مرگ آرام دارو
سیما گودرزی
در آستانه زمستان، بحران دارو در ایران به نقطه بحرانی رسیده است؛ گرانی، بدهی بیمهها، کمبود ارز و قاچاق دارو، زنجیرهای از چالشها را رقم زدهاند.
کارشناسان از «روزهای سخت دارویی» خبر میدهند و بیماران از حذف درمان و افزایش درد سخن میگویند.
در آستانه زمستان، صنعت داروسازی ایران در چرخهای از کمبود، بدهی، قاچاق و قیمتهای بیمهار گرفتار شده است؛ چرخهای که کارشناسان آن را «همزمانی بحران اقتصادی و بحران سلامت» توصیف میکنند. گزارشهای رسمی نشان میدهد که از نیمه نخست سال ۱۴۰۳، رشد تولید دارو حدود ده درصد کاهش یافته، در حالیکه نرخ تورم دارویی بیش از دو برابر نرخ عمومی افزایش داشته است
چرخه بدهی و فشار نقدینگی
محمد عبدهزاده، رئیس کمیسیون اقتصاد سلامت اتاق تهران، در گفتوگو با ایلنا با اشاره به ریشه مزمن کمبود دارو گفت: «مشکل هرگز فقط یکروزه نیست؛ سه عامل اصلی یعنی کمبود ارز، کمبود ریال و تأخیر در قیمتگذاری باعث تداوم بحران شده است.» وی افزود که «در حال حاضر مطالبات شرکتهای دارویی از سازمانهای دولتی، بیمهها و مراکز درمانی به بیش از ۱۵۰ همت رسیده و تولیدکنندگان برای تأمین نقدینگی ناچارند با بهرههای ۳۸ درصدی وام بگیرند.»
رئیس کمیسیون اقتصاد سلامت اتاق تهران هشدار داد: کمبود ارز و ریال مهمترین عامل بحران دارو در سه ماهه پایانی سال است و مطالبات داروسازان از ۱۵۰ همت گذشته است (منبع: ایلنا)
او هشدار داده است: «در سه ماهه پایانی سال جاری، روزهای سختی در حوزه دارو پیشرو داریم و «پول دارو از سوی شرکتها پرداخت شده، بانک مرکزی ارز را تخصیص داده، اما انتقال به تأمینکننده انجام نشده و دارو وارد کشور نمیشود»
بیمههای ناتوان و داروخانههای بدهکار
اما در سوی دیگر داروخانهها درگیر بدهیهای سنگیناند. تأخیر بیمهها در پرداخت مطالبات، نقدینگی داروخانهها را فرسوده کرده است. برخی داروخانههای خصوصی از پذیرش نسخههای بیمهای سر باز میزنند و بار عرضه دارو به دوش داروخانههای دولتی افتاده است. دبیر انجمن داروسازان، علیرضا سالم، در گفتوگو با آوش گفته است: «طرح دارویار عملاً داروخانهها را میان دو سازمان تأمین اجتماعی و برنامه و بودجه گرفتار کرده است.» او افزود: «تاخیر در پرداخت و افزایش تعداد مجوزهای بیرویه، مشکلات درآمدی و بینظمی شدید در بازار داروخانهها ایجاد کرده است.»
در همین بستر، سرپرست دفتر ارزیابی و مدیریت عملکرد سازمان غذا و دارو، سعید مهرزادی، از ارسال پرونده چند داروخانه متخلف به تعزیرات خبر داده و گفته است: «برخی داروخانهها با عملکرد غیرواقعی در سامانه تیتک، زمینهساز اختلال در نظام دارویی شدهاند»
حذف ارز ترجیحی و فاجعه بیماران خاص
یونس عرب، مدیرعامل انجمن تالاسمی ایران، نیز در گفتوگو با ایلنا حذف ارز ترجیحی داروهای وارداتی بیماران خاص را «فاجعه ملی» خوانده و گفته است: «هزینه داروها در خوشبینانهترین حالت چهار برابر و در بدبینانهترین حالت تا دوازده برابر شده است.»
