تکمیل زنجیره اعتمادسوزی ETFها با تاخیر در بازگشایی پالایشی یکم
مسعود وطنخواه
برخورد دوگانه دولت در بازگشایی نماد دو صندوق دارا یکم و پالایشی یکم سبب کاهش اعتماد و پشیمانی گروهی از خریداران شده است. مسئولان امر دلیل اصلی تاخیر را افزایش سرمایه دو نماد شتران و شپنا که سهامشان در پالایشی یکم قرار دارد، عنوان می‌کنند و این در حالی است که سهام بانک ملت که برای افزایش سرمایه بیشتر از یک‌ماه متوقف بود، خللی در معاملات دارا یکم ایجاد نکرد.
پس از اینکه خریداران صندوق واسطه مالی (دارایکم) بازدهی بالای ۱۰۰ درصد را به‌دست آوردند؛ تقاضا برای خرید واحدهای این صندوق‌ها افزایش یافت، اما تاخیر بیش از اندازه در بازگشایی واحدهای پالایشی یکم سبب افزایش شک و شبهه برای خرید صندوق‌های سرمایه‌گذاری دولتی دیگر شده است؛ به‌طوری که برخی فعالان بازار سرمایه می‌گویند به دلیل زیان ناشی از دوگانگی رفتار دولت، دیگر حاضر به خرید صندوق‌های دولتی جدید نیست.
واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری دولتی (ETFها) به استناد قانون بودجه سال ۱۳۹۹ کل کشور و مصوبات هیأت وزیران، از طریق سازمان خصوصی‌سازی، به نمایندگی از دولت واگذار می‌شود.
ETFها یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله، از نظر ساختاری مانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک است، اما نقدشوندگی ETFها بالاتر از صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک است؛ یعنی راحت‌تر معامله و سریع‌تر به پول تبدیل می‌شوند. ارزش خالص دارایی‌ها و قیمت صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک در پایان روز محاسبه می‌شود و بعد از این محاسبات، قابل خرید و فروش هستند، اما EFTها این محدودیت را ندارند و مانند سایر سهم‌ها در طول روز قابل معامله هستند.
پس از عرضه صندوق سرمایه‌گذاری ETF با سهام بانکی‌ها و بیمه‌ای‌ها که پذیره‌نویسی آن از اردیبهشت آغاز و تا پایان اردیبهشت ادامه یافت، دومین مرحله از پذیره‌نویسی صندوق سرمایه‌گذاری از چهارشنبه پنجم شهریور آغاز شد.
سهام چهار نماد شپنا، شبندر، شتران و شبریز در صندوق پالایشی یکم قرار دارند. در ابتدا، انتظار کسب سود نظیر دارایکم، خرید پالایشی یکم را جذاب کرده بود، اما حواشی این عرضه که به اعتقاد بسیاری از فعالان بازار سرمایه جرقه ریزش بورس را فراهم کرد و از سوی دیگر، تاخیر در بازگشایی نماد این صندوق، خریداران را مجبور به تحمل زیان کرده است.
تخفیف در نظر گرفته‌شده ، برای خرید پالایشی یکم ابتدا ۲۰درصد بود که در ادامه با اصلاح مصوبه هیات وزیران به ۳۰درصد افزایش پیدا کرد، اما روند نزولی بورس در زمان پذیره‌نویسی پالایشی یکم سبب شد که حدود ۲۰درصد از واحدهای این صندوق فروخته شود.
این روزها در حالی شاخص کل بورس (از مرداد تا هفته پیش) وارد فاز نزولی شد و با گذشت زمان، آهنگ سقوط شاخص کل تندتر شد؛ به طوری‌که پس از گذشت یک هفته، بیشتر نمادهای بازار سرمایه صف فروش را تجربه کردند. پرداختن به چرایی سقوط بورس مجالی دیگر می‌طلبد، اما گروه پالایشی از جمله چهار شرکت حاضر در صندوق پالایشی یکم مانند دیگر نمادهای بورس از این کاهش بی‌نصیب نماندند.
این روزها در حالی شاخص کل بورس حدود ۴۰درصدی کاهش یافته است که بیشتر نمادها بالاتر از ۵۰درصد افت قیمتی را تجربه کرده‌اند. اوضاع بورس به گونه‌ای است که در سه ماه گذشته (به استثنا هفته گذشته) تنها چند روز انگشت‌شمار سبزپوشی شاخص را آن هم بعضا به کمک شاخص‌سازها شاهد بودیم.
اهمیت کاهش ۵۰درصدی نمادها زمانی مشخص می‌شود که قیمت شرکت‌ها برای جبران کاهش ۵۰درصدی باید ۱۰۰درصد صعود کند. افت شاخص کل بورس به نوعی بیانگر خروج پول هوشمند از بازار سرمایه و افزایش زیان سرمایهگذاران است.
