قصه یک سال نفت از رکورد تا رکود؛ بشکه‌های زیر سایه

اکرم رضائی نژاد

در سالی که وزارت نفت هم رکورد تولید شکست و هم سایه تحریم‌های تازه را احساس کرد، بشکه‌های نفت ایران سرنوشت دوگانه‌ای یافتند، بخشی در مسیر مشتریان جهانی حرکت کردند و بخشی دیگر، زیر سایه نفتکش‌های شناور و بازی‌های پنهان بازار ماندند.

به گزارش عصراقتصاد، سال نخست وزارت نفت در دولت چهاردهم، سالی میان دو قطب «فشار خارجی و بحران‌های پیاپی» و «رکوردهای تولید و صادرات» بود.

محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت، این وزارتخانه را در شرایطی تحویل گرفت که هم کسری تراز انرژی و هم تحریم‌های فروش نفت، به مرحله‌ای حساس رسیده بود. یک‌سال بعد، کارنامه او تصویری ترکیبی ارائه می‌دهد: پیشروی‌های محسوس در برخی حوزه‌ها، و تداوم چالش‌ها در برخی دیگر.

یکی از محورهای جنجالی امسال، موضوع نفت شناور ایران بود. گزارش‌های مؤسسات غربی از جمله Kpler و Vortexa، حجم نفت ذخیره‌شده روی آب را بین ۳۵ تا ۶۳ میلیون بشکه برآورد کردند؛ رویترز نیز این عدد را با درنظرگرفتن سایر ذخایر به ۱۲۰ میلیون بشکه رساند.

از نگاه این نهادها، چنین رقمی نشانه افت فروش است؛ اما وزارت نفت قاطعانه آن را رد و تأکید کرد این بخشی از تغییر مسیر و استراتژی بازاریابی است.

واقعیت به‌سادگی در یک عدد خلاصه نمی‌شود. تجربه سال‌های اخیر نشان داده فاصله میان آمار ماهواره‌ای و روایت رسمی، ناشی از پیچیدگی فروش نفت در فضای تحریمی است. آنچه قطعی است، این ذخایر – اگر طولانی‌مدت بمانند – می‌توانند ورود دلارهای نفتی به خزانه را به تأخیر بیندازند و فشار بودجه را تشدید کنند.

بازی با تخفیف فروش به چین

چین همچنان مشتری اصلی نفت ایران است و در ماه‌های اخیر، تخفیف فروش به این کشور به کمترین حد پنج سال گذشته یعنی حدود ۳ تا ۴ دلار در هر بشکه رسیده است.

این امر بخشی به‌دلیل کاهش عرضه و نگرانی‌های ژئوپلیتیکی بود، اما همزمان مشکلاتی مانند کاهش بارگیری در پایانه خارک و نشت خط لوله نیز اثرگذار شدند.

جدول ۱ – روند تغییر تخفیف فروش نفت ایران به چین (۲۰۱۹ تا اکتبر ۲۰۲۵) 

افت صادرات در ماه‌های خاص

آمار ماه می (بر مبنای بلومبرگ و ورتکسا) از کاهش صادرات روزانه به چین تا حدود ۱.۱ میلیون بشکه حکایت داشت – فاصله‌ای محسوس با رکورد ماه مارس ۱.۸ میلیون بشکه‌ای. تحلیل‌ها این افت را نتیجه سه عامل می‌دانند:

تحریم‌های جدید آمریکا با بازگشت ترامپ، تعمیرات فصلی پالایشگاه‌های چینی، و کاهش تقاضا به دلیل افزایش ذخایر. با این حال، میانگین سالانه در بازه ۱.۳ تا ۱.۴ میلیون بشکه تثبیت شده که با سال گذشته همخوان است.

جدول ۲ – مقایسه صادرات نفت ایران به چین در ماه‌های منتخب ۲۰۲۵ (میلیون بشکه در روز) 

عبور از زمستان و رکوردهای گاز

در جبهه داخلی، وزارت نفت آزمون سخت تأمین انرژی زمستان ۱۴۰۳ را با ثبت رکورد تولید روزانه ۱.۱۰۵ میلیارد مترمکعب گاز خام، بدون قطعی گسترده، پشت سر گذاشت. این موفقیت حاصل اقدامات فنی، مدیریت تعمیرات و افزایش تولید چاه‌ها بود. هماهنگی با مردم از طریق کمپین صرفه‌جویی نقش مکمل داشت.

