تابآوری سازمانی
مرتضی ایراندوست / کارشناس ارشد مدیریت صنعتی
تابآوری (Resilience) به عنوان یک مفهوم کاربردی، در چند دهه گذشته، به عنوان نقطه ورود مشترک برای آغاز بررسی‌های میان رشته‌ای با هدف دستیابی به پایداری در سیستم های بیوفیزیکی و اجتماعی رشد چشمگیری داشته است.
کلمه تابآوری به معنای جهش رو به عقب است که نخستین‌بار دانشمندان فیزیک به صورت علمی برای معرفی مشخصه‌های حالت فنری استفاده کردند تا استقامت مواد و مقاومت را در برابر شوک‌های بیرونی توصیف کنند.
مفهوم تابآوری در زمینه‌های گسترده و گوناگون مانند اکولوژی، روانشناسی فردی و رفتار سازمانی، مدیریت زنجیره تأمین، مدیریت بحران و مهندسی ایمنی بکار رفته است و در مجموع بیانگر این موضوع است که هر سیستم لازم است توانائی‌های خود را در برابر رخ دادهای مختل کننده عملکرد همچون انحرافات داخلی و خارجی، تغییرات، اختلالات، آشوبها و وقایع غافلگیر کننده افزایش دهد.
این مفهوم اولین بار در سال ۱۹۷۳ توسط هولینگ به شهرت رسید و سپس در علوم مهندسی و اجتماعی و در علم مدیریت بکار گرفته شد.وی معتقد بود تابآوری یک اکوسیستم معیاری از توانایی جذب تغییرات و اختلالات بدون تغییر در ساختار و عملکرد خود است.در سالهای اخیر مفهوم تابآوری در ادبیات مدیریت بکار رفته است و عبارتست از مقاومت در برابر شوکها و فجایع گسترش یافته توأم با توانایی بازیابی و بازگشت به شرایط اولیه.
تابآوری تغییر فرایندهایی است که شایستگی را ارتقا میدهد و کارایی را بازیابی میکند و به همان اندازه ساختارها را رشد داده و شناخت شیوه‌هایی که این فرایندها را تشویق میکند را امکان‌پذیر می‌سازد.به طور کلی می‌توان بیان کرد که تاب‌اوری به قابلیت و توانایی یک عنصر به منظور بازگشت به حالت پایدار بعد از مواجهه با یک اختلال مربوط میشود.
تابآوری سازمانی ( Organizational Resilience ) مفهوم جدید و رو به رشد در ادبیات و تحقیقات مدیریتی است که تمرکز آن بر حفظ حیات سازمان در زمان تغییرات و اختلالات پیش‌بینی نشده است.و به توانایی سازمان در پیش‌بینی، آمادگی و پاسخگویی به تغییرات مستمر محیط اشاره دارد.
کندرا و واچندورف تابآوری سازمانی را مجموعه‌ای از اقدامات مطلوب می‌دانند که توسط سازمان تدوین میشوند، در جهت توسعه قابلیت‌های انطباقی و انعطافی سازمان هستند و باعث میشوند سازمان، قدرتمندانه‌تر،مدبرانه‌تر و منعطف‌تر عمل کند.
تاب‌اوری سازمانی که ویک از آن به عنوان قابلیت مقابله و مواجهه به کمک ابتکار و نواوری یاد میکند از تخصص و فرهنگ کارکنان و مدیران سازمان نشات میگیرد و به معنی توانایی و مهارت ایجاد ثبات، تعادل و سازگاری در شرایط عدم اطمینان است.
تابآوری سازمانی، ترکیبی از ظرفیت سازمان برای بازگرداندن کارایی پس از اختلال و ایجاد قابلیت‌های لازم قبل از پاسخ به بحران است. همچنین هدفی مستمر است که به کارکرد سازمانها در شرایط عادی و بحرانی کمک میکند و سازمانها را در مدیریت چالشهای مخرب توانمند می‌سازد و مانع از آن میشود که مشکلات کوچک به یک بحران یا خرابی تمام عیار تبدیل شوند.تابآوری سازمانی ضرورت استراتژیک برای سازمان جهت شکوفایی و رونق در دنیا به هم پیوسته و پویای امروزی به شمار می رود.
