دیوانه سنگ انداخت، جهان به هم ریخت
سهیلا روزبان
سه روز تنش نظامی ایران و اسرائیل، بازارهای جهانی را به لرزه انداخت؛ از افت و خیز شاخص‌ها در تل‌آویو تا جهش قیمت نفت و طلا. محکومیت گسترده کشورها، فضای ژئوپلیتیک را پیچیده‌تر ساخت و جهان را در انتظار سناریوهای تازه قرار داد.
به گزارش عصر اقتصاد، در حالی‌که تعطیلات رسمی بازار سرمایه در ایران فضای خاکستری و بی‌خبری را رقم زده بود، شاخص‌های کلان اقتصاد جهانی و منطقه‌ای به رویداد کم‌سابقه حمله متقابل ایران و اسرائیل به سرعت واکنش نشان دادند.
در نخستین ساعات اعلام حمله موشکی و پاسخ‌های دو کشور، نوسانات شدیدی بازارهای بورس اسرائیل، انرژی، طلا و ارزهای منطقه و جهان را تکان داد.
اکنون همه نگاه‌ها به تحولات آینده و میزان کشیدگی یا مهار بحران است؛ بازارهای ایران که تا امروز تعطیل بود اما اثراتش در نبض بازارهای جهانی جاری است.
محکومیت بین‌المللی حمله اسرائیل؛ اجماع علیه گسترش بحران
همزمان، موج محکومیت حمله اسرائیل به ایران از سوی چندین کشور و نهاد بین‌المللی مطرح شد و بر پیچیدگی فضای ژئوپلتیک افزود.
بلافاصله پس از حمله نظامی اسرائیل به خاک ایران، کشورهای متعددی از جمله عمان، قطر، عراق، اردن، عربستان سعودی، ترکیه، پاکستان و سوریه به شکل رسمی و با انتشار بیانیه، حمله را محکوم کردند و درباره تشدید هرگونه مناقشه هشدار دادند.
دولت چین نیز طی بیانیه‌ای اعلان کرده: «با هرگونه اقدام نظامی که به ثبات منطقه آسیب بزند، مخالفیم». اتحادیه عرب نیز موضعی مشابه اتخاذ کرده و خواستار خویشتنداری طرف‌ها شد.
وزارت امور خارجه روسیه با انتشار بیانیه‌ای، این اقدام نظامی را “تحریک‌آمیز و خطری برای ثبات بین‌المللی” دانسته و پایبندی به قوانین بین‌المللی را یادآور شد در همین حال، اتحادیه اروپا نیز از همه طرف‌ها دعوت به کاهش تنش کرده و خواستار حل‌وفصل دیپلماتیک بحران شد.
ساعات اول؛ اخبار، هیجان و سقوط شاخص تل‌آویو
به محض انتشار اولین اخبار از حملات نظامی متقابل، بورس اسرائیل مانند آینه‌ای از اضطراب منطقه‌ای عمل کرد. شاخص «تل‌آویو ۳۵» (TA-35) در لحظات ابتدایی معاملات با افت محسوسی مواجه شد و بسیاری از سهام کلیدی، به‌ویژه صنایع نظامی، مالی و فناوری، شاهد فشار فروش بودند. رسانه «رویترز» گزارش کرد که این نزول، بیشترین اُفت روزانه تل‌آویو در دو سال اخیر بود؛ هرچند با آغاز واکنش‌های دیپلماتیک و توقف درگیری‌های مستقیم، بخشی از زیان‌ها تا پایان روز جبران شد.
همزمان بلومبرگ در گزارشی خبرداد که بورس‌های امارات، قطر و حتی استانبول نیز با شیب منفی معامله را آغاز کردند. بورس دوبی اندکی افت کرد اما به دلیل انباشت نقدینگی و مدیریت بحران، زودتر از رقبا توانست تعادل را برگرداند. در عربستان، شاخص «تداول» نیز با فشار فروش نفتی‌ها و بانکی‌ها مواجه شد، اما مداخلات حقوقی دولت، نوسانات را محدود ساخت.
بورس اسرائیل و سایر بازارهای منطقه‌ای، همزمان با حمله متقابل ایران و اسرائیل، نوسان کم‌سابقه‌ای را تجربه کردند
از زاویه‌ای دیگر، برخی بازارها مثل مصر و اردن به دلیل پایین بودن سرمایه‌گذاری خارجی مستقیم، چرخه نوسان را کمتر لمس کردند اما شاخص‌های ریسک منطقه‌ای در همه بازارها رشد محسوسی یافت.
