نقش اعتیاد در افزایش آسیب های اجتماعی

عظیمه سادات حسینی /مشاور و کارشناس مسائل اجتماعی

کشور ایران به دلیل شرایط خاص و هم­جواری با مراکز عمده تولید کننده مواد مخدر و قرار گرفتن در بهترین و کوتاه­ترین مسیر ترانزیت، در چند دهه اخیر گذرگاه انتقال مواد مخدر از افغانستان به اروپا بوده است. وجود زمینه های رشد و گسترش مواد مخدر در ایران و قاچاق آن که هم اکنون به یک تجارت زیرزمینی تبدیل شده است، پیچیدگی اوضاع فعلی را فراهم ساخته است و می­رود تا به یک بحران اساسی در جامعه تبدیل شود.

در عرصه ملی، کشور ایران به جهت ساختار جمعیتی، موقعیت ژئوپلیتیکی و فقدان استراتژی و طرح جامع ملی مبارزه با عرضه، کاهش، تقاضا و درمان معتادان، به عنوان یکی از آسیب ­پذیرترین کشورهای جهان در مقابل مسأله مواد مخدر است.

آسیب شناسی اعتیاد و علل اجتماعی مؤثر بر آن در سال های اخیر محققان زیادی را به خود مشغول ساخته است. نظریه ساترلند یکی از قوی­ترین نظریه ها در زمینه پیدایش انحرافات است که تا به امروز قدرت تبیین زیادی دارد.

ساترلند در قالب نظریه اش معتقد بود که انحرافات عموماً در قالب گروه­های نخستین نظیر گروه دوستان یا خانواده آموخته می­شود. این گروه­ها بسیار متنفذ تر از مامورین و مسئولین رسمی مانند معلمان، کشیشان، افراد پلیس یا ابزارهای ارتباط جمعی نظیر فیلم و روزنامه می باشد.

از نظر ساترلند فرآیند یادگیری رفتار بزهکارانه شامل تکنیک­ های تبهکاری، انگیزه ­ها،گرایش­ ها و دلیل تراشی های لازم برای آن می ­شود. بدین ترتیب یک جوان هم می آموزد که چگونه با موفقیت دزدی کند و هم چگونه استدلال بیاورد تا دزدی خود را توجیه کند و برای آن عذر بتراشد.

بر اساس این دیدگاه در ایران تحقیقات مختلفی انجام گرفته است و معاشرت با نزدیکان، همکاران و به ویژه دوستان معتاد و منحرف، تقلید از اطرافیان، معاشرت در محیط های ناسالم و گوناگون از جمله مدرسه و محیط­های آموزشی نامطلوب از جمله عوامل اصلی اعتیاد به مواد مخدر ذکر شده است.

آسیب های اعتیاد بر خانواده و جامعه موضوعی است که به راحتی نمی توان آن را نادیده گرفت. متاسفانه امروزه مصرف انواع مواد مخدر و محرّک، در بین افراد جامعه رواج پیدا کرده است و اعتیاد مشکلات متعددی را برای خانواده ها به وجود آورده است. علاوه بر خانواده، فرد معتاد گاه برای جامعه نیز خطر آفرین و مشکل ساز است. این مشکلات می‌تواند صدمات جبران ناپذیری را به بنیان خانواده و امنیت جامعه وارد آورد.

روی آوردن به رفتارهای پر خطر و ارتکاب جرم را می‌توان از عوارض اعتیاد دانست. در این مطلب درباره آسیب هایی که ممکن است بر زندگی خانوادگی و اجتماعی یک فرد معتاد به وجود آید، مطالبی عنوان شده است.

متاسفانه آسیب‌های اعتیاد بر خانواده و جامعه فراوان و به هم مرتبط است. مشکلات از خانواده شروع شده، کم کم به جامعه کشیده می شود و آسیب ها را وارد می آورد. اعتیاد باعث بروز ناهنجاری های رفتاری می شود. به طوری که فرد معتاد دیگر نمی‌تواند مانند سابق زندگی عادی خود را ادامه دهد.

کم کم ارتباط او با خانواده و جامعه تغییر پیدا کرده و از نظر رفتاری در خانواده با مشکل مواجه می شود. در نهایت آنچه که برای فرد معتاد اهمیت و اولویت دارد، تهیه مواد و تأمین مخارج اعتیاد است. در نتیجه تأمین مایحتاج خانواده با مشکل مواجه می شود.

آسیب های اجتماعی ناشی از اعتیاد بسیار جدی و حائز اهمیت است. فرد معتاد تمام خواسته اش مصرف مواد است و چیزی بالاتر از آن را نمی بیند. یکی از تاثیرات منفی و آسیب های اجتماعی اعتیاد روی فرد بی مسئولیتی وی نسبت به شغل و افراد جامعه است.

اعتیاد باعث می شود روابط شخصی و اجتماعی فرد به مرور کمرنگ شده و در نهایت از بین برود. از جمله آسیب‌های اجتماعی اعتیاد می توان به افزایش جرم و جنایت، افزایش رفتار های غیر عادی در جامعه و گسترش بیماری های واگیر را اشاره کرد.

این معضلات نه تنها در نسل حاضر بلکه در نسل‌های بعدی نیز گریبان‌گیر جامعه خواهد بود. فرد معتاد مسئولیت پذیری خود را نسبت به خانه و خانواده از دست می دهد. در نهایت خانواده متزلزل و از هم گسیخته شده و فرزندان آنها نیز بدون برخورداری از تربیت صحیح و شرایط امن خانواده نسل آینده جامعه را تشکیل می دهند

از آسیب های اعتیاد بر جامعه می توان به بروز شغل‌های کاذب و غیر معمول در جامعه اشاره کرد. افزایش تعداد معتادان در جامعه، جوانان و نوجوانانی که زندگی سالمی دارند را نیز به خطر می اندازد. بعلاوه، احتمال گرفتار شدن آن‌ها در دام اعتیاد را نیز افزایش خواهد داد.

در خانواده نیز مشکلات به وجود آمده ناشی از اعتیاد فراوانند. بروز مشکلات متعدد ناشی از اعتیاد مانند خشونت، گسستن پیوند خانوادگی، مشکلات اقتصادی و … یکی از عوامل اصلی از هم گسیختن بنیان خانواده و طلاق است. طبق آمار های بدست آمده اعتیاد یکی از مهمترین عوامل طلاق در بین خانواده ها می باشد. همچنین کاهش میل به ازدواج و تشکیل خانواده در بین جوانان را می توان از دیگر آسیب های اعتیاد در خانواده دانست.

بی تردید بهترین گزینه برای مقابله با اثرات خانمان برانداز اعتیاد، تکامل حلقه پیشگیری از افتادن در دام اعتیاد است.

آموزش مهارت های زندگی به فرزندان، آموزش مهارت دوست یابی به کودکان و نوجوانان، آموزش مهارت گفتن نه به فرزندان، کنترل روابط و رفت و آمد فرزندان و افراد خانواده، پیگیری تغییر رفتار ناگهانی آنان و عدم نشان دادن واکنش سریع به رفتارهای نامتعارف و غیر معمول فرزندان بخشی از راهکار های حلقه پیشگیری هستند. نقش جامعه آموزشی کشور و رسانه ملی و رسانه ها در تکامل این حلقه بسیار چشمگیر است و ضرورت برنامه در خصوص استفاده از این ظرفیت بیش از گذشته مورد تاکید است.