تابآوری سازمانی هیچ خط پایانی ندارد بلکه فرآیند بهبود مستمراست. تسلط بر تابآوری سازمانی مستلزم پذیرش عادات خوب و بهترین شیوه‌ها برای بهبود کسب کار از طریق ایجاد شایستگیها و توانایی‌های مختلف در همه جنبه‌های سازمان است. این امر به مدیران اجازه میدهد تا بتوانند با آغوش باز ریسکها را بپذیرند و به بهترین نحو از فرصت‌های موجود در محیط بهره‌مند شوند.
تابآوری سازمانی اغلب به دو صورت بیان میشود: نخست، توانایی یک سازمان به منظور جذب فشار و حفظ یا بهبود عملکرد با وجود سختیها و اختلالات، دوم،توانایی یک سازمان به منظور ترمیم و بازگشت به حالت اولیه بعد از مواجهه با یک رویداد نامساعد. تابآوری سازمانی دارای دو بُعد است: تابآوری برنامه‌ریزی شده و تابآوری انطباقی.تابآوری برنامه‌ریزی شده معمولاً قبل از رخداد فاجعه صورت میگیرد، در حالیکه تابآوری انطباقی غالبا بعد از فاجعه رخ میدهد و نیازمند رهبری، ارتباطات خارجی، همکاری داخلی،توانایی یادگیری از تجارب گذشته و رفاه کارکنان است. اهمیت تابآوری سازمانی زمانی بیشتر نمود پیدا میکند که فرایندهای کاری سازمان به دلیل برخی بحران‌های پیش‌بینی نشده مانند ترک شغل نیروهای کلیدی با اختلال مواجه شود.در کل دو دیدگاه در خصوص مفهوم تابآوری سازمانی وجود دارد:
– در شرایط غیره منتظره، استرس‌زا یا نامطلوب که تابآوری سازمانی به عنوان توانایی بازگشت مجدد به جایگاه اول در نظر گرفته میشود.
– تابآوری سازمانی را فراتر از ترمیم در نظر میگیرد و ان را شامل توسعه قابلیت‌های جدید و توانایی ایجاد فرصت‌های جدید و حرکت همگام با ان در نظر میگیرد.
سازمان تاب‌آور انعکاس دهنده نوع سازمانی است که قادر است علاوه بر حفظ خود در محیط ناامن، خود را توسعه داده و رو به پیشرفت حرکت کنند .سازمانهای تاب‌آور قادر به نگهداری تنظیمات مثبت تحت شرایط چالش برانگیز میباشند.
سازمان تاب‌آورتغییرمحور است، توانایی تغییر و تمایل به چالش کشیدن وضع موجود را داردسازمان‌های تاب آور، سازمان‌هایی هستند که به دلیل برنامه ریزی موثر، آمادگی و انعطاف پذیری بالایی که در خودشان ایجاد می‌کنند، میتوانند مشکلات و بحران‌ها را با هزینه کمتر پشت سر بگذارند.سازمانهای تاب‌آور نسبت به سازمانهای غیر تاب‌آور از سه ویژگی برخوردارند:
– سازمان تاب‌آور نسبت به خود، سهامداران اصلی و محیطی که در ان شرایط اضطراری بوجود امده است یا کارهای روزمره انجام میشود اگاهی و اطلاعات کافی دارد.
– توانایی فزاینده‌ای برای شناسایی و مدیریت اسیبهای اصلی دارد، آسیب‌های که در شرایط بحرانی می‌تواند اثرات مثبت و منفی روی سازمان داشته باشد.
