رمزارز ملی چه تفاوتی با ارزهای دیجیتال دارد؟

سید مهدی میرحسینی

اگرچه ایده خلق رمز ارزهای ملی از ارزهای دیجیتال مرسوم و فناوری بلاک چین نشات می‌گیرد، اما رمز ارزهای بانک مرکزی، تفاوت اساسی نسبت به ارزهای دیجیتال مرسوم دارند.

بازار کریپتو یا ارز دیجیتال از سال ۲۰۰۸ شاهد رشد بی‌سابقه‌ای در فناوری‌های نوین مالی بوده است؛ به‌ویژه با ظهور اخیر پروتکل‌های پیشرفته که اکوسیستم بازار ارز دیجیتال را در سطح جدیدی از بسترهای کاربردی قرار داد.

با این حال، به نظر نمی‌رسد هیچ رویکردی در بازار ارز دیجیتال، به اندازه رمز ارز ملی تاثیر مهمی بر مناسبات اجتماعی و اقتصادی جوامع بگذارد. به همین دلیل است که طی چند سال گذشته، کشورها یکی پس از دیگری، اهداف خود را بر توسعه دارایی‌های دیجیتالی ملی خود قرار داده‌اند.

چین در مراحل آزمایشی نهایی یوان دیجیتال خود است، کره جنوبی و برزیل اخیرا ارزهای دیجیتال خود را آماده رونمایی کرده‌اند، اتحادیه اروپا تحقیق در مورد توسعه رمز ارز مشترک اروپایی را آغاز کرده است و فدرال رزرو آمریکا، گام‌های مهمی برای حرکت به سمت دلار دیجیتال برداشته است. لذا به نظر می‌رسد کشورهای مذکور، عزم جدی برای خلق و توسعه یک ارز دیجیتال ملی و دستیابی به یک نظام مبادلاتی ایمن، فراگیر، کارآمد و نوآورانه دارند.

رمز ارز ملی(ارز دیجیتال ملی) چیست؟

رمز ارز ملی یا ارز دیجیتال ملی که با عنوان ارز دیجیتال بانک مرکزی(Central Bank Digital Currency) در جهان شناخته می‌شود، یک توکن دیجیتالی و اساساً یک پول نقد الکترونیکی است که توسط بانک‌های مرکزی منتشر شده و توسعه می‌یابد و به موسسات مالی، مشاغل و افراد اجازه می‌دهد تا پرداخت‌ها و نقل و انتقالات الکترونیکی خود را در بستری ایمن و پایدار انجام دهند.

این بستر پولی، با نظارت کامل بانک مرکزی هر کشور، واسطه تراکنش های مالی یعنی بانک ها را حذف کرده و به تراکنش ها اجازه می دهد مستقیماً از فردی به فرد دیگر مثلا از مشتری به فروشنده، منتقل شوند. لذا رمز ارز ملی به حذف خطرات ناشی از احتمال ورشکستی یک بانک یا موسسه مالی که همواره کاربران را تهدید می کند، می انجامد و ارتباط مستقیمی بین متقاضیان و بانک مرکزی ایجاد می کند.

بسته به چارچوب‌هایی که برای پیاده‌سازی دارایی‌های در گردش استفاده می‌شود، رمز ارز ملی ممکن است از فناوری بلاک چین نیز استفاده کند. همچنین دو طبقه بندی اصلی برای ارز دیجیتال بانک مرکزی وجود دارد:  دسته خرده‌فروشی،  که متمرکز بر عموم مردم با کاربردهای روزمره است و دسته عمده فروشی، که هدف آن تسهیل تراکنش‌ها و تسویه حساب ها فی ما بین سازمان ها و  مؤسسات مالی است.

توجه به این نکته ضروری است که هیچ کدام از ارزهای دیجیتال ملی دقیقاً مانند دیگری عمل نمی کند. تقریباً مانند هر سیاست یا ابتکار حاکمیتی، هر کشوری رویکرد خاص خود را برای خلق، انتشار، توسعه و سازمان دهی یک رمز ارز ملی دارد.

