عبور از عصر کرونا با حمله روسیه به اوکراین

هومن جهانگرد

دو سال پس از بروز همه‌گیری کرونا که زیر بنای زندگی مردم جهان دگرگون کرد شاهد فصل تازه‎ای از تحولات جهانی هستیم و آنهم میل کشورگشایی است که همزمان با ضعف ملت‌ها پس از ضرباتِ مهلکِ همه‌گیری کروناست.

حمله همه‌جانبه روسیه به اوکراین، اتفاقی که جهان را شوکه کرد و خطر جنگ هسته‌ای را دوباره در اذهان زنده کرد عیان ترین نمایش از آغاز این فصل تازه است. اوکراین تا سال ۱۹۹۴ نزدیک به ۱۷۰۰ کلاهک هسته‌ای در اختیار داشت اما در آن سال طی مذاکرات بوداپست با تضمین‌های امنیتی بریتانیا، روسیه و آمریکا تصمیم گرفت داوطلبانه توان نظامی هسته‌ای خود را نابود کند و امروز در مقابل هجوم نیروهای روسیه بی دفع به نظر می‌رسد.

کشورهای غربی تا زمان انتشار این مطلب، در برابر این حمله روسیه سردرگم هستند‌؛ در حالی نیروهای روسیه تا بیست مایلی کی‌یف پیشروی کرده‌ و ممکن است تا صبح شنبه پایتخت اوکراین سقوط کند.

ایالات متحده در حال حاضر مشغول تحریم بانک‌های روسی و مسدود کردن دارایی‌های آنها است و به دلیل آنچه مخالفت آلمان و ایتالیا عنوان شده فعلا قصد تحریم سوییفت و شخص رییس جمهوری روسیه را ندارد و همزمان وزیر خارجه آمریکا نیز در تحلیل انگیزه پوتین، بیان می‌کند که روسیه به دنبال سرنگونی نظام سیاسی در اوکراین و جایگزین کردن آن با یک نظام طرفدار مسکو است.

در مقابل هم به نظر می‌رسد در هفته‌های اخیر اقدامات مسئولان ارشد آمریکایی بیش از آنکه بر جلوگیری از اقدام روسیه علیه اوکراین متمرکز شود بر تحریک روسیه به این اقدام استوار بوده که این موضوع نشان می‌دهد در برنامه کلی حاکمیت آمریکا، گزینه‌های استفاده از تبعات حمله روسیه به اوکراین تدوین شده تا در ادامه ایالات متحده نیز از این آب گل‌آلود، ماهی‌های خود را صید کند.

برای به دست آوردن چشم‌اندازی از آینده اقتصاد جهانی و زندگی مردم با تاکید بر اینکه اوضاع به سرعت و بدون وقفه در حال تغییر و تحول است، برای آینده شرایط گوناگونی را می‌توان تصور کرد در ادامه برخی از آنها مطرح می‌شود.

با حمله ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ روسیه به اوکراین، آمریکا احتمالا حوزه نفوذش را در مناطق و ابعاد مختلف توسعه می‌دهد. این کشور به احتمال زیاد همچنان برای سال‎ها عنان نظام مالی جهانی را به عنوان یکی از حوزه‌های اصلی نفوذش، در دستان خود نگاه خواهد داشت لذا می‌توان پیش‌بینی کرد که به احتمال زیاد اقتصاد روسیه بیشتر از آمریکا و متحدانش تضعیف شود. رئیس جمهوری روسیه روز پنج‌شنبه به سرمایه‌داران روسی گفت که چاره‌ای جز حمله به اوکراین نداشته و می‌داند که این کار باعث می‌شود آنها ضرر کنند ولی در عین حال تاکید کرد که روسیه جزئی از اقتصاد جهانی باقی خواهد ماند.

در این میان ارتباط آمریکا و چین بسیار حیاتی است. بدون آمریکا، چین احتمالا بامشکلاتی روبه‌رو می‌شود و موضوع دریافت طلب نزدیک به ۱۲۰۰ میلیارد دلاری این کشور از آمریکا و سود آن ممکن است به مشکل بخورد.

