صفر بازی روی پول ملی

مریم ابونیا

ماجرای حذف ۴ صفر از اسکناس‌ها از مدتها پیش مطرح بود تا اینکه اخیرا برخی رسانه‌ها با انتشار اسکناس‌های هزار تومانی جدید با شکل و شمایل متفاوت به بازار به این مبحث رسمیت بخشیدند.

برنامه حذف چهار صفر از پول ملی اوایل مرداد ماه سال ۱۳۹۸ به پیشنهاد بانک مرکزی و ارائه از سوی دولت کلید خورد و در نهایت با موافقت مجلس در اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۰ جنبه رسمی‌تری پیدا کرد.

در اسکناس‌های هزارتومنی که به تازگی وارد چرخه پولی کشور شده است، در قسمت بالای اسکناس صفرها کمرنگ نمایش داده شده و در قسمت پایین صفرها کاملا حذف شده است.

همچنین در اسکناس‌های جدید هزار و دو هزار تومانی ۴ صفر کمرنگ شده و به حروف ۱۰ هزار و ۲۰ هزار ریال نوشته شده است.

در همین حال، مصطفی قمری وفا، مدیر روابط عمومی بانک مرکزی، اعلام کرد: این اسکناس‌ها در دوره‌های قبلی چاپ شده، در خزانه بانک مرکزی بوده و به تازگی وارد شبکه توزیع شده، اما هنوز چهار صفر از آن حذف نشده است.

البته وی به این نکته هم اشاره کرده است که این اسکناس‌ها در دوره همتی رئیس کل پیشین بانک مرکزی چاپ شده و ارتباطی به امروز و دیروز ندارد.

اما توضیحی در مورد اینکه چرا امضای صالح‌آبادی رئیس‌کلی که به تازگی بانک مرکزی را ترک کرده، روی اسکناس‌های بدون صفر وجود دارد، نداده است.

حذف ۴ صفر از گذشته تا امروز

ماجرای حذف چند صفر از پول ملی به دهه ۷۰ بازمی‌گردد. بطوریکه در سال ۷۲ ، به دلیل تورم بالایی که ناشی از برنامه آزاد سازی اقتصادی و شوک‌های نفتی حاصل از پایان جنگ و سرازیر شدن دلارهای نفتی به بود، در دستور کار بانک مرکزی قرار گرفت اما به دلیل مخالفت برخی مدیران وقت، این روند متوقف شد.

در دولت دوازدهم بحث حذف صفر از پول ملی دوباره قوت گرفت و عبدالناصر همتی، رئیس‌کل وقت بانک مرکزی با حمایت از این طرح، عدم کارایی ریال در سال‌های اخیر با توجه به رشد تورم در ادوار گذشته و تسهیل مبادلات بازرگانی را علت موافقت خود با این تغییر عنوان کرد.

علی صالح آبادی، رئیس بانک مرکزی، نیز در سال ۱۳۹۸ در خصوص حذف صفر از پول کلی گفته بود که حذف چهار صفر با توجه به اینکه ایران در شرایط تورمی قرار دارد، باعث سهولت در معاملات و افزایش ارزش پول می‌شود البته بسیار مهم است که با حذف صفرها به دنبال ایجاد ثبات اقتصادی باشیم.

اینک در دولت سیزدهم پس از گذار از همتی و صالح‌آبادی، اسکناس‌های جدید وارد بازار شده‌اند که به گفته مدیر روابط عمومی بانک مرکزی، بخش بزرگی از این اسکناس‌ها در دوران مدیریت عبدالناصر همتی چاپ شده بود.

بر اساس سند اسکناس که حدود ۲ سال پیش به تصویب رسید، تمام اسکناس‌ها و ایران‌ چک‌ها در قالب، اندازه و ساختارهای واحد توزیع خواهد شد و تکثر در اندازه و قالب در اسکناس‌های جدید حذف می‌شود، اما ضرایب امنیتی و عناصر به کار رفته در هر اسکناس متفاوت خواهد بود.

بانک مرکزی تأکید کرد که طراحی و عرضه اسکناس‌های جدید هزینه اضافی بر کشور تحمیل نمی‌کند، زیرا عمر مفید اسکناس در کشور ما ۵ سال است و چاپ و توزیع اسکناس همواره و طبق روال توسط بانک مرکزی انجام شده است.