تاریخچه پیدایش ارز دیجیتال بانک مرکزی

در طول قرن ها، اشکال مختلف پول برای رفع نیازهای اقتصادی زمان خود پدیدار شده است. سکه‌ها، اسکناس‌ها، چک‌ها و کارت‌های اعتباری هر کدام در زمان خود، نوآوری‌های تحول آفرین در بازارهای پولی و مالی ایجاد کرده‌اند. در دهه‌های اخیر، فناوری‌های پرداخت جدید به این فهرست اضافه شده‌اند؛ از اپلیکیشن‌های پرداخت مبتنی بر گوشی‌های هوشمند تا استیبل کوین‌ها و شکل جدیدی از پول در قالب ارز دیجیتال بانک مرکزی که در حال خلق، انتشار و توسعه است.

ایده اولیه خلق و انتشار رمز ارزهای ملی توسط بانک مرکزی کشورها از سال ۲۰۱۴ با الهام از ارزهای دیجیتال قدرتمندی مانند بیت کوین و اتریوم پایه ریزی شد. این ایده در هنگامه‌ای به منصه ظهور رسید که نگاه و رویکرد گردانندگان بازارهای سرمایه در جهان با سرعت و شدت بسیار بالا از نظام‌های پولی کلاسیک به سمت بازارهای نوین غیرمتمرکز سوق پیدا کرده بود.

نوسانات شدید بازار کریپتو، غیرمتمرکز بودن آن، بی ثباتی بازار ارزهای دیجیتال به دلیل ارزش‌گذاری بازار توسط سرمایه گذاران، استفاده از حدس و گمان برای معاملات این بازار و از همه مهم تر، فراگیر شدن استفاده از بازار کریپتو در مبادلات تجاری مهم و اصلی در جهان و عدم امکان نظارت بر فرآیندهای مالی آنها، بانک‌های مرکزی را بر آن داشت که به دنبال طراحی و انتشار یک بستر پولی باشند که علاوه بر ایجاد سهولت در تراکنش‌ها، پایدار و ایمن عمل کند. ارزهای دیجیتال بانک مرکزی را می‌توان به‌عنوان بسط دیجیتالی اشکال موجود پول بانک مرکزی، یعنی پول نقد و حساب‌های تسویه بانک مرکزی در نظر گرفت.

نیازسنجی ضرورت انتشار رمز ارز ملی

اولین مولفه‌ای که نیازسنجی ضرورت خلق و انتشار ارزهای دیجیتال ملی را بیش از پیش نمایان می‌کند، کاهش هزینه چاپ پول است. زیرا انتشار پول به صورت ارزهای دیجیتال بانک مرکزی در فرمت الکترونیکی، به دلیل عدم نیاز به کاغذ خاص، هولوگرام و سایر اقدامات امنیتی، قطعا چاپ و انتشار پول را ارزان‌تر می‌کند.

دومین مولفه این انقلاب پولی این است که یک ارز دیجیتال مستقل، جایگزین موثری برای نظام تسویه حساب دلاری ایالات متحده خواهد بود. این امر تأثیر هرگونه تحریم بر نظام‌های پولی-مالی کشورها را تا حد زیادی از بین خواهد برد و  تهدید تحریم را هم در سطح دولتی و هم در سطح شرکت های خصولتی و خصوصی، به میزان چشمگیری کاهش می‌دهد.

سومین مولفه این است که رمز ارزهای ملی در واقع می‌توانند پرداخت ها را تسریع کنند، حجم تراکنش‌ها را افزایش دهند و در نتیجه سطح تولید ناخالص داخلی را که به دلیل همه‌گیری ویروس کرونا به شدت کاهش یافته بود، افزایش دهند.