جو بایدن در نشست خبری روز پنج‌شنبه خود در برابر سوال خبرنگاری که پرسید چه پیامی برای چین در رابطه با منزوی کردن روسیه دارد گفت که فعلا نمی‌تواند در این رابطه حرفی بزند. لذا علی‌رغم همراهی اولیه چین با اقدام روسیه علیه اوکراین که این اقدام را اشغالگری نخواند، شاید در ادامه به دلایل گوناگون دقیقاً مطابق میل روسیه عمل نکند.

از سوی دیگر این خطر وجود دارد که در تکمیل حرکت روسیه، چین به تایوان حمله کرده و آنجا را اشغال کند. با این وجود در یک اظهارنظر رسمی، چین اعلام کرده که تایوان همواره جزئی از خاک چین بوده و شرایط آن با اوکراین متفاوت است.

سران چین و روسیه به دنبال دائمی کردن حضور خود در قدرت هستند و شاید سرنوشت جهانیان برای آنها در راس اولویت‌ها قرار نداشته باشد. در این صورت سایر کشورها نیز بی‌شک با گشودن کتب تاریخی خود، فیلشان یاد هندوستان می‌کند و با برتری نظامی، سرزمین‌های از دسته رفته را مجددا به خاک خود ضمیمه خواهند کرد.

آینده، نامشخص و اصل عدم قطعیت بر زندگی بشر فرمانروایی می‌کند. روسیه که امروز یازدهمین اقتصاد جهان است و اندازه اقتصادش از ایالت کالیفرنیای آمریکا با چهل میلیون جمعیت، کوچکتر است به احتمال زیاد به سمت افزایش مشکلات اقتصادی و اجتماعی حرکت می‌کند در حالیکه به استفاده از قدرت نظامی و اهرم ایجاد بحران انرژی به شکل همزمان در قاره اروپا مشغول است.

شبکه بلومبرگ دیروز پیش‌بینی کرد که هزینه گاز در اروپا تا ۵۰ درصد افزایش خواهد یافت. در همین حال بهای جهانی نفت خام تا ۱۰۵ دلار بالا رفت ولی بعد از آن کاهش یافت. بازارهای بورس در سراسر جهان قرمزپوش شدند و بیت‌کوین تا کانال ۳۴ هزار دلار سقوط کرد.

در حال حاضر۷۰ درصد سهم بازار گاز مایع (LNG) در اروپا را سه کشور آمریکا، قطر و روسیه در اختیار دارند. در این میان ایالات متحده به عنوان چهارمین دارنده ذخایر گاز طبیعی جهان که بالغ بر پنج درصد کل ذخایر جهانی است می‌تواند به سرعت با افزایش صادرات از طریق آبهای آزاد و طرق دیگر، برای اروپایی‌ها گاز ارزان‌تر مهیا کند و جای روسیه را به عنوان یکی از صادرکنندگان اصلی گاز به کشورهای اروپایی بگیرد.

با این حال وضعیتی که از این پس در دنیا جریان خواهد داشت بعید است که به شرایط پیش از حمله روسیه به اوکراین بازگردد، همانطور که بازگشت به دوران پیش از کرونا دیگر ممکن نیست.

دولتهای اروپایی و آمریکا می‌توانند برای مدتی روی مصرف انرژی، یارانه دهند تا مردم فشار افزایش قیمت حامل‌های انرژی را کمتر احساس کنند. ضمنا با توجه به جریان داشتن سیاست‎ها و اقدامات مختلف برای کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای و حرکت به سمت جهان بدون کربن، به مرور منابع انرژی جدیدی به وجود می‌آیند که اهرم نفت و گاز طبیعی را در جهان طی دهه‌های آتی ضعیف‌تر خواهد کرد.

سوال اساسی دیگر این است که آیا به وقوع نبرد هسته‌ای نزدیکیم؟ در پاسخ می‌توان بر اساس شواهد موجود تایید کرد که بروز جنگ جهانی اتمی محتمل است و به کشته شدن میلیاردها نفر در جهان منجر خواهد شد و شاید حتی پایان زندگی بر روی کره زمین را سبب شود بدین ترتیب تلاش‌های مستمر برای خروج از زمین و رفتن به سیارات دیگر توسط شخصیت‌های ثروتمند و قدرتمند جهان، منطقی‌تر جلوه می‌کند.