بنزین متهم!
سکینه مهرائی
بنزین بار دیگر به متهم ردیف اول تورم بازگشته، کالایی با سهم آماری کوچک اما اثر روانی بزرگ که در بزنگاههای اقتصادی، بیش از آنکه از مسیر هزینه تولید عمل کند، از کانال انتظارات تورمی و نااطمینانی سیاستی، فشار خود را بر بازارها و معیشت خانوار تحمیل میکند.
در حالی که دادههای رسمی نشان میدهد سهم مستقیم بنزین در شاخص تورم محدود است و اثرگذاری آن عمدتاً از مسیر انتظارات و ضعف سیاستهای جبرانی شکل میگیرد، کارشناسان انرژی و اقتصاد انرژی در گفتوگو با عصراقتصاد، با نگاهی واقعبینانه به تجربه اقتصاد ایران، نسبت به بزرگنمایی نقش بنزین از یکسو و نادیدهگرفتن همزمان شوکهای ارزی، کسری بودجه و ساختار ناکارآمد حملونقل از سوی دیگر هشدار میدهند و تأکید دارند که بنزین بیش از آنکه «عامل اصلی تورم» باشد، تشدیدکننده نااطمینانی موجود در اقتصاد است.
در همین چارچوب، دو کارشناس حوزه انرژی و اقتصاد انرژی در گفتوگو با عصراقتصاد، ضمن بررسی ابعاد واقعی و روانی اثر بنزین بر تورم، نسبت به پیامدهای تشدید نااطمینانی، ضعف مدیریت انتظارات و همزمانی شوک سوختی و ارزی هشدار میدهند.
احمد صرامی، کارشناس انرژی و ژئوپلیتیک، گفت: افزایش قیمت بنزین در ایران صرفاً یک تصمیم اقتصادی نیست، بلکه سیگنال قدرتمند تورمی برای بازارها و جامعه محسوب میشود. تجربه تاریخی و ساختار اقتصاد ایران نشان میدهد که حتی اصلاحات محدود و پلکانی قیمت بنزین نیز بهسرعت به افزایش سطح عمومی قیمتها منجر میشود.
وی افزود: اگرچه سهم مستقیم بنزین در سبد مصرف خانوار محدود است، اما اثر غیرمستقیم آن بسیار گسترده است؛ از افزایش هزینه حملونقل و توزیع کالا گرفته تا رشد قیمت خدمات و تشدید انتظارات تورمی. انتظارات تورمی به معنای برداشت و باور جامعه نسبت به افزایش قیمتها در آینده است.
بنزین به تنهایی عامل تورم نیست اما همزمانی افزایش آن با رشد ارز، کسری بودجه و ضعف سیاست جبرانی، شوک و رکود تورمی را تشدید میکند
صرامی تصریح کرد: در اقتصادی مانند ایران، همین باور حتی پیش از وقوع افزایش واقعی هزینهها، باعث رشد قیمت کالا و خدمات میشود و به همین دلیل، اعلام یا انتظار گرانی بنزین میتواند زودتر از اجرا، تورم را به اقتصاد تزریق کند.
وی گفت: در اقتصادی که لجستیک آن بهشدت وابسته به حملونقل جادهای است، هر افزایش قیمت سوخت با ضریب بالاتری به قیمت نهایی کالاها منتقل میشود.
این کارشناس انرژی و ژئوپلیتیک ادامه داد: برآورد کارشناسی نشان میدهد که در صورت اجرای کنترلشده و بدون شوک ارزی، افزایش قیمت بنزین میتواند بین ۳ تا ۵ واحد درصد به نرخ تورم سالانه اضافه کند.
وی افزود: در صورتی که مدیریت انتظارات ضعیف باشد یا بازار ارز همزمان دچار نوسان شود، این اثر میتواند به ۵ تا ۸ واحد درصد افزایش یابد و اگر افزایش قیمت بنزین همراه با رشد نرخ ارز و تداوم کسری بودجه باشد، احتمال افزایش ۸ تا ۱۲ واحد درصدی تورم سالانه نیز وجود خواهد داشت.
صرامی تأکید کرد: نکته کلیدی آن است که تورم ناشی از بنزین در ایران، بیش از آنکه ریشه در هزینه واقعی سوخت داشته باشد، حاصل اثر روانی، نااطمینانی سیاستی و ضعف ساختار توزیع و حملونقل است.
وی افزود: اصلاح قیمت بنزین بدون اصلاح همزمان لجستیک، حملونقل عمومی و سیاستهای جبرانی هدفمند، عملاً به انتقال فشار تورمی به معیشت خانوار منجر خواهد شد؛ حتی اگر افزایش قیمت بهظاهر محدود و تدریجی باشد.
