عرضه خودرو در بورس کالا
محمد مهدی زارعپور، مدیر صندوق های خلیج فارس
در سال‌های اخیر، بازار خودرو در ایران با مشکلات جدی مواجه بوده است که از جمله آن‌ها می‌توان به افزایش شدید قیمت‌ها، فاصله قابل‌توجه بین قیمت کارخانه و بازار آزاد، و رشد بی‌رویه واسطه‌گری و دلالی اشاره کرد.
این وضعیت باعث شده که خرید خودرو به چالشی جدی برای بسیاری از مردم تبدیل شود و هم‌زمان خودروسازان نیز به دلیل سیاست‌های قیمت‌گذاری دستوری با مشکلات مالی مواجه شوند. در چنین شرایطی، یکی از راهکارهایی که برای رفع این چالش‌ها پیشنهاد شد، عرضه خودرو در بورس کالای ایران بود.
این ایده با هدف ایجاد شفافیت بیشتر در فرآیند قیمت‌گذاری، حذف واسطه‌ها و دلالان از زنجیره خرید و فروش، و کاهش اختلاف قیمت بین کارخانه و بازار آزاد مطرح شد. عرضه خودرو در بورس کالا به عنوان راهکاری نوین، این امکان را فراهم می‌کند که قیمت خودروها از طریق مکانیزم رقابتی عرضه و تقاضا تعیین شود و به جای قیمت‌گذاری دستوری، بازار خود به تنظیم قیمت‌ها بپردازد.
ایده عرضه خودرو در بورس کالا برای نخستین بار در سال ۱۳۹۶ مطرح شد و عرضه خودرو در بورس کالا در اردیبهشت سال ۱۴۰۱ آغاز گردید. بررسی روند معاملات خودرو در بورس کالا در یک دوره چند ماهه یعنی از ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۱تا ۱۸ دی‌ماه همان سال نشان می‌دهد که در نتیجه فروش ۳۴ هزار و ۸۱۶ خودرو در بورس کالا، ۱۰ هزار و ۴۱۰ میلیارد تومان سود از جیب دلالان به‌خودروساز و خریدارخودرو منتقل شد.
با این حال، این سیاست با چالش‌هایی نیز همراه است که می‌تواند بر موفقیت آن تأثیرگذار باشد. در ادامه به بررسی تأثیرات عرضه خودرو در بورس کالا بر قیمت‌گذاری و بازار خودرو در ایران و اینکه آیا این سیاست می‌تواند منجر به واقعی شدن قیمت خودرو شود، خواهیم پرداخت.
مکانیزم عرضه و تقاضا
در بورس کالا، قیمت خودرو بر اساس عرضه و تقاضای واقعی تعیین می‌شود. این مکانیزم می‌تواند به شفافیت قیمت‌ها کمک کند، زیرا خودروها به جای قیمت‌گذاری دستوری یا مداخله دولت، بر اساس میزان تقاضای خریداران و عرضه توسط خودروسازان قیمت‌گذاری می‌شوند. از این منظر، بورس کالا به کشف قیمت واقعی کمک می‌کند. با این حال، برای اینکه قیمت خودرو واقعاً به تعادل برسد، باید تعادل مناسبی بین عرضه و تقاضا وجود داشته باشد.
کاهش واسطه‌گری و دلالی
یکی دیگر از اهداف مهم عرضه خودرو در بورس کالا، حذف واسطه‌ها و دلالان از زنجیره خرید و فروش خودرو است. اگر این هدف به طور کامل محقق شود، می‌تواند به کاهش قیمت خودرو کمک کند، زیرا قیمت نهایی که مصرف‌کننده پرداخت می‌کند شامل سود واسطه‌ها نخواهد بود. در بورس کالا، همه خریداران در یک پلتفرم شفاف رقابت می‌کنند و این می‌تواند واسطه‌گری را کاهش دهد. با این حال، تجربه نشان داده است که حتی در بورس کالا نیز برخی دلالان با روش‌های مختلف مانند ثبت‌نام‌های متعدد و خرید از طریق افراد مختلف، همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهند. بنابراین، برای اینکه قیمت خودرو به سطح واقعی خود برسد، باید نظارت دقیقی بر فرآیند عرضه و خریداران در بورس کالا اعمال شود.
