مسابقه سرمایه گذاری روی مرکز داده ها
در حالی که برخی معتقدند سرمایه‌گذاری در مراکز داده به زودی دچار رکود خواهد شد، مارک زاکربرگ چنین تصوری ندارد. مدیرعامل متا اخیراً اعلام کرد که این شرکت قصد دارد یک مرکز داده عظیم ویژه هوش مصنوعی بسازد که به گفته او، اگر در منهتن قرار گیرد، بخش بزرگی از آن را در بر خواهد گرفت.
این خبر در حالی منتشر شد که تنها دو روز پیش از آن، ارزش سهام شرکت‌هایی مانند انویدیا و دل به شدت سقوط کرد. دلیل این افت قیمت، انتشار خبری درباره دیپ‌سیک (DeepSeek)، یک شرکت چینی بود که اعلام کرد توانسته یک مدل هوش مصنوعی را با هزینه‌ای بسیار کمتر از مدل‌های غربی آموزش دهد. این موضوع سوالی اساسی را مطرح کرد: آیا واقعاً توسعه هوش مصنوعی نیازمند این حجم از قدرت پردازشی و سرمایه‌گذاری هنگفت است؟
رقم‌های نجومی؛ سرمایه‌گذاری بی‌پایان در مراکز داده
روند سرمایه‌گذاری در مراکز داده همچنان صعودی است. سه غول ابری آمریکا – آلفابت، آمازون و مایکروسافت – در سال گذشته به همراه متا حدود ۱۸۰ میلیارد دلار برای توسعه مراکز داده هزینه کردند. اگر سایر شرکت‌های فناوری، اپراتورهای مراکز داده خصوصی مانند دیجیتال ریلتی و ایکوئینیکس و حتی شرکت‌های سرمایه‌گذاری مانند بلک‌استون (Blackstone) را هم اضافه کنیم، این رقم به ۴۶۵ میلیارد دلار می‌رسد.
تقریباً ۳۰ درصد از این مبلغ صرف زمین و ساختمان‌ها می‌شود و مابقی به خرید تجهیزات الکتریکی، تراشه‌ها، رک‌های سرور و شبکه اختصاص دارد. سرمایه‌گذاری‌های خصوصی نیز به سطح بی‌سابقه ۷۰ میلیارد دلار رسیده است.
طبق تخمین‌ها، در سراسر جهان ۱۱ هزار مرکز داده وجود دارد که در مجموع ۵۵ گیگاوات برق مصرف می‌کنند – معادل کل ظرفیت تولید برق هلند – و فضایی بالغ بر ۳۰۰ میلیون فوت مربع را اشغال کرده‌اند. بیش از نیمی از این مراکز در آمریکا قرار دارند، در حالی که آسیا نزدیک به ۳۰ درصد و اروپا، خاورمیانه و آفریقا ۲۰ درصد از ظرفیت را به خود اختصاص داده‌اند.
آیا ظرفیت اضافی مراکز داده به یک بحران تبدیل خواهد شد؟
برخی تحلیلگران هشدار داده‌اند که سرمایه‌گذاری در مراکز داده ممکن است بیش از حد باشد و جهان به زودی با ظرفیت مازاد مواجه شود. اما دو دلیل وجود دارد که این نگرانی را کاهش می‌دهد:
اولین دلیل کمبود عرضه است. بر اساس گزارش CBRE، تنها ۲.۸ درصد از فضای مراکز داده در آمریکای شمالی خالی است و بسیاری از مراکز داده ۱۰ تا ۱۵ سال پیش‌فروش شده‌اند. حتی آلفابت و مایکروسافت اعلام کرده‌اند که محدودیت ظرفیت یکی از دلایل رشد کمتر از انتظار بخش ابری آن‌ها در پایان سال ۲۰۲۴ بوده است. به دلیل این کمبود، بسیاری از شرکت‌ها مجبور شده‌اند ظرفیت مراکز داده را از اپراتورهای خصوصی اجاره کنند، اما آن‌ها نیز با مشکل توسعه سریع مواجه هستند.
