نبرد تازه در بازار گاز جهان
در حالی که ایران با جهش صادرات نفت به سطح ۲.۴ میلیون بشکه در روز نگاه‌ها را در بازار انرژی به خود جلب کرده، اما به موازات این موفقیت، صنعت گاز کشور با یکی از پرچالش‌ترین دوره‌های خود در چهار دهه اخیر روبه‌رو است.
آمارهای گزارش اخیر اوپک حکایت از افت ۳۰ درصدی صادرات گاز طبیعی ایران در سال ۲۰۲۴ دارد؛ افتی که شاهدی بر ورود بازار گاز جهان به دوران رقابت و نبردی تازه میان صادرکنندگان بزرگ است.
به گزارش عصراقتصاد، پس از تحولات ژئوپلیتیک چند سال گذشته، بازار گاز طبیعی شاهد موجی از سرمایه‌گذاری و بازیگری جدید توسط کشورهای پیشرو بوده است.
آمریکا با افزایش چشمگیر تولید و صادرات گاز طبیعی مایع (LNG) موفق شده جایگاه سنتی روسیه را به چالش بکشد و حتی قطر را نگران حضور پررنگ خود در بازارهای جهانی کند. طبق آمار رسمی، صادرات گاز آمریکا در سال ۲۰۲۴ به رکورد ۲۱۸ میلیارد مترمکعب رسیده؛ درحالی‌که قطر نیز با صادرات ۱۶۲ میلیارد مترمکعب توانسته موقعیت خود را تثبیت کند.
در این میان ایران با دارا بودن دومین ذخایر بزرگ گاز جهان، به دلیل تحریم‌های طولانی‌مدت، فرسودگی زیرساخت‌ها، نبود سرمایه‌گذاری کافی و چالش‌های نقل‌وانتقال مالی هم‌اینک تنها حدود ۹ میلیارد مترمکعب گاز صادر می‌کند. بخش مهمی از این صادرات به ترکیه اختصاص دارد و کشورهای دیگر به واسطه محدودیت‌های بانکی و لجستیکی عملاً از فهرست مشتریان ایران خارج شده‌اند.
کارشناسان اقتصاد انرژی تاکید می‌کنند که اگرچه ظرفیت فنی و منابع ایران چشمگیر است، اما معضلات ساختاری اجازه ورود موفق به میدان رقابتی گاز را نمی‌دهد. نبود جایگاه در پروژه‌های ال.ان.جی و عدم توانایی در ورود به بازارهای شرق آسیا و اروپا مزیت‌های ژئوپلیتیک را عملاً بی‌اثر کرده است.
در همین حال، دیگر صادرکنندگان بزرگ گاز برنامه‌های تهاجمی و توسعه‌محور خود را سرعت داده‌اند. قطر طی ده سال گذشته سرمایه‌گذاری در میدان عظیم گنبد شمالی را افزایش داده و اکنون با تکمیل پروژه‌های ارتقاء ظرفیت، هدف صادرات ۲۳۰ میلیارد مترمکعب تا سال ۲۰۳۰ را نشانه گرفته است.
آمریکا با اتکاء به تکنولوژی شِل و حمایت دولت، هم به بازار اروپا رخنه کرده و هم در شرق آسیا جای پای محکمی باز کرده است. روسیه با وجود محدودیت‌های غرب و کاهش صادرات به اروپا، مسیرهای جایگزین از جمله خطوط انتقال به چین را توسعه داده تا سهم راهبردی خود را حفظ کند.
فرصت انرژی برای ایران تمام نشده، فقط نیازمند مدیریت باز و سرمایه‌گذار محور هستیم و دولت باید تسهیل‌گر بزرگ در این عرصه باشد
در این شرایط، آخرین گزارش‌های تحلیلی بازار انرژی بیانگر تغییراتی بنیادین در جهت‌گیری تقاضا و عرضه جهانی به ویژه پس از جنگ اوکراین، افزایش رقابت برای بازارهای آسیایی و شکل‌گیری اتحادهای جدید انرژی هستند. ایران که روزگاری با صادرات گاز به ترکیه، ارمنستان و عراق در جمع صادرکنندگان مهم منطقه قرار داشت، اکنون با ضعف زیرساختی و نبود فناوری روز، جایگاه خود را روزبه‌روز بیشتر از دست می‌دهد. در بُعد داخلی نیز رشد بوتان، متان و گازوئیل در ترکیب سبد انرژی جهان، بازار گاز طبیعی را هر لحظه رقابتی‌تر می‌کند.
با این حال، این وضعیت به معنی پایان فرصت‌های ایران نیست. بسیاری از کارشناسان معتقدند با تسریع نوسازی خطوط انتقال، ورود به پروژه‌های LNG و تعریف بسته‌های جدید جذب سرمایه‌گذاری، می‌توان مسیر بازگشت به میدان رقابت جهانی را هموار کرد. امیرحسین زمانی‌نیا، کارشناس برجسته صنعت گاز، معتقد است: «فرصت انرژی برای ایران تمام نشده، فقط نیازمند مدیریت باز و سرمایه‌گذارمحور هستیم و دولت باید تسهیل‌گر بزرگ در این عرصه باشد.»
در سایه این چرخش راهبردی جهانی، شاید کاهش صادرات گاز هشدار مهمی برای آینده ایران باشد اما فرصت تقویت زیرساخت، جذب فناوری و تغییر سیاست‌ها همچنان باقی است. بازار گاز جهان طی سال‌های آینده با حضور رقبای تازه، دورنمایی کاملاً متفاوت خواهد داشت و ایران، اگر به سرعت به قطار تحول بپیوندد، می‌تواند فضای از دست رفته را باز پس بگیرد.
در مجموع، سال ۲۰۲۴ را می‌توان نقطه عطفی برای بازار گاز دانست. نقطه‌ای که رقبا با تمام توان وارد میدان نبرد انرژی شده‌اند و ایران، اگرچه در حال حاضر عقب مانده، اما همچنان این فرصت را دارد که با اصلاحات اساسی و نوسازی، نقش اصلی خود را در این نبرد تازه از سر بگیرد.