کنترل تقاضای کاذب
یکی از مشکلات بازار خودرو در ایران، وجود تقاضای کاذب به دلیل اختلاف زیاد بین قیمت کارخانه و بازار آزاد است. بسیاری از افراد خودرو را نه برای استفاده شخصی، بلکه به منظور فروش در بازار آزاد با قیمت بالاتر خریداری می‌کنند. عرضه خودرو در بورس کالا می‌تواند تا حدی به کنترل این تقاضای کاذب کمک کند، زیرا قیمت خودرو در بورس نزدیک به قیمت بازار خواهد بود و انگیزه برای خرید خودرو با هدف سودآوری کمتر می‌شود. با این حال، اگر عرضه خودرو همچنان محدود بماند و تنها تعداد کمی از خودروها از طریق بورس عرضه شوند، تقاضای کاذب همچنان ممکن است بازار را تحت تأثیر قرار دهد.
تأثیر بر بازار آزاد
عرضه خودرو در بورس کالا اگر به شکل گسترده و منظم انجام شود، می‌تواند قیمت‌های بازار آزاد را نیز تحت تأثیر قرار دهد. وقتی تعداد بیشتری از خودروها به این شکل عرضه شوند و خریداران به صورت شفاف در رقابت با هم قیمت را تعیین کنند، بازار آزاد نیز تحت فشار قرار می‌گیرد و قیمت‌ها ممکن است به سمت واقعی‌تر شدن حرکت کنند. اما اگر عرضه خودرو در بورس محدود باشد یا تنها مدل‌های خاصی از خودرو در بورس عرضه شوند، تأثیر چندانی بر بازار آزاد نخواهد داشت.
مشکلات تولید و محدودیت عرضه
مهم‌ترین عاملی که مانع از واقعی شدن قیمت خودرو از طریق بورس کالا می‌شود، مشکلات تولید و محدودیت در عرضه خودرو است. صنعت خودرو ایران به دلیل تحریم‌ها، مشکلات تأمین قطعات و مدیریت ناکارآمد، توانایی تولید کافی و منظم خودرو را ندارد. اگر عرضه خودروها در بورس کالا محدود بماند و نتواند تقاضای بازار را پاسخ دهد، قیمت‌ها در بورس نیز ممکن است از قیمت‌های واقعی فاصله بگیرند.
تأثیر قیمت‌گذاری دستوری دولت
هرچند که عرضه خودرو در بورس کالا به معنی خروج از قیمت‌گذاری دستوری است، اما اگر دولت همچنان بر قیمت‌گذاری در برخی مدل‌ها یا برای برخی اقشار جامعه پافشاری کند، ممکن است این مدل عرضه نتواند به طور کامل قیمت‌های واقعی را تعیین کند. بورس کالا باید به یک مکانیزم آزاد و بدون مداخله دولتی برای تعیین قیمت‌ها تبدیل شود تا خودروها با قیمت واقعی به دست مصرف‌کنندگان برسند.
نتیجه‌گیری
عرضه خودرو در بورس کالا می‌تواند به شفافیت بیشتر در قیمت‌گذاری کمک کند و واسطه‌گری را کاهش دهد، اما لزوماً به معنای رسیدن به قیمت واقعی نیست. قیمت واقعی خودرو زمانی محقق می‌شود که:
-عرضه خودرو به اندازه کافی باشد تا بتواند تقاضای موجود در بازار را تأمین کند.
-رقابت واقعی بین خریداران وجود داشته باشد و دلال‌ها نتوانند به بازار بورس کالا نفوذ کنند.
-مکانیزم عرضه خودرو به طور گسترده و در تمامی مدل‌ها و برندها اجرا شود.
-دولت از دخالت در قیمت‌گذاری دستوری خودرو دست بکشد.
در نهایت، تا زمانی که مشکلات ساختاری صنعت خودرو و محدودیت‌های عرضه پابرجا باشد، ممکن است بورس کالا تنها تا حدی به واقعی‌تر شدن قیمت‌ها کمک کند و نتواند این مسئله را به طور کامل حل کند.