همچنین، مدت‌زمان ساخت مراکز داده افزایش یافته است. پیش از این، یک مرکز داده در بازه ۱۲ تا ۱۸ ماه ساخته می‌شد، اما اکنون ممکن است تا سه سال طول بکشد. کمبود زنجیره تأمین، یکی از عوامل کلیدی این تأخیر است. تجهیزات الکتریکی مانند ترانسفورماتورها دچار کمبود شده‌اند و انتظار برای تأمین آن‌ها می‌تواند سال‌ها به طول بیانجامد.
طبق تخمین‌ها، در سراسر جهان ۱۱ هزار مرکز داده وجود دارد که در مجموع ۵۵ گیگاوات برق مصرف می‌کنند – معادل کل ظرفیت تولید برق هلند – و فضایی بالغ بر ۳۰۰ میلیون فوت مربع را اشغال کرده‌اند
در برخی نقاط، دولت‌ها نیز محدودیت‌هایی برای توسعه مراکز داده اعمال کرده‌اند. برای مثال، مالزی که به عنوان هاب منطقه‌ای مراکز داده در آسیا شناخته می‌شود، اجازه تأسیس مراکز داده جدید را به دلیل نگرانی درباره مصرف بیش از حد آب و برق رد کرده است. در سال گذشته نیز دوبلین برنامه آلفابت برای ساخت یک مرکز داده جدید را لغو کرد.
افزایش تقاضا؛ موتور محرک سرمایه‌گذاری در مراکز داده
دلیل دوم برای ادامه سرمایه‌گذاری گسترده در مراکز داده، افزایش تقاضا است. بانک سرمایه‌گذاری گلدمن ساکس تخمین زده که در پایان سال ۲۰۲۴، تنها یک‌دهم ظرفیت مراکز داده جهان برای پردازش هوش مصنوعی مورد استفاده قرار گرفته است. پیش‌بینی‌های اولیه این بانک حاکی از آن بود که این رقم تا پایان سال ۲۰۲۶ سه برابر خواهد شد.
حتی فراتر از هوش مصنوعی، روند دیجیتالی‌سازی صنایع مختلف و انتقال داده‌ها به فضای ابری همچنان ادامه دارد. بسیاری از شرکت‌های سنتی هنوز در حال دیجیتالی کردن زیرساخت‌های خود هستند. رشد فزاینده اینترنت نیز یکی دیگر از عوامل افزایش نیاز به ظرفیت پردازشی است.
دسترسی جمعیت بیشتری در کشورهای درحال‌توسعه به اینترنت و همچنین افزایش مصرف محتوای ویدئویی در کشورهای ثروتمند، فشار بیشتری بر ظرفیت مراکز داده وارد می‌کند. علاوه بر این، دستگاه‌های جدید مانند خودروهای هوشمند، یخچال‌های متصل به اینترنت و ماشین‌آلات صنعتی حجم عظیمی از داده‌ها تولید می‌کنند که نیاز به پردازش آن‌ها هر روز بیشتر می‌شود.
آینده مراکز داده و انعطاف‌پذیری کاربردها
برخی کارشناسان این نگرانی را مطرح کرده‌اند که اگر پیشرفت‌های جدید باعث کاهش نیاز به قدرت پردازشی برای آموزش هوش مصنوعی شود، ممکن است مراکز داده دچار کاهش تقاضا شوند. اما مدیران صنعت فناوری این فرضیه را رد می‌کنند. آن‌ها معتقدند که حتی در صورت کاهش نیاز پردازشی مدل‌های هوش مصنوعی، مراکز داده همچنان می‌توانند برای مصارف دیگر مورد استفاده قرار گیرند.
تفاوت اصلی بین مراکز داده معمولی و مراکز داده هوش مصنوعی، میزان مصرف انرژی آن‌ها است. مدل‌های جدید هوش مصنوعی، به‌ویژه سیستم‌های استدلالی پیشرفته، هنگام پردازش درخواست‌ها نیازمند توان پردازشی بالاتری هستند. این امر بدان معناست که ممکن است تقاضا برای قدرت پردازشی همچنان رشد کند، حتی اگر هزینه آموزش مدل‌های جدید کاهش یابد.