آثار روانی پرواز صفرها از اسکناس

به عقیده کارشناسان حذف صفر از پول ملی هیچ تاثیری بر تورم نداشته و اگر این امکان وجود داشت که بتوان بحران تورم را با حذف صفر از اسکناس حل کرد، دیگر فرمول و راه‌حلی برای کنترل تورم نیاز نبود و صرفا با چاپ اسکناس جدید، این معضل خاتمه می‌یافت.

در حقیقت حذف صفر از پول ملی نه اوضاع را بهبود می‌بخشد و نه آن را پیچیده‌تر از قبل می‌کند بلکه فقط به لحاظ روانی مراودات مالی مردم را ساده‌تر می‌کند.

البته باید به این مساله توجه داشته باشیم که عملا اسکناس هزار و دوهزارتومانی به کار مراودات مالی نمی‌آید و بخش زیادی از دادوستدها به صورت تراکنش کارتی صورت می‌پذیرد.

یکی از ملموس‌ترین مدل‌های حذف صفر در همسایگی‌کشور ما ترکیه بود که در سال ۲۰۰۵ یکباره ۶ صفر از پول‌ خود به طور کامل حذف کرد. این کشور که در دهه ۹۰ میلادی تورم ۱۰۳ درصدی را تجربه می‌کرد، توانست در بلند مدت با ارائه برنامه‌های اقتصادی مفید، تورم افسار گسیخته خویش را مهار کند.

پس باید در نظر داشت تجربه موفق کشور ترکیه به دلیل حذف صفر همزمان با مهار کامل تورم بود نه صرفا حذف تدریجی صفر از روی لیر. بنابراین این کشور با بستر سازی‌های مناسب اقتصادی تا حد زیادی توانست به ثبات برسد.

در مقابل آن تجربه کشور آرژانتین را داریم که یکی از کشورهای رکوددار حذف صفر است. این کشور یک نوبت در سال ۱۹۷۰دو صفر را از اسکناس‌های خود حذف کرد، در سال ۱۹۸۳ چهار صفر، در سال ۱۹۸۵سه صفر و در نهایت سال ۱۹۹۲ چهار صفر از پول ملی خود حذف کرد.

اما مساله اینجا بود که آرژانتین در مهار تورم موفق نبوده و بدون هیچ برنامه‌ای برای کنترل تورم، صرفا صفرهای ردیف شده بر اسکناس‌هایش را حذف کرد در نتیجه این کشور توفیقی در مهار تورم نداشته و همچنان هم تورم بالایی دارد.

بنابراین حذف صفر از پول ملی تاثیرات چندانی بر تورم ندارد. مگر اینکه اصلاحات اقتصادی در این راستا و قبل از حذف صفر صورت گرفته باشد.

نکته بعدی که به کررات به آن اشاره می‌شود، اثرات مثبت روانی حذف صفر در جامعه است. به گفته برخی مسئولین، وقتی صفرها از پول حذف می‌شود مردم از لحاظ روانی احساس می‌کنند که پول کمتری را در معاملات روزمره هزینه می‌کنند.

اما به این نکته اشاره نمی‌شود که صفرها از روی درآمد مردم هم حذف می‌شود پس تاثیر چندانی ندارد و صرفا حساب و کتاب‌ها به سهولت انجام خواهد شد.

به عقیده کارشناسان، اگر شرایط مهار تورم مهیا نباشد، به خصوص اکنون که اقتصاد کشور دچار تورم لجام گسیخته شده است، اجرای چنین طرح‌هایی می‌تواند حتی تبعات زیانباری از جمله افزایش قیمت کالاها به‌همراه داشته باشد.

چراکه معمولا با تبدیل ریال به تومان قیمت کالاها به سمت نرخ بالاتر گرد شده که این عامل نیز موجب شعله‌ور شدن بیشتر آتش تورم خواهد شد.

بهر صورت حذف صفر در هر مدل از پول ملی و در زمان هر کدام از روسای بانک مرکزی که کلید خورده باشد، مهم این است که تا برنامه‌های اقتصادی مفیدی نداشته باشیم عملا یک کار خنثی محسوب می‌شود که نه تنها هیچ کمکی به کاهش نرخ تورم نکرده، بلکه می‌توانند به افزایش آن نیز دامن بزند.