مکانیسم ماشه؛ تیر هوایی به سمت اقتصاد تحریم‌دیده

بعد از تصویب در شورای امنیت، همان «مکانیسم ماشه» معروف، انگار بیشتر ماشه‌ی اعصاب بازار را کشید تا ماشه‌ی تحریم‌ها.

دوباره در رسانه‌ها و فضای مجازی هشتگ و تحلیل صف کشید، دلار جهید، و صف صرافی‌ها کمی شلوغ شد؛ اما هرچه کارشناسان اقتصادی و حتی نمایندگان مجلس گفتند، روشن بود که این داستان بیشتر یک جنگ روانی است تا یک زلزله اقتصادی واقعی. دلیلش ساده است: تحریم‌های شورای امنیت، به نسبت تحریم‌های آمریکایی که سال‌هاست در شدیدترین سطح ممکن اجرا می‌شوند، مثل تیر کم‌باروت‌اند.

تازه، اقتصاد ایران همین الان هم زیر آوار همان تحریم‌های حداکثری آمریکاست و چیز جدیدی برای شوکه کردن نمانده. مرکز پژوهش‌های مجلس هم تأکید کرده که موج اخیر دلار بیشتر از جنس هیجان و حباب است تا تغییر بنیادین در عرضه و تقاضا. با این حال، فضای ترس و شایعه‌پراکنی بهترین زمین بازی برای دلالان شد.

تجربه نشان داده که بعد از این‌جور هیجانات، حباب‌ها تخلیه و نرخ‌ها عقب‌نشینی می‌کنند؛ به شرط آنکه بانک مرکزی بتواند با همان مهارت جنگ‌های ارزی قبلی، انتظارات را مدیریت کند.

داستان مکانیسم ماشه، بیش از آن‌که تحریم‌ها را بازگرداند، نگرانی‌ها را از گور بیرون کشید. در همین رابطه کارشناسان بانکی و اقتصادی نظرات مختلفی دارند که ماحصل آن را در ذیل مطلب می خوانید.

میزان اثر گذاری مکانیسم ماشه

ایبنا در این باره می نویسد: میزان اثرگذاری مکانیسم ماشه بر اقتصاد کشور تبدیل به سوالی پرتکرار در روز‌های اخیر شده است. اما آنچه که اکثر کارشناسان و نمایندگان مجلس درباره آن به جمع بندی رسیده‌اند این است که مکانیسم ماشه در کوتاه‌مدت عمدتا آثار روانی و هیجانی در اقتصاد ایجاد خواهد کرد، زیرا تحریم‌های شورای امنیت بر خلاف تحریم‌های آمریکا دارای ضمانت اجرایی بالایی نیستند و از سوی دیگر ایالات متحده در سال‌های متمادی سخت‌ترین تحریم‌ها را بر اقتصاد ایران تحمیل کرده است.

مرکز پژوهش‌های مجلس نیز اخیرا در گزارشی به بررسی مکانیسم ماشه و پیامد‌های اقتصادی احتمالی آن پرداخته است.

مکانیسم ماشه و تکانه‌ها در بازار‌های مالی

در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نیز آمده است که اثرگذاری روانی مکانیسم مهم‌ترین جنبه فعال سازی این مکانیسم است و ایجاد تکانه‌های مختلف در نرخ ارز و ایجاد نگرانی در بازارها، ریشه در همین آثار روانی و کوتاه‌مدت فعال‌سازی اسنپ بک دارد.

اتفاق عجیب و غریبی نیست

در این زمینه کارشناسان و فعالان اقتصادی متعددی با ایبنا به گفت‌و‌گو پرداخته و ابعاد اتفاقات اخیر را تشریح کردند.

مجتبی کاروان، کارشناس اقتصادی درباره فعال شدن مکانیسم ماشه و اثر روانی آن عنوان کرد: پس از تصویب برجام، بار روانی تحریم‌های سازمان ملل کاهش یافت. اما این بدان معنا نبود که این تحریم‌ها پایان یافته باشد؛ بنابراین با فعال شدن مکانیسم ماشه و برگشت مجدد تحریم‌های سازمان ملل اتفاق عجیب و غریبی نخواهد افتاد.

