ماجرای نفت در زمین بی ثباتی

سهیلا روزبان

۱۴۰۴ شروع متفاوتی داشت. اقتصادی که در واپسین روزهای ۱۴۰۳ در مبهم ترین حالت ممکن به سر می برد، با اخبار امید بخش نسبت به روند مذاکرات در سال جدید حالا با امیدواری بیشتری در مورد دغدغه ها و چالش های اقتصادی سخن می گوید.

البته کارشناسان و فعالین اقتصادی بر این باورند که در آغازین گام‌های یک مسیر پرفرازونشیب قرار داریم. تلاش های دلواپسان داخلی برای به ثمر ننشستن مذاکرات از سویی و حرف ضد و نقیض رییس جمهور آمریکا شرایط سختی را برای مذاکرات رقم زده است.

با این حال فعالان اقتصادی نسبت به روند مذاکرات امید داشته و بر این باورند که تیم مذاکره کننده دولت چهاردهم باید تمام تلاش خود را برای به ثمر نشستن مذاکرات انجام دهد.

آنها بر این باورند که ازسرگرفتن سرمایه‌گذاری ارتباط مستقیم با برداشته شدن تحریم‌ها و تنش‌زدایی از روابط خارجی و مناسبات داخلی دارد.

نرخ رشد منفی سرمایه گذاری در نفت

حمیدرضا صالحی رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران شرایط بحرانی صنعت انرژی ایران دلیل اهمیت این دور از مذاکرات می داند.  او به عصر اقتصاد می گوید که نرخ رشد سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز از سال ۱۳۸۹ به بعد همواره منفی بوده است.

کشوری برخوردار از وفور موهبت نفت و گاز که می‌توانست، همانند سایر کشورهای مشابه، از ظرفیت ثروت خود برای پیمودن مسیر توسعه استفاده کند، به جایی رسیده که پیش‌بینی می‌شود به دلیل رشد تقاضا و کاهش عرضه در کمتر از ۱۵ سال، استقلال انرژی خود را از دست بدهد و به واردکننده انرژی تبدیل شود.

به گفته این کارشناس حوزه انرژی، طی دو دهه اخیر با توجه به فرآیند تحریم‌ها، فقدان سرمایه‌گذاری خارجی و استهلاک حوزه بالادستی نفت و فقدان سرمایه‌گذاری در میادین مشترک، نقش و جایگاه خود را در بازار انرژی جهان از دست داده و بسیاری از طرفین‌های قابل استحصال آن مغفول مانده است.

ایران به جایی رسیده که پیش‌بینی می‌شود به دلیل رشد تقاضا و کاهش عرضه در کمتر از ۱۵ سال، استقلال انرژی خود را از دست بدهد و به واردکننده انرژی تبدیل شود

او برای درک  بهتر از شرایط  و فرصت‌های ویژه در صنعت نفت ایران، می گوید: صنعت نفت ایران با ذخایر عظیم۱۵۷ میلیارد بشکه‌ای نفت و ۳۴ تریلیون متر مکعبی گاز، قابلیت تبدیل به یکی از بازیگران اصلی انرژی جهان را دارد؛ اما تحریم‌ها، ضعف در فناوری و سرمایه، توسعه در ظرفیت استحصال داخلی و به‌خصوص در میادین مشترک را رقم زده است و با ورود سرمایه از طرف غربی‌ها به این کویر تشنه آب، می‌توان جهشی خیره‌کننده را شاهد بود و دو طرف به شکلی مقبول و مطلوب از موهبت این همکاری مشترک بهره‌مند شوند.

شروع افت تولید پارس جنوبی از ۱۴۰۶

او اما به شدت نگران آینده اقتصاد ایران است. صالحی می گوید: در صورت عدم سرمایه‌گذاری سریع در صنعت گاز و ادامه شرایط کنونی، کشور در سال ۱۴۱۵ با کسری حدود ۶۵۰ میلیون مترمکعبی گاز در روز که معادل مصرف کنونی کشور است مواجه خواهد شد. از طرف دیگر پارس جنوبی که نزدیک به ۶۵ درصد گاز مصرفی کشور از آن تأمین می شود، وارد دومین دوره عمر خود شده است و بهره‌برداری از آن مستلزم توسعه و تجهیز آن به فناوری‌های نوین فشارافزایی است. عدم تجهیز پارس جنوبی به تجهیزات و فناوری‌های فشارافزایی موجب از دست رفتن تولید  یک فاز این میدان از سال ۱۴۰۶ می‌شود و این کاهش در سال‌های بعد تشدید خواهد شد.

بازی دو سر برد

اما سرمایه گذاری در ایران تنها به نفع ایران نبوده و عایدی فراوانی هم برای خارجی ها خواهد داشت. این همان نکته ای است که فریدون اسعدی کارشناس انرژی هم بدان اشاره می کند. او که سرمایه گذاری در ایران را یک بازی دو سر برد می داند، در اینباره به عصر اقتصاد  می گوید: خداوند  یک فرصت ایده‌آل و بکر برای سرمایه‌گذاری در این صنعت بزرگ و سودآور در برابر ایران و طرف‌های سرمایه‌گذار قرار داده است و می‌تواند با جذب و جلب شرکت‌های بزرگ نفتی آمریکایی و اروپایی زمینه جهش تصاعدی در حوزه انرژی ایران و رقم خوردن نرخ رشد توسعه منطبق با برنامه هفتم و حتی فراتر از آن را فراهم کند، زمینه و بستری که در هیچ‌یک از شاخه‌های اقتصاد ایران همانند حوزه انرژی فراهم نیست.