افزایش تولید نفت در سال نخست

پاک‌نژاد که از آغاز بر توسعه میدان‌های مشترک و طرح‌های نیمه‌تمام تأکید داشت، توانست متوسط تولید نفت را نسبت به ابتدای دولت بیش از ۱۲۰ هزار بشکه در روز افزایش دهد. پروژه‌های نگهداشت و توسعه، استفاده از وام ۳ میلیارد دلاری و بهبود فرآوری، بخشی از ابزارهای رسیدن به این رشد بودند.

کاهش تخفیف به چین، افت نسبی صادرات در ماه‌های خاص و عبور موفق از زمستان سرد، تصویر متناقضی از عملکرد یک‌ساله این وزارتخانه ساخت

دیپلماسی انرژی و میزبانی حساس

در شهریور ۱۴۰۳ و پس از تجاوز رژیم صهیونیستی به حریم ایران، تهران میزبان نشست وزارتی مجمع کشورهای صادرکننده گاز (GECF) شد. وزارت نفت موفق شد با برگزاری امن و پرحضور این رویداد حساس، پیام ثبات و فعال‌بودن ایران در بازار جهانی را مخابره کند، هرچند سایه تنش‌های منطقه‌ای همچنان بر مناسبات انرژی سنگینی می‌کند.

پاسخ به تحریم‌ها و تهدید ترامپ

بازگشت ترامپ و احیای سیاست فشار حداکثری، فشار بر فروش نفت ایران را افزایش داد. وزیر نفت با یادآوری رکورد صادرات در دی ۱۴۰۳ اعلام کرد خیال واشنگتن برای رساندن صادرات به صفر محقق نخواهد شد. تحریم شخص وزیر و مدیران ارشد صنعت نفت نیز مانع از ادامه صادرات و حتی رکوردزنی در ماه‌های بعد نشد؛ هرچند جزئیات مسیر و پایداری مشتریان، پوشیده ماند.

سرمایه‌گذاری؛ لبیک به شعار سال

در سال «سرمایه‌گذاری برای تولید»، وزارت نفت نخستین دستگاهی بود که بسته‌های ۱۳۰ میلیارد دلاری سرمایه‌گذاری در نفت و گاز را رونمایی کرد. ایجاد صندوق تضمین غیردولتی و کوتاه‌شدن فاصله امضای قراردادها تا ۶ ماه، از اقدام‌های شاخص بود.

مدیریت بحران در «جنگ ۱۲ روزه»

در خرداد امسال و همزمان با درگیری نظامی کوتاه‌مدت، وزارت نفت توانست بدون وقفه در تولید یا سوخت‌رسانی کار کند. رکورد توزیع بنزین، بازسازی سریع زیرساخت‌های آسیب‌دیده و حفظ امنیت سایبری، نقاط مثبت این دوره بودند.

کارنامه‌ای میان دو رنگ

کارنامه وزارت نفت در سال نخست دولت چهاردهم، آمیخته‌ای از مقاومت و انعطاف‌پذیری در برابر فشارها، و وجود چالش‌های پایدار در فروش نفت است.

در یک سو، رکوردهای تولید گاز و نفت، برگزاری رویدادهای بین‌المللی، جذب نسبی سرمایه‌گذاری و مدیریت بحران‌های فوری قرار دارد؛ در سوی دیگر، ابهام در آمار فروش، نوسان صادرات به چین، و ماندگاری حجم‌هایی از نفت بر روی آب، نشانه‌های مسائلی هستند که حل‌شدنشان به آینده و شرایط سیاست خارجی گره خورده است.

وزارت نفت دولت چهاردهم در سال نخست، نه امسال را به سالی یکسره پیروزی تبدیل کرد و نه اجازه داد به سالی کامل شکست بدل شود. این مسیر خاکستری، شاید انعکاس دقیق واقعیت صنعت نفت ایران در عصر تحریم و رقابت جهانی باشد.