهای موجود سوختگیری کنند. چون برق مورد نیاز خودروهای هیبریدی نیازی به شارژ خارجی ندارند و مانند چراغ خودرو به منابع داخلی متکی است.
هیاهوی خودروهای برقی همچنان بلند است، اما دادههای فروش، هزینههای مالکیت و منطق مهندسی، همگی به یک برنده در آمریکا در حال حاضر اشاره دارند: خودروهای هیبریدی. نکته قابل تامل اینجاست که این یک نظریه نیست؛ گزارش واقعی است! خودروهای هیبریدی برای اکثر آمریکاییها منطقیتر هستند؛ زیرا:
۱. به شارژرهای خانگی یا سریع وابسته نیستند و استرس کمتری به رانندگان تحمیل میکند
۲. باتریهای هیبریدی ۱-۲ کیلووات ساعت هستند و نه ۶۰-۱۰۰ کیلووات ساعت؛ این یعنی باتری هیبریدی کوچکتر و کمخطرتر است. هزینه تعویضش پایینتر است و عمر طولانیتری دارد.
۳. راندمان خودروهای هیبریدی در دنیای واقعی ثابت شده نه مانند خودروهای برقی در آزمایشگاه. هیبریدها در ترافیک شهری، هوای سرد و گرم، سفرهای طولانی میدرخشند؛ در همان جاهایی که خودروهای برقی برد خود را از دست میدهند. چون موتور الکتریکی هیبریدها، در جایی که موتور احتراق داخلی ناکارآمد است کار میکند و موتور احتراقی در جایی که موتور الکتریکی ناکارآمد میشود.
۴. برخی از سیستمهای هیبریدی در ایالات متحده با باتریهای اصلی از مرز ۳۰۰هزار مایل (۴۸۳هزار کیلومتر) عبور کردهاند.
۵. هیبریدها قیمت اولیه و هزینه نگهداری کمتری دارند و استهلاکشان نیز کمتر از خودروهای برقی است و در عین حال ارزش خود در بازار دست دوم را حفظ میکنند.
همه اینها یعنی برای یک خانواده معمولی امریکایی که «مالکیت طولانی مدت»، «مصرف سوخت»، «هزینه خرید و نگهداری»، «هوای سرد و گرم» و «فروش مجدد» اهمیت دارد، یعنی خودروی هیبریدی ایمنترین انتخاب است که در عینحال با محیط زیست سازگار است.
سوال کلیدی
امروز هم هیبرید و هم خودروهای تمام برقی در اروپا و امریکا امتحان خود را پس دادهاند. کشورهای توسعهیافتهای که به دلیل بنیه اقتصادی توانایی حمایت مالی بیشتری برای اعطای یارانه به خودروهای برقی داشتند و در عین حال از توان مالی بالایی برای توسعه زیرساختها نظیر ایستگاه شارژ سریع برخورد هستند.
همچنین شهروندان این کشورها عمدتا مصرفکننده خودروهای برقی برندهای خودروسازی خود یا متحدان اقتصادی دولتهای خود بودند و لذا در تامین قطعات، توان عیبیابی و تعمیر و برخورداری از مزایای گارانتی مشکلی نداشتند.
با این تبصره که خودروهای برقی گزینه ناکارآمدی در کشورهای وسیع (امریکا، کانادا و …) با آبوهوای خیلی گرم یا خیلی سرد هستند، سوال اینجاست چگونه امروز در ایران با شرایط اقتصادی فعلی کشور و شهروندان، ناترازی جدی در حوزه برق که با مازوتسوزی جبران میشود، عدم دسترسی آسان و ارزان به قطعات خودروهای برقی، نبودن زیرساختهای شارژ و تعمیرگاههای تخصصی و … بخشی از تصمیمگیران تمرکز خود را روی خودروهای برقی گذاشتهاند و مهمتر اینکه چگونه از الزامات حرکت به سمت تولید خودروهای هیبریدی که با سبک زندگی، بودجه و شرایط اقلیمی کشور سازگارتر است، غفلت کردهاند؟
ژاپن؛ هیبرید بهجای شتابزدگی برقی
ژاپن یکی از شاخصترین نمونههای این رویکرد مرحلهای است. از سال ۱۹۹۷ و با معرفی تویوتا پریوس، این کشور تمرکز خود را بر هیبریدهای معمولی (HEV) گذاشت؛ خودروهایی که بدون نیاز به شارژر خارجی، مصرف سوخت را به طور معنادار کاهش میدهند. برخلاف چین، ژاپن رشد خودروهای تمام برقی را محدود نگه داشت و با یارانهها و معافیتهای مالیاتی، پذیرش عمومی هیبریدها را تسهیل کرد. کاهش چشمگیر مصرف سوخت و آلایندگی، بدون فشار به شبکه برق و بدون ایجاد اضطراب زیرساختی برای مصرفکننده نتیجه این سیاستگذاری شد. هدفگذاری ژاپن برای ۲۰۳۵ نیز نشان میدهد که «الکتریکی شدن» الزاماً به معنای تمام برقی (EV) نیست و در این مسیر خودروهای هیبرید HEV همچنان نقش محوری دارند.