در کنار قیمت‌گذاری دستوری برخی موانع دیگر از جمله خلق قوانین یک‌شبه، ریسک سرمایه‌گذاری در اقتصاد ایران را به حداکثر می‌رساند

او در ادامه می افزاید: همزمان با نامگذاری امسال با عنوان سرمایه‌گذاری برای تولید و آغاز مذاکرات و بیان نکته رئیس‌جمهوری در موافقت با سرمایه‌گذاری آمریکایی‌ها در اقتصاد ایران، همه چیز دست به دست هم داده که با بهره‌گیری از ظرفیت‌های حوزه انرژی زمینه مساعدی برای پیشرفت در حوزه دیپلماسی و مذاکره با طرف آمریکایی در راستای منافع ملی فراهم آید.

به گفته او، از سر گرفتن سرمایه‌گذاری ارتباط مستقیم با برداشته شدن تحریم‌ها و تنش‌زدایی از روابط خارجی و مناسبات داخلی دارد.

بی ثباتی در اقتصاد مهم ترین مانع جذب سرمایه گذار

اما لغو تحریم ها تنها پیش شرط جذب و ورود سرمایه گذار به کشور نیست. مهدوی ابهری رییس انجمن کارفرمایی صنعت پتروشیمی در اینباره می گوید: مادامی که قوانین محدودکننده همچون قیمت‌گذاری دستوری در اقتصاد ایران پابرجاست، شرکت‌ها نمی‌توانند محصولات خود را با بهای واقعی به فروش برسانند. بنابراین سرمایه‌گذار نمی‌تواند طرح توسعه جدید ایجاد کند و کسب و کار خود را گسترش دهد.

او ادامه می دهد: از طرفی زمانی که یک سرمایه‌گذار نتواند محصول را با بهای واقعی به فروش رساند، با افت ارزش واقعی سرمایه مواجه می‌شود و از این حیث متحمل زیان خواهد شد. در کنار قیمت‌گذاری دستوری برخی موانع دیگر از جمله خلق قوانین یک‌شبه ریسک سرمایه‌گذاری در اقتصاد ایران را به حداکثر می‌رساند.

رئیس انجمن کارفرمایی صنعت پتروشیمی ادامه داد: به عنوان مثال در اردیبهشت ۱۴۰۲یک‌شبه نرخ خوراک پتروشیمی‌ها جهش چشمگیری یافت. همین موضوع افت بالای نمادهای این صنعت تا انتهای سال را به‌دنبال داشت. حال در نظر بگیرید سرمایه‌گذار خارجی در صنعت مذکور در همان زمان سرمایه‌گذاری کرده باشد. طبعا پس از تغییریک‌شبه نرخ خوراک زبان بالایی متحمل خواهد شد.

در حوزه نفت، پتروشیمی و صنایع بالادست و پایین‌دست نیاز به ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری داریم

 بر این اساس بی‌ثباتی در اقتصاد ایران را می‌توان اصلی‌ترین مانع جهت ورود سرمایه‌گذار خارجی دانست. این موضوع در کنار تحریم‌های بین‌المللی موجب می‌شود تا نقل و انتقال ارز نیز به‌راحتی انجام نشود و با چالش‌های زیادی همراه باشد.

‌سرمایه مورد نیاز برای نفت چقدر است؟

شاید برای شما هم این سوال پیش آمده که صنعت نفت ایران به چه میزان سرمایه گذاری نیاز دارد. برای پاسخ به این سوال باید بدانید که ارقام مختلفی درباره نیاز صنعت نفت ایران به سرمایه‌گذاری مطرح می‌شود. وزیر نفت می گوید که در حوزه نفت، پتروشیمی و صنایع بالادست و پایین‌دست نیاز به ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری داریم.

برخی هم می‌گویند صنعت نفت به ۱۶۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد. اگر بخواهیم تولید نفت خام را به ۷ /۵ میلیون بشکه در روز برسانیم به حدود ۹۰ میلیارد دلار منابع مالی نیاز داریم، همچنین اگر بخواهیم ظرفیت تولید روزانه گاز را متناسب با نیاز کشور ۵ /۱ برابر کرده و به ۵ /۱ میلیارد مترمکعب در روز برسانیم، باید۷۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کنیم.

یا مثلاً در نظر بگیرید که در بخش گاز بزرگ‌ترین معضل متولیان صنعت گاز این است که ۸۰ میلیارد دلار پول جور کنند تا میادین گازی را توسعه دهند و فشارافزایی کنند. بی شک تامین این حجم از سرمایه بدون لغو تحریم ها و تنها با اتکا به منابع داخلی ممکن نیست.

کلام آخر

به اعتقاد متخصصان حوزه انرژی، نیاز به جذب سرمایه چه  داخلی و چه خارجی فعلا در کشور راکد مانده زیرا تجربه های قبلی سرمایه گذاران نشان داده در اقتصاد بی ثبات بازار ایران هر لحظه احتمال زیان دهی وجود دارد. بنابراین در سال جدید دولتمردان باید بکوشند تا در سایه تعامل با جهان و رفع تحریم ها راه را برای امنیت سرمایه گذاری در تمامی بخش های صنعت نفت هموار کنند. زیرا در سایه ثبات اقتصادی شعار سال رهبر انقلاب یعنی سرمایه گذاری در تولید محقق می شود.