با فروکش کردن موج روانی مکانیسم ماشه، قیمت ارز که به دلایل کاملا غیرمنطقی افزایش پیدا کرده، روند نزولی پیدا خواهد کرد

او با اشاره به اینکه بار روانی مکانیسم ماشه قطعا از اثر واقعی آن در اقتصاد و تجارت خارجی ایران بیشتر است، افزایش نرخ ارز در روز‌های اخیر را ناشی از آثار روانی اسنپ بک در کشور دانست.

این کارشناس گفت: جو روانی مکانیسم ماشه بر قیمت دلار نیز اثر گذاشته است. نوسانات حال حاضر نرخ دلار در بازار پایدار نیست و مثل دوره‌های قبلی، بازار امکان بازگشت نرخ به سطح قیمت‌های قبلی وجود دارد؛ چراکه این افزایش قیمت غیرمنطقی و بدون مبنای اقتصادی است.

بازتاب فضای هیجانی در قیمت ارز

بهاءالدین حسینی هاشمی، کارشناس ارشد مسائل پولی و بانکی و مدیرعامل اسبق بانک صادرات ایران نیز درباره آثار روانی اسنپ بک معتقد است: فعال شدن مکانیسم ماشه علیه ملت ایران آثار مربوط به خود را دارد و نمی‌توان این آثار را منکر شد؛ اما چیزی که قابل توجه است، آثار روانی این مکانیسم است.

او هم درباره افزایش نرخ ارز در روز‌های اخیر تأکید کرد: افزایش نرخ ارز در روز‌های اخیر دلیل اقتصادی ندارد و به‌دلیل نگرانی‌های فعال‌شدن مکانیسم ماشه علیه کشورمان بوده است؛ بنابراین جهش نرخ ارز را نمی‌توان ناشی از کمبود عرضه یا افزایش تقاضای واقعی دانست بلکه باید آن را بازتابی از فضای هیجانی بازار و نگرانی‌های عمومی تلقی کرد.

این کارشناس یادآور شد: نکته حائز اهمیت این است که حتی در صورت عدم نتیجه بخش بودن راه حل دیپلماتیک و پس از فعال شدن مکانیسم ماشه، بازار خواهد فهمید که اتفاق خاصی نیفتاده است و حباب قیمت ارز از بین خواهد رفت.

بنای متزلزل تحریم‌ها و سودجویی دلالان

نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیز به صراحت از آثار روانی مکانیسم ماشه سخن گفتند و به نقش این آثار در نوسانات نرخ ارز اشاره کردند.

روح الله لک علی آبادی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس درباره فعال شدن مکانیسم ماشه و بار روانی آن گفت: ضمانت اجرایی تحریم‌های سازمان ملل نسبت به تحریم‌های آمریکا کمتر است و بنابراین اثر فعال شدن مکانیسم ماشه نیز از تحریم‌های آمریکا کمتر خواهد بود. در واقع بار روانی مکانیسم ماشه بیشتر از چکاندن ماشه است.

ولی الله بیاتی، سخنگوی کمیسیون شورا‌های مجلس نیز معتقد است افزایش قیمت دلار در روز‌های اخیر به دلیل شایعات و سودجویی برخی افراد به دلیل احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه است.

وی در ادامه اظهار کرد: کاملا مشخص است که قیمت دلار دارای حباب است و افزایش نرخ دلار آزاد به شکل غیرمنطقی و غیر واقعی اتفاق افتاده است.

محمد معتمدی‌زاده، دبیر کمیسیون اصل نود هم مکانیسم ماشه را ابزاری فرسوده دانست و عنوان کرد: به رغم فعال‌سازی مکانیسم ماشه، نباید انتظار نوسانات شدید داشت. تحریم‌ها سال‌هاست در بالاترین سطح اجرا می‌شوند و تحریم جدیدی باقی نمانده که بخواهد ما را غافلگیر کند.

هیجان بازار فروکش می‌کند

کارشناسان اقتصادی و نمایندگان مجلس پیش بینی می‌کنند با فروش کردن موج روانی مکانیسم ماشه، قیمت ارز که به دلایل کاملا غیرمنطقی افزایش پیدا کرده، روند نزولی پیدا خواهد کرد.

