حاشیه‌نشینی؛ بحرانی که شهرها را بلعید
اکرم رضائی نژاد
حاشیه‌نشینی در ایران به یکی از چالش‌های شهری تبدیل شده است. افزایش بی‌سابقه قیمت مسکن و اجاره‌بها، تورم افسارگسیخته، و ناتوانی دولت در ارائه راه‌حل‌های پایدار، باعث شده تا میلیون‌ها نفر از شهروندان به حاشیه شهرها و مناطق غیررسمی کوچ کنند.
این پدیده نه تنها کیفیت زندگی افراد را به شدت کاهش داده، بلکه فشارهای اجتماعی، اقتصادی و امنیتی زیادی را به شهرها تحمیل کرده است.
به گزارش عصراقتصاد، یکی از اصلی‌ترین دلایل گسترش حاشیه‌نشینی در ایران، افزایش سرسام‌آور قیمت مسکن و اجاره‌بهاست. در سال‌های اخیر، تورم بالای ۴۰ درصدی و نوسانات شدید بازار ارز، باعث شده تا بسیاری از خانواده‌ها توانایی خرید یا حتی اجاره مسکن در مناطق مرکزی شهرها را از دست بدهند.
بر اساس گزارش‌ها، اجاره‌بها در برخی مناطق تا ۱۰۰ درصد افزایش یافته است، در حالی که درآمدها به هیچ وجه متناسب با این رشد نبوده‌اند.
محمد سراج، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس، در این باره می‌گوید: «مستأجران امروز با کاهش ارزش پول رهن مواجه هستند. بسیاری از آن‌ها مجبور شده‌اند به مناطق پایین‌تر و حاشیه‌ای شهرها مهاجرت کنند، جایی که حتی امنیت و امکانات اولیه زندگی نیز وجود ندارد.»
علاوه بر این، خشکسالی‌های طولانی‌مدت در مناطق روستایی و شرق کشور، باعث مهاجرت گسترده روستاییان به شهرها شده است.
عبدالرضا گلپایگانی، معاون وزیر راه و شهرسازی، در این باره می‌گوید: «خشکسالی و ناامنی در مناطق مرزی، به ویژه در شرق کشور، باعث شده تا بسیاری از روستاییان به شهرها مهاجرت کنند. این مهاجرت‌ها بدون برنامه‌ریزی و آمادگی شهرها صورت گرفته و نتیجه آن، گسترش حاشیه‌نشینی است.»
پیامدهای حاشیه‌نشینی: از فقر تا ناامنی
حاشیه‌نشینی تنها یک مشکل مسکن نیست، بلکه بحرانی چندوجهی است که ابعاد اجتماعی، اقتصادی و امنیتی دارد. ساکنان این مناطق معمولاً از دسترسی به خدمات اولیه مانند آب، برق، بهداشت و آموزش محروم هستند. این محرومیت‌ها باعث تشدید فقر و نابرابری اجتماعی شده و زمینه را برای افزایش جرم و ناامنی فراهم می‌کند.
ابراهیم نورمحمدی، رئیس کارگروه حاشیه‌نشینی و مناطق حاد و بحرانی وزارت کشور، در این باره می‌گوید: «محلات حاشیه‌نشین ۳۰ درصد شهرها را تشکیل می‌دهند و بیش از ۶ میلیون نفر در سکونتگاه‌های غیررسمی زندگی می‌کنند. این مناطق به دلیل فقدان امکانات و خدمات، به کانون‌های آسیب‌های اجتماعی تبدیل شده‌اند.»
علاوه بر این، حاشیه‌نشینی فشار زیادی بر زیرساخت‌های شهری وارد می‌کند. بسیاری از این مناطق فاقد سیستم‌های فاضلاب، حمل‌ونقل عمومی و خدمات درمانی هستند، که این موضوع باعث افزایش آلودگی محیط زیست و کاهش کیفیت زندگی در کل شهر می‌شود.
از توسعه روستایی تا سیاست‌های مسکن
برای مقابله با بحران حاشیه‌نشینی، کارشناسان راه‌حل‌های مختلفی را پیشنهاد می‌کنند. یکی از این راه‌حل‌ها، توسعه روستاها و شهرستان‌هاست. فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی، در این باره می‌گوید: «با توسعه روستاها و شهرستان‌ها، می‌توان از مهاجرت بی‌رویه به شهرهای بزرگ جلوگیری کرد. این کار نه تنها باعث کاهش حاشیه‌نشینی می‌شود، بلکه به تعادل منطقه‌ای نیز کمک می‌کند.»
علاوه بر این، ارائه تسهیلات مسکن به اقشار کم‌درآمد و افزایش تولید مسکن ارزان‌قیمت نیز می‌تواند به کاهش فشار بر بازار اجاره کمک کند. حبیب‌اله طاهرخانی، معاون مسکن و ساختمان وزیر راه و شهرسازی، در این باره می‌گوید: «دولت در حال تهیه بسته جامع ساماندهی بازار اجاره است که شامل پرداخت وام ودیعه مسکن و احیای مسکن کارگری می‌شود. این برنامه‌ها می‌تواند به بهبود وضعیت مستأجران کمک کند.»
از ناکارآمدی سیاست‌ها تا تحریم‌ها
با این حال، اجرای این راه‌حل‌ها با چالش‌های زیادی مواجه است. یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها، ناکارآمدی سیاست‌های دولت در کنترل تورم و نوسانات بازار ارز است. بسیاری از کارشناسان معتقدند که بدون ثبات اقتصادی، نمی‌توان به بهبود وضعیت مسکن و کاهش حاشیه‌نشینی امیدوار بود.
هادی سرخوش، فعال بازار مسکن، در این باره می‌گوید: «دولت باید به جای اتخاذ سیاست‌های کوتاه‌مدت و دستوری، به فکر اصلاحات ساختاری در بازار مسکن باشد. افزایش تولید مسکن، کاهش هزینه‌های ساخت و ارائه وام‌های کم‌بهره از جمله اقداماتی است که می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند.»
علاوه بر این، تحریم‌های بین‌المللی نیز باعث تشدید مشکلات اقتصادی شده و توانایی دولت برای اجرای برنامه‌های بلندمدت را کاهش داده است. بسیاری از کارشناسان معتقدند که بدون رفع تحریم‌ها و بهبود روابط بین‌المللی، نمی‌توان به بهبود وضعیت اقتصادی و کاهش حاشیه‌نشینی امیدوار بود.
همچنین بدون اصلاحات ساختاری در اقتصاد و سیاست‌های مسکن، نمی‌توان به بهبود وضعیت امیدوار بود. دولت باید به جای اتخاذ سیاست‌های کوتاه‌مدت و دستوری، به فکر راه‌حل‌های پایدار و بلندمدت باشد. توسعه روستاها، افزایش تولید مسکن ارزان‌قیمت و ارائه تسهیلات به اقشار کم‌درآمد از جمله اقداماتی است که می‌تواند به کاهش حاشیه‌نشینی و بهبود کیفیت زندگی شهروندان کمک کند.
در نهایت، حل بحران حاشیه‌نشینی نیازمند مشارکت همه‌جانبه و تغییر رویکردهای مواجهه با این مسئله است. تا زمانی که دولت و نهادهای مرتبط به جای پرداختن به علل ریشه‌ای، تنها به درمان علائم بحران بپردازند، این مشکل همچنان پابرجا خواهد بود و شهرها را بیشتر از پیش در خود خواهد بلعید.