مدیرعامل انجمن تالاسمی ایران حذف ارز ترجیحی را «فاجعه» خواند؛ هزینه دارو برای بیماران خاص تا ۱۲ برابر افزایش یافته و بسیاری از خانوادههای کمدرآمد در خطر قطع درمان قرار دارند (منبع: ایلنا).
وی افزود که ۹۰ درصد بیماران تالاسمی از خانوادههای کمدرآمدند و با این افزایش قیمت «درمان برای آنها غیرممکن» خواهد شد. عرب هشدار داد که تصمیم دولت برای آزادسازی نرخ ارز دارو موجب میشود شرکتهای واردکننده، نقدینگی موردنیاز خود را چهار برابر بیشتر از پیش تأمین کنند.
او همچنین گفته: «بیمهها هفت تا هشت ماه تأخیر در پرداخت دارند و طرح دارویار فقط نیمی از تعهداتش را اجرا کرده است.» نتیجه این وضعیت، کاهش دسترسی به داروهای حیاتی و حذف درمان از سبد بیماران خاص است.
قاچاق معکوس؛ خروج دارو از شبکه رسمی
در کنار گرانی و بدهی، قاچاق معکوس داروهای ضدسرطانی به معضل جدی بدل شده است. به گزارش خبرآنلاین، داروهای گرانقیمت و سهمیهای مانند «فمارا» که برای درمان سرطان پستان حیاتیاند، در داروخانههای عراق با بارکد ایرانی پیدا شدهاند. قیمت این دارو که در ایران حدود دو میلیون تومان است، در بازار عراق تا نه میلیون تومان فروخته میشود.
گزارش مهر نیز از کشف نمونههای تقلبی این دارو خبر داد که با آب مقطر پر شدهاند. حسن شجاعینسب، فرمانده انتظامی خراسان جنوبی، گفت: «در یک مورد بیش از ۷۳۰ هزار قلم داروی قاچاق به ارزش بیست میلیارد تومان کشف شده است.» نقی شهابیمجد، معاون توسعه و مدیریت منابع سازمان غذا و دارو، توضیح میدهد: «ردیابی دارو تا زمان تحویل به بیمار ممکن است، اما پس از آن نظارت محدود میشود.» به همین دلیل، برخی سودجویان با نسخههای جعلی و شبکههای غیررسمی دارو را از چرخه رسمی خارج میکنند.
قاچاق دارو نهتنها اتلاف منابع ارزی تخصیصیافته به دارو را در پی دارد، بلکه جان بیماران را تهدید میکند. طبق اعلام رئیس اداره بازرسی سازمان غذا و دارو، در تابستان ۱۴۰۴ بیش از ۹۳ هزار قلم داروی قاچاق به ارزش ۲۴۴ میلیارد ریال کشف شده است.
درمان گران، بیماران گرفتار
در کنار بحرانهای ساختاری، گرانی درمان روزمره نیز زندگی بیماران عادی را تحت فشار قرار داده است. هزینه درمان یک سرماخوردگی ساده اکنون حدود ۱.۵ میلیون تومان است؛ معادل سه روز درآمد یک کارگر روزمزد. بیمهها بسیاری از داروهای جدید را پوشش نمیدهند و داروخانهها از کمبود اقلام رایج از جمله آنتیبیوتیکها و داروهای معده رنج میبرند.
تحقیقات مرکز آمار ایران نشان میدهد هزینه درمان بیماریهای تنفسی برای بخشی از خانوارهای شهری به ۴۰ درصد درآمد ماهانه آنها رسیده است. همزمان هوای آلوده، شیوع ویروسهای فصلی و ضعف بیمههای درمانی فشار مضاعفی بر توده مردم وارد کرده است.