حمید حسینی، عضو اتاق بازرگانی ایران درباره موج قبلی افزایش نرخ ارز در بازار آزاد پس از انتشار اخبار اولیه درباره فعال‌سازی ماشه اظهار کرد: در ابتدا، بازار با شوک مواجه شد، اما به‌تدریج مشخص شد بزرگ‌نمایی‌هایی در این زمینه صورت گرفته و بازگشت قطعنامه‌ها به‌معنای گروگان‌گرفتن کامل اقتصاد و توقف صادرات و واردات نیست.

وی افزود: هرچند در حوزه صادرات، به‌ویژه نفت، ممکن است هزینه‌ها افزایش یابد و مشکلاتی ایجاد شود، اما این به‌معنای فروپاشی اقتصاد نیست. نرخ دلار که تا ۱۰۶ هزار تومان بالا رفته بود، در ادامه کاهش یافت، بازار بورس رونق گرفت و طلا نیز به‌دلیل رشد قیمت جهانی اونس افزایش قیمت پیدا کرد.

تغییری خاصی در راه نیست

جعفر قادری، نائب رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی نیز بیان کرد: مکانیسم ماشه تغییرات خاصی برای ما ایجاد نخواهد کرد و خللی در فروش نفت نخواهیم داشت چرا که نسبت به شدت و ضمانت اجرایی تحریم‌های آمریکا قابل قیاس نیست.

با آرام‌تر شدن فضای سیاسی، بازار ارز نیز آرامش خود را به زودی باز خواهد یافت و مردم همانند گذشته باید درباره نوسانات کاذب بازار ارز هوشمندانه رفتار کنند؛ بنابراین آن چیزی که در حال حاضر آشکار است، از کار افتادن اهرم‌های اقتصادی اروپا و ایالات متحده برای ایجاد فشار بر ملت ایران است.

در بُعد راهکار، ضروری است سیاستگذار پولی با شفاف‌سازی پیامدهای واقعی مکانیسم ماشه، مدیریت انتظارات را در اولویت قرار دهد

بانک مرکزی جمهوری اسلامی نیز با داشتن تجربه‌ای موفق در جنگ ۱۲ روزه تحمیلی با رژیم صهیونیستی نشان داد که به خوبی در شرایط سخت، توان کنترل و مدیریت منابع کشور را دارد و آن چیزی که اهمیت دارد همکاری و همدلی مردم در شرایط سخت اقتصادی کشور و اعتماد به نهاد‌های اقتصادی از جمله بانک مرکزی است.

کلام آخر

برآیند دیدگاه کارشناسان و نمایندگان مجلس نشان می‌دهد که فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» پس از تصویب در شورای امنیت، در کوتاه‌مدت اثرات اقتصادی واقعی چندانی ایجاد نمی‌کند و بیشتر به‌عنوان یک شوک روانی بازار عمل می‌کند. از آنجا که تحریم‌های آمریکا سال‌هاست در بالاترین سطح علیه ایران اجرا می‌شود، بازگشت تحریم‌های شورای امنیت عملاً ظرفیت فشار اقتصادی جدیدی ندارد.

افزایش اخیر نرخ ارز، بیش از آن‌که ریشه در کمبود عرضه یا جهش تقاضای واقعی داشته باشد، ناشی از هیجان، شایعات و فضاسازی رسانه‌ای بوده است. تجربه بازار ارز در موج‌های مشابه گذشته نیز نشان داده که با فروکش کردن التهاب، حباب قیمت تخلیه می‌شود.

در بُعد راهکار، ضروری است سیاستگذار پولی با شفاف‌سازی پیامدهای واقعی مکانیسم ماشه، مدیریت انتظارات را در اولویت قرار دهد. بانک مرکزی می‌تواند با ابزارهای بازار باز، کنترل نقدینگی و عرضه هدفمند ارز، مسیر برگشت نرخ به تعادل را تسهیل کند. در حوزه رسانه، مقابله با شایعات و تقویت اطلاع‌رسانی رسمی باید همزمان با اقدامات اقتصادی انجام شود.

همچنین، همکاری دستگاه دیپلماسی برای حفظ کانال‌های تجارت بین‌المللی و کاهش هزینه‌های صادرات، از اثرگذاری هرگونه تحریم مضاعف می‌کاهد. وحدت پیام در داخل، کلید عبور بی‌هزینه از موج‌های روانی مشابه است.