هدر رفت انرژی تقصیر مردم است یا دولت؟

هاتف فرج الهی

«همه دلسوزان انقلاب و نظام می دانند که سالانه ۶۰ تا ۸۰ میلیارد دلار انرژی ها را هدر می دهیم. آیا نمی خواهیم برای این موضوع تصمیم گیری کنیم؟ بی شک مشخص است روش های اجرایی ما یا قانون گذاری ما اشکال دارد که هنوز به این موضوع رسیدگی نکرده ایم.»

این گزاره را محمدباقر قالیباف، رئیس محلس شورای اسلامی چند روز پیش در صحن علنی مجلس مطرح کرد. مساله ای که شاید چندان توسط رسانه ها مورد توجه واقع نشد اما نکات بسیار مهمی را در بر دارد.

برخی بر این باورند که عدد اعلام شده توسط رئیس مجلس تا حدودی اغراق  آمیز است و بعید به نظر می رسد که هدررفت انرژی در کشور ما حتی به ۶۰ میلیارد دلار نیز برسد.

اما نکته عجیب تر این است که اگر آمارهای رسمی را کنار بگذاریم و نگاهی تجربی به ماجرا داشته باشیم، ممکن است به این نتیجه برسیم که حتی ارقام بالاتر از ۸۰ میلیارد دلار نیز می تواند حقیقت داشته باشد.

روایت واقعی کدام است

اما داستان واقعی هدررفت انرژی در کشور ما چیست و چرا مسئولان همیشه سعی دارند توپ را به زمین مصرف کنندگان نهایی یعنی مردم بی اندازند؟

بدون شک بد مصرفی انرژی چیزی نیست که بتوان آن را نادیده گرفت و مردم ایران نیز نقشی مهم در هدررفت انرژی دارند، اما آیا نوع مصرف تنها عامل هدر رفت انرژی توسط مردم است؟

حقیقت امر آن است که مردم چاره ای جز این گونه مصرف ندارند و با وجود فناوری های تهویه مطبوع مدرن و کم مصرف در جهان، دسترسی ایرانیان به چنین لوازمی بسیار محدود است.

برای مثال یک یخچال تولید داخل که با وجود سیاست های حمایت از تولید داخل به صورت انحصاری در بازار توزیع می شود، حدود ۸۰۰ کیلووات ساعت مصرف دارد و در عین حال یک یخچال که تولید کشور ژاپن است با رقمی کمتر از ۱۰۰ کیلووات ساعت کار می کند.

در کنار این موضوع باید به مساله تهویه مطبوع پرداخت که متاسفانه مردم ایران به دلیل نبود فناوری در زمستان ها با بخاری های گازی خود را گرم می کنند و خانه های کمی به سیستم های گرمایش دسترسی دارند.

در عین حال تهوه هوا در تابستان نیز با کولرهای آبی منسوخ شده در جهان رخ می دهد و فاجعه ای با عنوان مصرف چشمگیر آب و برق را رقم می زند.

همان طور که همه ما می دانیم، فناوری های مدرن در کشور وجود ندارند و اگر هم وجود داشته باشند، طبقه خاصی از جامعه از آن برخوردارند.

برای مثال خرید یک یخچال با یک برند معتبر و مصرف معقول حدود ۶۰ میلیون تومان هزینه دارد که تقریبا با تمام دریافتی یک کارگر در طول یک سال برابر است.

این در شرایطی است که تورم در سال های گذشته موجب شده است که قدرت پس انداز طبقه متوسط تقریبا از بین برود و خرید چنین کالاهایی برای اقشار متوسط جامعه تقریبا ممکن نیست.

موارد یاد شده بدون شک در اتلاف انرژی نقش دارند اما نه آن قدر که اخبار و یا اظهارات مسئوولین نشان می دهد. متولیان امر تلاش دارند که هدررفت انرژی را با مدیریت مصرف توسط مردم رفع کنند که این امر نیز به دلایلی که پیشتر توضیح داده شد ممکن نیست.

هدر رفته قبل از مصرف

بخش اصلی هدررفت انرژی اما باز می گردد به جریان تولید و توزیع انرژی که مسئولان هیچ گاه آمار دقیقی از آن در اختیار مردم قرار نمی دهند.

حتی رئیس مجلس شورای اسلامی نیز در جمله خود عدد ۶۰ تا ۸۰ میلیارد دلاری را مطرح می کند و اختلاف بین این دو به قدری است که می تواند کل نیاز انرژی یک کشور اروپایی را تامین کند.

نکته جالب دیگر در جمله رئیس مجلس این است که وی می گوید همه دلسوزان نظام از این هدررفت خبر دارند و مساله وقتی جالب تر می شود که آقای قالیباف اظهار می کند که بدون شک این مساله از سو مدیریت و یا مشکل قانون گذاری نشات می گیرد.

با این وجود اگر پای صحبت متولیان بخش انرژی مانند وزیر نفت و نیرو بنشینیم، با تمام توان تقصیر را گردن مردم و بدمصرفی مردم می اندازند و در ماه های اخیر شاهد آن بوده ایم که جریمه های جدیدی نیز برای مردم تعیین کرده اند که از میان آن ها می توان به محاسبه تصاعدی قیمت انرژی و یا قطع آب و برق در صورت مصرف بالا اشاره کرد.

اما هیچ گاه از زبان این وزرا نشنیده ایم که بازدهی نیروگاه های کشور حدود ۳۰ درصد است و ۷۰ درصد سوختی که به آنها تحویل داده می شود به دود و گرما تبدیل شده و نه تنها انرژی تولید نمی کند، بلکه با آسیب های محیط زیستی خود بلای جان مردم نیز می شود.

همچنین در سخنان متولیان امر هیچ گاه شنیده نمی شود که اصلا ساز و کار محاسبه این میزان هدررفت انرژی و رقم دقیق آن چیست و تنها آماری که از این مساله وجود دارد به ترازنامه انرژی سال ۱۳۹۸ باز می گردد که طی آن گفته شده بود میزان اتلاف انرژی در کشور برابر با ۵۰۰ میلیون بشکه نفت است.

سهم حوزه تولید در هدر رفت انرژی

با این وجود نگاه به نیروگاه ها و پالایشگاه های کشور که با فناوری های بسیار مستهلک به فعالیت ادامه می دهند، نشان می دهد که بخش اصلی هدررفت انرژی به حوزه تولید باز می گردد. بماند که میزان هنگفتی از انرژی تولیدی کشور نیز در سیستم توزیع هدر می رود و حتی آمار دقیقی نیز از این میزان هدررفت وجود ندارد.

از این رو می توان دریافت که مقصر جلوه دادن مردم برای هدررفت انرژی یک اقدام تبلیغاتی است و بیشتر به این دلیل اتفاق می افتد که بار مسئولیت و هزینه های بهبود ساختار تولید و توزیع انرژی بر گردن مسئولان قرار نگیرد و طی روال سال های گذشته با شعارهای مصرف بهینه یک شب دیگر نیز سحر شود و چاره اندیشی اساسی بماند برای نسل های آینده.

نسل هایی که از ما به عنوان غارت گران منابع یاد خواهند کرد و قضاوتی صحیح از آنچه که امروز مسئولان تلاش می کنند پوشانده شود خواهند داشت که مدیریت هدررفت انرژی ابتدا باید از نظام تولید و توزیع آغاز شود و در نهایت به مصرف کنندگان نهایی برسد.