– سازمان تاب‌آور از طریق راهکارهای نواورانه و جدید، توانایی تطبیق با شرایط متغیر و نیز توانایی سازگاری با ابزارهایی که از عهده شرایط پیش‌بینی نشده و جدید بر می‌آیند را داراست.
تابآوری به سازمان این امکان را میدهد که:
– آسیب‌ها و مشکلات را در صورت امکان، قبل از وقوع شناسایی و رفع کنند.
– در پیش‌بینی و پاسخگویی به فرصت‌ها و تهدیدها، توانایی و ظرفیت خود را افزایش دهند.
– اهداف و ارزش‌های مشترک را گسترش دهد.
– تهدیدها را به فرصت تبدیل کرده و یا در حالت بدبینانه‌تر، اجازه ندهند تهدیدها، بقایشان را به خطر اندازد.
برای ارتقای سطح تابآوری سه مانع اصلی در سر راه سازمانها وجود دارد عبارتند از:
– آگاهی محدود افراد سازمان از محیطی که در آن مشغول به فعالیت هستند: آگاهی از مواردی همچون شناسایی حوادث که احتمال وقوع آنها وجود دارد و بررسی پیامدهای آنها، آگاهی نسبت به میزان منابع در دسترس سازمان در هنگام وقوع بحران و شناخت کامل از تعهدات سازمان در رابطه با تمامی ذی‌نفعان، همگی از جمله مواردی است که به تابآوری سازمان در شرایط بحران کمک میکند.
– عدم توانایی در شناسایی و مدیریت نقاط آسیب‌پذیر کلیدی: منظور از نقاط اسیب‌پذیر این است که با از دست دادن یا آسیب دیدن آن، خسارت جبران‌ناپذیری به سازمان وارد میشود. اینکه سازمان بتواند این نقاط آسیب‌پذیر منحصر به خود را شناسایی کند و برای پیشگیری از وقوع آسیب از ناحیه این نقاط، برنامه‌ریزی نماید، اقدام هوشمندانه‌ای است که تابآوری سازمان را افزایش میدهد.
– عدم توانایی تصمیم‌گیری در شرایط بحرانی: زمانی که شرایط در سازمان عادی بوده و مشکلی ایجاد نشده باشد تصمیم‌گیری درباره مسائل بسیار آسان است اما هنگام بروز مشکلات به دلیل پیچیدگی شرایط بیرونی و درونی سازمان و همچنین عواقبی که هر تصمیم می‌تواند داشته باشد، تصمیم‌گیری درباره موارد به ظاهر بی‌اهمیت هم بسیار دشوار میشود.
از انجا که سازمانها در محیطی متنوع و در حال تغییر قرار دارند. این تغییرات می‌تواند فرصت‌های قابل توجهی برای موفقیت و رشد سازمانها فراهم کند. از سوی دیگر نیز می‌تواند تهدیدات و چالشهای مهمی را نیز ایجاد کند. انواع رویدادها مانند بی ثباتی اقتصادی و خطاهای انسانی میتوانند به شدت به عملکرد سازمانی تهدید جدی وارد کند.
بنابراین بسیاری از سازمانها باید در اولویتها کسب وکار تجدید نظر کرده و تمرکز خود را بر انطباق با تغییرات کسب وکار و پاسخگویی مناسب به الزام‌های محیطی ایجاد شده قرار دهند. به منظور رسیدن به این مهم مفهوم نوینی با عنوان تاب آوری سازمانی به علم مدیریت ورود پیدا کرده است.
تاب آوری، عامل اصلی بقای سازمان در شرایط بحرانی به حساب می‌آید.ضروری‌ست سازمانها برای بقا و تداوم کسب و کارشان به این ویژگی مهم مجهز باشند، چرا که به آنها کمک میکند تا از طریق برنامه ریزی، آمادگی و رفتارهای پیشگیرانه با مشکلات و بحران‌ها به طور موثر مقابله کنند.