بازار انرژی روی موج وحشت
یکی از اولین بازارهایی که تحت تأثیر تنش ایران و اسرائیل قرار گرفت بازار جهانی نفت بود. برخلاف انتظارات اولیه که ناشی از ترس از قطع جریان نفت در خلیج فارس و تنگه هرمز بود، قیمت نفت برنت در ساعات اولیه معاملات تا ۴ دلار جهش کرد و از مرز ۹۱ دلار عبور کرد. نفت وست تگزاس (WTI) هم بیش از ۳.۵ درصد رشد داشت؛ برخی تحلیلگران بلومبرگ دامنه افزایش را بالای پنج درصد پیش‌بینی کردند اما افزایش نرخ نفت تا ۷ درصد افزایش یافت برخی پیشبنی ها حاکی از این است که در صورت تداوم تنش ها و فراگیرشدن آن قیمت نفت به ۱۲۰ دلار هم برسد.
همزمان، در گزارش آن‌لاین «فایننشال تایمز» آمده بود که بازار طلا به طور طبیعی به عنوان پناهگاه امن سرمایه‌گذاران، شاهد خریدهای هیجانی شد و قیمت هر اونس طلا تا مرز ۲۴۵۰ دلار رشد کرد. تقاضا برای ین ژاپن و فرانک سوئیس نیز پس از خبر، شیب صعودی گرفته و شاخص دلار اندکی تقویت شد.
رسانه‌های تخصصی منطقه‌ای نیز از تردید و احتیاط در بازار گاز مایع و فلزات اساسی خبر دادند. قیمت آلومینیوم، مس و حتی فولاد در بورس لندن با شتابی ملایم افزایش یافت اما عرضه جهانی و مداخلات فوری برخی شرکت‌های بزرگ، از هیجان بیشتر جلوگیری کرد.
دورنمای بازارهای سهام: بیم و امید در تل‌آویو، دوحه و استانبول
به گزارش رسانه‌های عبری‌زبان، بورس تل‌آویو در روز دوم بحران ابتدا با شوک منفی آغاز کرد اما در نیمه دوم معاملات، با انتشار خبر مداخلات بانک مرکزی اسرائیل و وعده حمایت از بازارها، بخشی از زیان‌ها جبران شد. توئیتر بلومبرگ نقل کرده که «ورشکستگی سیستماتیک در بورس اسرائیل رخ نداد» و فعالان بازار، ریسک را کوتاه‌مدت ارزیابی می‌کنند. اما آنها به خوبی می دانند که ادامه تداوم چه بر سر اقتصاد و بازارهای مالی اسرائیل خواهد آورد.
اقتصاد جهان روی خط هشدار، اما…؟
کارشناسان برجسته انرژی و سرمایه‌گذاری بین‌المللی، این رخداد را اگرچه تهدیدی آنی برای زنجیره عرضه نفت و امنیت منطقه ارزیابی می‌کنند، اما معتقدند واکنش بازارها بیش از آنکه ناشی از واقعیت تهدید باشد، حاصل «ذهنیت شوک» و هیجانات کوتاه‌مدت است.
به گفته «ساچین مهرا»، تحلیلگر گلدمن ساکس: «بازارهای جهانی در واکنش‌های اولیه همیشه می‌ترسند، اما در نهایت به داده‌های واقعی بازمی‌گردند؛ اگر درگیری تداوم نیابد، بازار نفت و سهام ظرف چند روز به ثبات می‌رسد».
در همین حال، گزارش CNBC از قول مقام بانک جهانی می‌نویسد: «انرژی و تجارت جهانی فعلاً پیامد جدی ندیده، اما بازارها شکننده‌اند؛ تداوم یا گسترش بحران مهم‌ترین ریسک هفته‌های آینده است».
دولت‌های منطقه و بانک‌های مرکزی به‌ویژه در اسرائیل، عربستان و امارات پایش ویژه را کلید زده‌اند. طی نشست اضطراری «بانک اسرائیل»، بسته حمایتی و تضمین نقدینگی برای کنترل ترس فعالان مالی تصویب شده است.
تعطیلی بورس ایران؛ التهاب انتظارات یا فرصت مدیریت هیجان؟
اگرچه سه روز تعطیلی رسمی بورس تهران باعث شد هیچ شاخصی از انتظارات یا هیجانات معامله‌گران ایرانی ثبت نشود. در همین حال رسانه ها به استناد ماده ۳۲ قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران خواستار تعطیلی سه روز بورس شده اند که تا لحظه تنظیم گزارش هنوز خبری از تعطیلی منتشر شده اما پیش بینی می شود این اتفاق بیفتد زیرا به اعتقاد کارشناسان تعطیلی روز یکشنبه می تواند مانند «سپر حفاظتی» در برابر فروش هیجانی باشد هر چند که برخی نیز این وقفه را عملاً انتقال نوسان به روزها و هفته آینده عنوان می کنند.