یکی از مشکلاتی که فعالان بازار سرمایه در سقوط‌های مانند سه ماه گذشته با آن دست به گریبان بودند. ناتوانی در نقد کردن دارایی‌های سهام خود برای جلوگیری از زیان بیشتر بود؛ به همین دلیل طولانی شدن زمان بازگشایی پالایشی یکم سبب زیان و حتی پشیمانی گروهی از خریداران شده است.
ابتدا مدت زمان بازگشایی یک‌ماه پس از پایان دوره پذیره‌نوسی عنوان شده بود. با توجه به اینکه این دوره ازپنجم شهریور تا سی‌ام شهریور بود. نماد پالایشی یکم با احتساب یک ماه باید در اواخر مهر یا اوایل آبان بازگشایی می‌شد.
حسن علایی، رئیس سازمان خصوصی‌سازی، ۱۴ آبان گذشته، یعنی زمانی که معاون واگذاری سازمان خصوصی‌سازی بود، دلیل تاخیر در بازگشایی نماد پالایشی یکم را افزایش سرمایه دو نماد «شپنا» و «شتران» عنوان کرده و بازگشایی این صندوق را منوط به اصلاح مصوبه هیات وزیران دانسته بود.
به گزارش پایگاه خبری بورس‌پرس، علائی با بیان اینکه دو نماد «شپنا و شتران» در زمان پذیره‌نویسی ETF پالایشی افزایش سرمایه داشتند، گفته بود: «اصلاحیه‌ای روی مصوبه هیات وزیران درخصوص صندوق پالایشی یکم زده شد تا سهام جایزه این دو نماد در پورتفوی صندوق پالایشی یکم قرار گیرد. تصویب این اصلاحیه موجب تاخیر در بازگشایی نماد صندوق شد».
او افزوده بود: «هیات وزیران این اصلاحیه را دیروز (۱۳ آبان) تصویب کرده است و از این رو تغییر پورتفوی پالایشی یکم ظرف روزهای آینده انجام و حداکثر تا پایان هفته بعد خرید و فروش سهام پالایشی یکم آغاز خواهد شد».
علائی درباره اینکه آیا جو عمومی بازار و شرایط معاملات موجب به تعویق افتادن بازگشایی پالایشی یکم نمی‌شود، گفته بود: «خیر. انجام معاملات این صندوق ربطی به جو بازار ندارد. همچنین برخی گمانه‌ها در خصوص افزایش تخفیف به خریداران پالایشی یکم رد می شود. تخفیف ۳۰ درصدی اعمال شده و قابل تغییر نیست».
حال این سوال مطرح می‌شود که آیا این اصلاحیه در مورد دارایکم نیاز نبود و اگر نیاز بود به چه دلیل زمانی که نماد بانک ملت برای افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی بیشتر از یک ماه متوقف بود، نماد دارا یکم که دارای مصوبات هیات وزیران مشابه پالایشی یکم بود، متوقف نشد.
بانک ملت ۲۹تیر برای افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی به میزان ۳۱۴درصد متوقف شد و ۲۲شهریور در حالی بازگشایی شد که در این ایام، دارایکم همچنان و بدون وقفه معامله می‌شد.
درباره دوگانگی و تبعات چنین برخورهایی با تنی چند از کارشناسان و فعالان بازار سرمایه به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید:
مردم عادی نقره‌داغ شدند
جعفر عزیزی، کارشناس بازار سرمایه، با بیان اینکه نوع رفتار دولت سبب سوزانده‌شدن اعتماد جامعه به بورس می‌شود، می‌گوید: مردم عادی نقره‌داغ شده‌اند.
عزیزی با انتقاد از عملکرد متولیان امر در زمینه فروش صندوق‌های سرمایه‌گذاری دولتی میافزاید: زمانی که دولت تصمیم می‌گیرد صندوق یا دارایی را به‌فروش برساند، باید همه جوانب آن را مد نظر قرار دهد و پس از فروش دیگر نباید به دلائل نقص داشتن عرضه از مسئولیت فرار کند.
او درباره پیامد رفتار دوگانه دولت در بسته بودن و باز بودن صندوق‌ها در وضع مشابه پیش‌بینی می‌کند: رفتار تبعیض‌آمیز در بازار سرمایه سبب سلب اعتماد فعالان بازار سرمایه می‌شود که این بی‌اعتمادی موجب خروج پول از بورس و ورود آن به بازارهای رقیب طلا، ارز، سکه، خودرو و… می‌شود.
این کارشناس بازار سرمایه در پایان پیشنهاد داده است: اکنون که اشتباه متولیان امر هویدا شده است، دولت می‌تواند برای دلجویی و برگرداندن اعتماد تخفیف‌های مالیاتی برای شرکت‌های حاضر در صندوق‌های مالی فروخته‌شده لحاظ کند.