داروهای نایاب و قاچاق معکوس سرطانی
این بحران به بیماران سرطانی رسیده است. گزارشی از فرارو نیز نشان میدهد داروهای ضدسرطانی مانند فمارا، که با ارز دولتی وارد میشوند، یا نایاب شدهاند یا نسخههای جعلی آنها در بازار سیاه با قیمت ۱۵۰ تا ۲۵۰ میلیون تومان معامله میشوند. در همان حال، داروهای اصل ایرانی با بارکد داخلی در داروخانههای عراق و بحرین مشاهده شدهاند. مقامهای دارویی نسبت به خطر «قاچاق چمدانی» و «سرقت دارو از بیمارستانها» هشدار دادهاند.
محمد اسلامی، عضو انجمن سرطانشناسی، در این باره گفته است: «فشار اقتصادی کارکنان درمان گاهی منجر به تخلفاتی شده که مستقیماً سلامت بیماران را تهدید میکند.» وی افزود که فروش داروهای سرقتی در بازار آزاد میتواند زندگی یک نفر را دگرگون کند.
آلودگی، بیماری و هزینههای فصلی
اما این تمام ماجرا نیست، هوای آلوده در تهران و سایر شهرها وضع را بدتر کرده است. طبق اعلام وزارت بهداشت، بیش از ۷۰ درصد مراجعههای بیمارستانی در فصل سرد مربوط به بیماریهای تنفسی ناشی از آلودگی هواست.
قاچاق معکوس داروهای ضدسرطانی با بارکد ایرانی به داروخانههای عراق و خلیج فارس رسید؛ روندی که به گفته معاون غذا و داروی دانشگاه شیراز، مستقیماً جان بیماران را نشانه گرفته است (منبع: خبرآنلاین و مهر).
هزینههای اقتصادی ناشی از این آلودگی حدود ۱۷ میلیارد دلار در سال برآورد میشود و سالانه بیش از ۵۸ هزار نفر بر اثر آن جان میبازند. این هزینهها در نهایت بر دوش شهروندان میافتد و درمان را به امری لوکس برای بخش بزرگی از جامعه تبدیل میکند.
مسیر اصلاح و پیشنهادهای راهبردی
کارشناسان اقتصاد سلامت و صنعت داروسازی بر این باورند که خروج از بحران، نیازمند مجموعهای از اقدامات فوری و بلندمدت است:
۱. تسویه بدهیهای معوقه: پرداخت فوری مطالبات شرکتهای دارویی از سوی دولت و بیمهها برای تزریق نقدینگی به چرخه تولید.
۲. اصلاح سیاست قیمتگذاری: بازنگری مدل قیمتگذاری برای پوشش هزینههای واقعی تولید، تخصیص یارانه مستقیم به مصرفکننده نهایی.
۳. تسهیل واردات مواد اولیه: رفع موانع گمرکی و بانکی، تسهیل نقل و انتقال ارز برای تأمین مواد و تجهیزات حیاتی، همانطور که عبدهزاده بر آن تأکید کرد.
۴. نظارت بر توزیع و مقابله با قاچاق: تقویت سامانه ردیابی تیتک، همکاری میان پلیس، گمرک و سازمان غذا و دارو برای کنترل شبکههای غیررسمی.
بنا به آنچه گفته شد، بحران دارو در ایران، ترکیبی از فشار اقتصادی، ضعف ساختاری، تحریم، بدهی و فساد شده است. گرانی و کمبود دارو تنها بخشی از ماجرای بزرگتری است که به تهدید سلامت عمومی و فرسایش اعتماد اجتماعی انجامیده.
از بیماران تالاسمی تا سرطانی، از کارگر روزمزد تا داروساز بدهکار، همه در جستوجوی نسخهای هستند که شاید فقط بر روی کاغذ نوشته شود. تا زمانی که اصلاحات در تأمین مالی، نظارت، قیمتگذاری و توزیع دارو صورت نگیرد، زمستان امسال فقط سرد نخواهد بود؛ تلخ هم خواهد بود.