همزمانی شوک بنزین و ارز عامل تشدید رکود تورمی
دکتر وهابی، کارشناس اقتصاد انرژی، نیز در گفتوگو با خبرنگار عصراقتصاد با اشاره به سهم واقعی بنزین در تورم اظهار کرد: اقتصاد ایران یک اقتصاد تکمحصولی است که به درآمدهای نفتی و حاملهای انرژی مانند بنزین، آب، برق و گاز متکی است و سطح درآمد مشخصی دارد، مگر اینکه فروش نفت افزایش یابد یا قیمت حاملهای انرژی اصلاح شود.
وی گفت: در شرایط فعلی و بهدلیل نبود تجارت آزاد و محدودیتهای ناشی از تحریم، عملاً تولید ناخالص داخلی قابل اتکا و قابل محاسبهای در اختیار نداریم و به همین دلیل فروش نفت برای اقتصاد ایران اهمیت حیاتی دارد.
وهابی افزود: افزایش قیمت بنزین و تورمهای قابل مشاهده کنونی، از جمله رشد نرخ تاکسیهای اینترنتی و افزایش قیمت لبنیات، صرفاً ناشی از بنزین نیست و نباید تمام این افزایشها را فقط به قیمت بنزین نسبت داد.
این کارشناس اقتصاد انرژی ادامه داد: افزایش قیمت بنزین همزمان با رشد نرخ ارز اتفاق افتاده است؛ در حالی که دولت اعلام کرده افزایش قیمت بنزین تنها ۳ تا ۵ درصد تورم ایجاد میکند، اما اثر رشد نرخ ارز در این برآوردها لحاظ نشده و همین موضوع به افزایش عمومی قیمتها دامن زده است.
وهابی با اشاره به سابقه سیاستگذاری قیمت بنزین گفت: در سال ۱۳۸۳، برخلاف نص صریح قانون مبنی بر بازنگری سالانه قیمت بنزین، قیمتها ثابت نگه داشته شد و این روند تا سال ۱۳۸۸ ادامه یافت؛ افزایش قیمتها در آن مقطع با شعار بهبود معیشت انجام شد، اما در عمل نتیجه ملموسی نداشت.
وی افزود: همواره تفاوت میان قیمت اسمی و قیمت حقیقی نادیده گرفته شده است. زمانی که قیمت اسمی اصلاح نمیشود، شکاف بزرگی میان این دو شکل میگیرد و در نهایت قیمت حقیقی کاهش پیدا میکند؛ بهطوریکه حتی افزایشهای محدود بعدی میتواند موج جدیدی از گرانی ایجاد کند.
این کارشناس اقتصاد انرژی تصریح کرد: واقعیت این است که بنزین بهصورت واقعی چندان افزایش نیافته و اگر اصلاح قیمت زودتر و اصولی انجام میشد، امروز با شکاف بزرگی مواجه نبودیم.
وهابی اظهار کرد: ما با پدیده «تورم ذهنی» و «انتظارات تورمی» روبهرو هستیم. جایگاه نمادین بنزین در زندگی روزمره باعث شده هر تغییر قیمتی، موج روانی گستردهای ایجاد کند و بسیاری از کسبوکارها قیمتها را پیشاپیش افزایش دهند.
وی افزود: افزایش هزینه حملونقل بهطور مستقیم بر قیمت کالاها اثر میگذارد و همزمانی رشد بنزین و دلار، فشار مضاعفی بر قدرت خرید مردم وارد کرده و آن را بهطور محسوسی کاهش داده است.
یارانه پنهان بنزین با فشار بر بودجه دولت از مسیر کسری و رشد نقدینگی تورم آینده را میسازد حتی اگر امروز قیمتها ثابت بمانند
این کارشناس اقتصاد انرژی ادامه داد: اقتصاد ایران پیشتر نیز در وضعیت رکود تورمی قرار داشت، اما مجموعه این عوامل باعث تشدید این وضعیت و سنگینتر شدن فشار آن بر دوش مردم شده است.
وهابی با اشاره به کسری بودجه و بحران انرژی گفت: بسیاری از اقتصاددانان معتقدند اصلاح تدریجی قیمت بنزین کمهزینهترین راه جبران کسری بودجه است، زیرا کسری بودجه در نهایت به رشد شدید چاپ پول و تورم گسترده منجر میشود.
وی افزود: افزایش نرخ دلار، نااطمینانی را تشدید کرده و موجب حرکت نقدینگی به سمت بازارهایی مانند طلا، ارز و ملک شده است؛ وضعیتی که رکود را عمیقتر، گردش پول را محدودتر و شرایط اقتصادی را دشوارتر میکند.
وهابی در پایان تأکید کرد: افزایش قیمت بنزین اجتنابناپذیر بود، اما زمانبندی، شیوه اجرا و مدیریت انتظارات اهمیت تعیینکننده دارد. در اقتصاد ایران، بنزین در کنار کسری بودجه و رشد نقدینگی، همواره یکی از محرکهای اصلی تورم بوده و بهدلیل مصرف روزمره، اثرگذاری آن بر تورم و ذهنیت جامعه چندبرابر است.