آنچه که مرکز تحقیقات مالی دانشگاه استنفورد در سال ۲۰۲۱ منتشر کرد حاکی از این بود که ارزهای دیجیتال بانک مرکزی به دلیل مزایای منحصر به فردی که دارند، قطعا محبوبیت زیادی برای تراکنش های عمومی پرکاربرد همچون پرداخت در مترو، سامانه حمل و نقل درون شهری، سامانه حمل و نقل هوایی، صنعت خدمات غذایی زنجیره ای همچون مک دونالد، کی اف سی، استارباکس، فروشگاه های زنجیره ای والمارت و… خواهند داشت که این امر نیاز به زمان و بسترسازی های جامع و مدون دارد؛ همانگونه که ورود واحد پولی یورو به گردش مالی اروپا که از سال ۱۹۹۹ در ۱۸ کشور اروپایی آغاز شد، یک فرآیند آنی و برق آسا نبود.

تفاوت رمز ارز ملی با ارزهای دیجیتال مرسوم

اگرچه ایده خلق رمز ارزهای ملی از ارزهای دیجیتال مرسوم و فناوری بلاک چین نشات می‌گیرد، اما رمز ارزهای بانک مرکزی، تفاوت اساسی نسبت به ارزهای دیجیتال مرسوم دارند. سازوکار خلق، انتشار و توسعه یک رمز ارز ملی توسط بانک مرکزی هر کشور به صورت شفاف و سازماندهی شده، کنترل و مدیریت می گردد، در حالی که منشا مشخصی برای خلق ارزهای دیجیتال مرسوم وجود ندارد.

ارزهای دیجیتال مرسوم چون تقریباً همیشه غیرمتمرکز هستند، به این معنی که نمی توانند توسط یک مرجع قانونی و رسمی، رصد شوند، نظارتی بر مبادلات و ساختار عرضه و تقاضای آن وجود ندارد.

بازیگر و گرداننده اصلی یک رمز ارز ملی، بانک مرکزی، نهاد حاکمیت و ساختار پولی-مالی یک کشور است درحالیکه بازیگران اصلی بازار کریپتو، فقط و فقط سرمایه‌گذاران حقیقی هستند.

اکوسیستم رمز ارزهای ملی، نمایی اجمالی از یک نظام ارزی جایگزین را ارائه می دهند که در آن، مقررات دست و پا گیر، شرایط هر تراکنش را تعیین نمی کند، تکثیر یا جعل آنها سخت است و با بکارگیری مکانیسم‌های اجماع پیشرفته که از دستکاری جلوگیری می‌کنند، ایمن و پایدار می گردند.

ارزهای دیجیتال بانک مرکزی به گونه ای طراحی شده اند که شبیه ارزهای رمزنگاری شده باشند، اما ممکن است به فناوری بلاک چین یا ابر مکانیسم های ایمن سازی نیاز نداشته باشند.

علاوه بر این، با توجه به اینکه ارزهای دیجیتال مرسوم، دارای ساختار غیررسمی و غیرمتمرکز هستند، ارزش آنها توسط احساسات سرمایه گذار، استفاده و علاقه کاربر تعیین می شود. لذا جز دارایی های بی‌ثبات محسوب شده که برای سفته‌بازی مناسب‌تر هستند و این مسئله باعث می‌شود ارزهای دیجیتال مرسوم، کاندید مناسبی برای بکارگیری در یک نظام مالی ساختارمند نباشند.

تفاوت ارز دیجیتال بانک مرکزی با بانکداری دیجیتال مرسوم

حال سوالی که مطرح می شود این است که اگر ارزهای دیجیتال بانک مرکزی، صرفاً نسخه دیجیتالی پول ملی یک کشور هستند، چه چیزی آنها را در فرآیند استفاده و انتقال پول، با بانکداری دیجیتال مرسوم متفاوت می‌کند؟

پاسخ در این واقعیت نهفته است که ارزهای دیجیتال بانک مرکزی مانند پلتفرم‌های بانکداری سنتی، بازنمایی دیجیتالی پول نیستند، بلکه خود پول صادر شده توسط بانک مرکزی هستند.