یک فعال بازار سرمایه ایران در این باره می گوید: «احتمالاً بخش زیادی از واکنش‌ها به بازار جهانی، در نخستین روز بازگشایی بورس خود را نشان خواهد داد؛ اما در صورت تداوم مدیریت خبررسانی و مداخلات احتمالی، از شدت اُفت بازار کاسته خواهد شد».
در این میان، بازار دلار و طلا در بازار غیررسمی ایران شاهد نوسانات بود و تقاضا از مردم و دلالان افزایشی اما نه عجیب بود قیمت دلار در روزهای تعطیل حدود ۱۰ هزار تومان افزایش یافت و روز گذشته به بالای ۹۳ هزارتومان رسید هر چند روز پنج شنبه در فضای مجازی ارقام بالاتری هم تجربه کرد. فعالان اقتصادی معتقدند بازار داخلی منتظر روشن شدن ابعاد تنش و به‌ویژه بازخورد بازارهای جهانی است تا مسیر اصلی قیمت‌ها در امروز به ویژه در بازارر طلا مشخص شود.
پیامدهای منطقه‌ای و جهانی؛ انرژی و سرمایه روی لبه تیغ
بر اساس تحلیل رسانه‌های اقتصادی امارات و عربستان، شرکت‌های بزرگ انرژی، بیمه و تجارت دریایی جلسات ویژه تشکیل داده و وضعیت تردد نفتکش‌ها و خطوط هوایی را با دقت تحت نظر دارند. تا لحظه تنظیم این گزارش، هیچ گزارشی از اختلال جدی در مسیر صادرات انرژی مخابره نشده است با این وجود نگرانی درباره تداوم بحران و بسته شدن احتمالی تنگه هرمز همچنان وجود دارد.
تحلیلگر مؤسسه وود مکنزی تأکید می‌کند: «هر تنش نظامی در حوزه خاورمیانه، نرخ بیمه حمل‌ونقل و هزینه پوشش ریسک را افزایش می‌دهد و بر قیمت تمام‌شده انرژی تأثیر مستقیم دارد؛ اما تا زمانی که صادرات متوقف نشود، شوک‌ها کوتاه مدت خواهند بود».
قیمت جهانی نفت و طلا با بالاترین رشد چند سال اخیر مواجه شد؛ بیم از بسته شدن تنگه هرمز و گسترش بحران، اضطراب بازار انرژی را تشدید کرد
از سوی دیگر، سرمایه‌گذاران در کشورهای همسایه و بازارهای نوظهور (ترکیه، پاکستان و مصر) با وجود نوسانات اولیه، سیاست «انتظار و مشاهده» را انتخاب کرده‌اند تا تصویر آینده روشن‌تر شود.
آینده چه می‌شود؟ سه سناریوی محتمل بازارها
با توجه به آنچه در روزهای اخیر گذشته است، اکنون سه سناریوی اصلی پیش‌روی اقتصاد منطقه و جهان قرار دارد:
۱. آرامش نسبی و بازگشت بازارها به تعادل: در صورت پایان یافتن زودهنگام بحران و عدم گسترش درگیری، بازار نفت، انرژی و سرمایه طی یک هفته به مدار تعادل بازخواهد گشت و افت‌های اولیه جبران می‌شود.
۲. پایداری تنش و نوسان ادامه‌دار: در صورت باقی ماندن بحران در سطح تهدید و تلافی‌های محدود، بازارها با ریسک بالا و نوسانات دوره‌ای به کار خود ادامه داده و شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران کوتاه‌مدت‌تر عمل می‌کنند.
۳. تشدید بحران و شوک دوم: در صورت گسترش بحران یا تحریم‌های تازه، حتی قطع احتمالی بخشی از صادرات نفت، بازار با آشفتگی گسترده‌تری روبه‌رو می‌شود اما به احتمال زیاد دولت‌ها با مداخله و تزریق نقدینگی مانع فروپاشی کامل مالی خواهند شد.
بنا به آنچه گفته شد، بازارهای مالی، انرژی و سرمایه‌گذاری منطقه‌ای پس از حملات، به شکل آنی به هیجان، سپس به عقلانیت و نقش دیپلماسی و محکومیت بین‌المللی پاسخ دادند. سرمایۀ جهانی از بیانیه‌های همزمان کشورهای منطقه و قدرت‌های جهانی علیه گسترش بحران، تا حدی آرامش گرفت، اما آینده همچنان وابسته به تداوم یا پایان مناقشه و واکنش بازیگران اصلی دیپلماسی منطقه باقی مانده است.
اکنون باید دید تنش ها تا چه اندازه پیش خواهد رفت به ویژه آن که فضای داخلی و اراده سیاستگذاران در ایران بر سرجا نشاندن اسرائیل به عنوان منشا ناآرامی در منطقه و زیر پا گذاشتن حقوق بین الملل تاکید دارد.