او اضافه می‌کند: شرکت‌های بورسی ۲۲.۵درصد مالیات پرداخت می‌کنند که کاهش مقدار این مالیات می‌تواند موجب افزایش سود شرکت‌های حاضر در صندوق‌های مالی فروخته‌شده و به تبع آن افزایش جذابیت این شرکت‌ها شود.
بی‌تاثیر شدن تخفیف ۳۰درصدی
حسن فتاحی یکی از سرمایهگذاران در صندوق پالایشی یکم، درباره این صندوق می‌گوید: صندوق پالایشی دارای ۳۰درصد تخفیف داده شد و اکنون نه‌تنها این تخفیف با کاهش قیمت بی‌تاثیر شده است؛ بلکه این روزها حدود ۱۰درصد هم پایین‌تر آمده است.
این فعال بازار سرمایه افزود: سه‌میلیون سرمایه‌گذاری کرده‌ام که به دلیل توقف بیشتر از اندازه نماد پالایشی، اعتمادم کم شده است و حاضر نیستم صندوق‌های سرمایه‌گذاری دولتی جدید را بخرم.
همچنین حسین امیدی، فعال دیگر بازار سرمایه معتقد است اینکه دولت حاضر به بازگشایی سهام پالایش یکم نیست علتش این است که در درجه اول افزایش سرمایه پالایشگاه تهران و اصفهان هنوز به ثبت نرسیده است و به دلیل منفی بودن بازار درصورت بازگشایی قطعاً پالایش یکم منفی باز خواهد شد که این هم برای دولت و بورس پسندیده نیست زیرا باعث اعتراض عمومی مردم خواهد شد.
امیدی میافزاید: دولت در این اوضاع منفی این سهم را باز نخواهد کرد چراکه در میزان خرید دارا سوم تاثیر بسزایی دارد. برای نمونه، اگر در هفته‌های آینده داراسوم عرضه شود، امثال بند با توجه به اوضاع اقتصادی کنونی، تغییر دولت در آمریکا، در پیش بودن انتخابات ریاست‌جمهوری ایران و بسیاری از دلایل دیگر، دارا سوم را نخواهم خرید.
این فعال بازار سرمایه خاطرنشان می‌کند: به نظر بنده روند بازار تا آخر سال فرسایشی خواهد بود؛ هرچند امیدوارم نگرانی‌های بازار زودتر برطرف شود تا سهامداران راضی از این بازار به معاملات خود ادامه بدهند.
پیش‌بینی استقبال نشدن از دارا سوم
رامین مجیدی، کارشناس بازار سرمایه، نیز می‌گوید نمادهای پالایش نسبت به هفته سوم آبان حدود ۱۴ درصد از زیان خود را جبران کرده‌اند، اما در حال فعلی ارزش این نماد نسبت به ارزش زمان واگذاری بیشتر از ۸.۵ درصد عقب است.
مجیدی را با بیان اینکه قابلیت نقدشوندگی در بازار سرمایه یکی از مهم‌ترین فاکتورهاست، میافزاید: این تاخیرها و بازگشایی نشدن در زمان مشخص موجب دلسردی و نااطمینانی سهامداران و سرمایهگذاران می‌شود.
او تاکید می‌کند که به طور کلی رفتارهای غیرکارشناسی موجب فرار سرمایه از بورس می‌شود.
این کارشناس بازار سرمایه درباره دارا سوم نیز پیش‌بینی می‌کند: علی‌رغم ارزندگی دارا سوم، ممکن است سهامداران تمایلی به سرمایه‌گذاری نداشته باشند زیرا دلیل اقبال نسبی به نماد پالایشی، بازدهی خوب دارایکم بود، اما در دارا سوم با توجه به بازدهی نامناسب و حتی ضرر کنونی خریداران پالایشی یکم، زمان نامعلوم بازگشایی و تحقق نیافتن وعده‌های مسئولان به نظر می‌رسد چندان اقبالی را شاهد نباشیم.
این کارشناس بازار سرمایه اضافه می‌کند: ثبات نداشتن قیمت ارز و برخی از مولفه‌های اقتصادی نیز چالشی دیگر به حساب می‌آید که در بعضی از موارد موجب تغییر نگرش دید سهامداران از بلندمدت به کوتاه‌مدت می‌شود.
کمال فشمی، فعال بازار سرمایه، با تاکید بر الزام عمل به تعهدات می‌گوید: اگر ۲۰ روز قبل نماد پالایشی بازگشایی شده بود تاکنون حدود ۲۰درصد سود کرده بودم.
فشمی با انتقاد از عملکرد متولیان فروش صندوق‌های دولتی میافزاید: از خرید واحدهای این صندوق پشیمان شده است و به دلیل بی‌اعتمادی دیگر حاضر نیست در صندوق‌های دولتی جدید بعدی سرمایه‌گذاری کند.