یک رمز ارز ملی، احتمالاً دقیقاً مانند اسکناس های کاغذی یا بیت کوین عمل نمی‌کند، اما برخی از ویژگی‌های دیجیتالی مشابه پول نقد فیزیکی را در خود دارد. در این بستر، دارایی ها به راحتی بین نهادها قابل انتقال است و در کیف پول ها یا پلتفرم های شخص ثالث دارای ارزش مشابهی خواهند بود. این ویژگی‌ها برای ذخیره سازی آنها نیز صدق می‌کند. یعنی کاربران رمز ارزهای ملی، توکن ها را در کیف پول دیجیتال خود ذخیره می کنند و از دارایی های خود در هر کجایی که باشند، می‌توانند استفاده کنند.

اهداف رمز ارزهای ملی

– افزایش امنیت حریم خصوصی در بستر وب و فضای الکترونیک جهت نقل و انتقالات ایمن پولی

– سهولت دسترسی، انتقال پول و انجام تراکنش های مالی برای مشاغل، اشخاص حقیقی و مصرف کنندگان

– کاهش هزینه‌های مورد نیاز برای مدیریت، اصلاح و نگهداری از نظام های مالی پیچیده

– کاهش هزینه‌های تراکنش های بین مرزی

– کاهش خطرات استفاده از ارزهای دیجیتال مرسوم به شکل فعلی: ارزهای دیجیتال مرسوم بسیار پر نوسان هستند و ارزش آنها دائماً در حال تغییر است. این نوسانات می تواند باعث استرس مالی شدید در بسیاری از افراد شود و بر ثبات کلی یک اقتصاد تأثیر بگذارد. اما رمز ارزهای ملی که توسط دولت ها حمایت شده و بوسیله یک بانک مرکزی خلق، رصد و مدیریت می گردد، ابزاری پایدار جهت مبادلات قابل اعتماد و ایمن برای خانوارها، مصرف کنندگان و صاحبان کسب و کارها خواهد بود.

انواع رمز ارزهای ملی

دو دسته برای رمز ارزهای ملی وجود دارد:

– دسته عمده فروشی

– دسته خرده فروشی.

رمز ارزهای ملی عمده فروشی، در درجه اول توسط سازمان ها و موسسات مالی استفاده می شوند. رمز ارزهای ملی خرده فروشی، به مانند اشکال فیزیکی ارزها، توسط اشخاص حقیقی، مصرف کنندگان و صاحبان مشاغل و کسب و کارها بکار گرفته می شوند.

رمز ارزهای ملی عمده فروشی

این نوع از رمز ارزهای ملی، مشابه نگهداری ذخایر در بانک مرکزی هستند. در این سازوکار، بانک مرکزی به موسسات مالی یک حساب پولی اعطا می کند تا وجوه را سپرده گذاری کنند یا از آن برای تسویه نقل و انتقالات بین بانکی استفاده کنند. سپس در این بستر، بانک‌های مرکزی می‌توانند از ابزارهای سیاست پولی مانند ذخایر الزامی یا سود موجودی ذخیره برای تأثیرگذاری بر وام‌دهی و تعیین نرخ‌های بهره استفاده کنند.

رمز ارزهای ملی خرده فروشی

این ارزهای دیجیتال ملی، مورد حمایت دولت هستند و توسط اشخاص حقیقی، مصرف کنندگان، صاحبان مشاغل و کسب و کارها  مورد استفاده قرار می گیرند. رمز ارزهای ملی خرده فروشی، ریسک واسطه ها را حذف می کنند؛ یعنی با وجود این رمز ارزها، خطر ورشکستگی خلق کنندگان ارزهای دیجیتال مرسوم  و از بین رفتن دارایی های مردم، برطرف می شود.

 دسته خرده فروشی شامل ۲ نوع رمز ارز ملی است. تفاوت این ۲ نوع، در نحوه دسترسی و استفاده کاربران از واحد پول خود است:

-رمز ارزهای ملی خرده فروشی مبتنی بر توکن های خصوصی

این رویکردِ رمز ارز ملی خرده فروشی، به کاربران اجازه می دهد تا تراکنش ها را به صورت ناشناس انجام دهند.

-رمز ارزهای ملی خرده فروشی مبتنی بر حساب عمومی

در این رویکرد، برای دسترسی به یک حساب، نیاز به شناسایی دیجیتال وجود دارد.

منبع: ایبِنا