چین و اروپا؛ برقیسازی با تکیه بر زیرساخت
در نقطه مقابل، چین با سیاستهای دستوری مانند الزام به تولید و عرضه خودروهای برقی EV، یارانههای کلان و توسعه گسترده شبکه شارژ دولتی، مسیر تهاجمی برقیسازی را انتخاب کرد. تسلط این کشور بر زنجیره باتری و برندهایی مانند CATL و BYD، زمینهساز تصاحب بیش از ۵۰ درصد فروش جهانی خودروهای برقی شد؛ هرچند سهم هیبریدها در این الگو محدودتر است. اروپا نیز با تمرکز بر ممنوعیت تدریجی خودروهای بنزینی پس از ۲۰۳۰ در بسیاری از کشورها و سرمایهگذاری گسترده در توسعه ایستگاههای شارژ، سهم EV و PHEV را به بیش از ۲۰ درصد رسانده است؛ مسیری که پیش نیاز آن، شبکه برق پایدار و زیرساخت شارژ فراگیر بود.
واقعیت ایران: بنزین هست، برق نیست
ایران با ظرفیت بالای تولید بنزین و شبکه توزیع گسترده سوخت، در عین حال با ناترازی جدی تولید و توزیع برق روبهرو است؛ در این معادله، حرکت مستقیم به سمت خودروهای تمام برقی نه تنها پرهزینه، بلکه در کوتاه مدت نتیجه مطلوب را نخواهد داشت.
خودروهای هیبرید بدون نیاز به شبکه گسترده ایستگاه شارژ، مصرف سوخت را تا بیش از ۳۰ درصد کاهش میدهند و آلودگی ناوگان فرسوده کشور به ویژه در کلانشهرها را مهار میکنند؛ این فناوری، بر پایه دانش بنزینی موجود بنا میشود و زمان لازم برای حل ناترازی انرژی را فراهم خواهد کرد.
از نظر صنعتی و تکنولوژی مورد نیاز، امکان ارتقا و هیبریدسازیِ پلتفرمهای بنزینی بومی را میدهد؛ پروژههایی همچون ایگل بر پایه پلتفرم PS1 کرمان موتور، با تسلط بر دانش فنی، نسخههای هیبرید را به سرعت توسعه میدهند و راهکاری اقتصادی برای برقیسازی گامبهگام ارائه میکنند.
تسلط بر دانش فنی پلتفرم بومی، امکان طراحی محصولات متنوع با پیشرانههای هیبرید، برقی و بنزینی را فراهم میکند؛ بنابراین، در اولین مرحله برقیسازی حمل و نقل ایران، تولید و عرضه خودروهای هیبرید منطقی و عملیترین گزینه است؛ همچنین به صورت هم زمان با ورود تکنولوژی مورد نیاز و گسترش و بهبود زیرساختها، عرضه خودروهای تمام برقی و پلاگین هیبرید در بازار افزایش یابد.
سخن آخر
تجربه جهانی نشان میدهد گذار موفق به حمل و نقل پاک، نیازمند تطبیق با واقعیتهای هر کشور است. برای ایران، تولید و توسعه خودروهای هیبرید در مقطع کنونی، منطقیترین و شاید کمهزینهترین راه کاهش فوری مصرف سوخت و آلودگی هواست؛ پلی که میتواند بدون نیاز مستقیم و فشار به شبکه برق، مسیر گذار تدریجی به خودروهای تمام برقی را هموار کند. با توسعه همزمان زیرساخت انرژی و شارژ، این پل میتواند در آینده به مقصد نهایی برسد؛ اما امروز، هیبریدسازی یک ضرورت است.
