حالت‌های ۵‌گانه ارتقای بهره‌وری

امیرعلی رمدانی

دکتری صنایع و مشاور سازمانی

چندی پیش در سایت سازمان ملی بهره‌وری ایران درباره موانع و راهکارهای افزایش بهره‌وری در کشور منتشر شد. طبق این خبر، رئیس سازمان ملی بهره‌وری ایران در برنامه روی خط اعلام کرد ۲۰ سال از ایجاد سازمان بهره‌وری می‌گذرد اما هنوز اهداف آن محقق نشده است که دلیل آن در دو حوزه پیش‌نیازهای بهره‌وری و اعتقاد برمی‌گردد.

با توجه به تشدید محدودیت منابع سازمانی در سال‌های اخیر، چه در بخش تولید و چه در بخش خدمات، توجه به بهره‌وری از جمله مواردی است که باید مورد تاکید قرار گیرد و در همین ابتدای سال برای تدوین برنامه‌های مناسب و راهکارهای راهبردی اقدام شود.

به ‌طور کلی بهره‌وری از موضوعاتی است که نیاز به زیرساخت‌هایی از قبیل فرهنگی،  نرم‌افزاری و سخت‌افزاری دارد. زمانی که از بهره‌وری صحبت می‌شود، از اثربخشی و کارایی یاد می‌‌کنیم که مجموع آن‌ها بهره‌وری کل را ارائه می‌کند. از منظر دیگر، حاصل تقسیم دو مولفه خروجی و ورودی نیز میزان بهره‌وری را محاسبه می‌کند. در این محاسبه، خروجی در صوت کسر و ورودی در مخرج قرار می‌گیرد و باید به چنان تعادلی برسد تا خروجی مطلوب‌تری نسبت به وضع قبل به‌دست آید. این تعادل از چند طریق امکان‌پذیر است که در این نوشتار به آن‌ها اشاره می‌شود.

اگر بهره‌وری را نسبت خروجی (ستانده) به ورودی (نهاده) در نظر بگیریم، ۵ حالت به منظور افزایش بهره‌وری وجود دارد:

حالت اول، افزایش ستانده و ثابت نگه داشتن نهاده‌هاست. در این حالت ورودی‌های ثابت می‌ماند اما خروجی افزایش می‌یابد. در این حالت افزایش ستانده‌ها با استفاده از همان میزان نهاده اتفاق می‌افتد که راهکار پیشنهادی برای تحقق آن شناسایی ظرفیت‌های خالی سازمان و برنامه‌ریزی به ‌منظور استفاده بهینه از آنهاست.

حالت دوم، ثابت نگه داشتن ستانده است ولی با کاهش نهاده. منظور از این حالت این است که ورودی‌ها به سیستم را کاهش داده شود و با میزان کمتری از ورودی همان میزان خروجی به‌دست آید. راهکار پیشنهادی برای تحقق این منظور جلوگیری از اتلاف‌ها و ضایعات است.

حالت سوم، روند افزایشی سریعتر ستانده‌ها نسبت به افزایش نهاده‌هاست. به بیان دیگر، ممکن است که ورودی‌ها افزایش یابد اما میزان خروجی‌ها بسیار بیشتر از آن است. راهکار پیشنهادی برای این منظور شناسایی گلوگاه‌ها و رفع آن‌هاست.

حالت چهارم، روند کاهشی سریعتر نهاده‌ها نسبت به کاهش ستانده‌هاست. یعنی با اینکه میزان خروجی‌ها دارای افت است، اما شدت افت ورودی‌ها بسیار شدیدتر از آن است. به منظور تحقق این حالت، حذف فعالیت‌های غیرضروری و هزینه‌بر پیشنهاد می‌شود.

حالت پنجم، افزایش ستانده‌ها همراه با کاهش نهاده‌هاست که یکی از ایده‌آل‌ترین حالت‌هاست؛ یعنی ضمن افزایش خروجی‌ها بتوان میزان ورودی‌ها را کاهش دهیم که به‌منظور تحقق آن ترکیبی از همه موارد اشاره شده پیشنهاد می‌شود.