پتانسیل‌های طلایی کشاورزی ایران در سایه نوسانات

زهرا کوثر غلامی

صنعت کشاورزی ایران با تولید سالانه ۱۲۵ میلیون تن محصول، نه تنها امنیت غذایی کشور را تضمین می‌کند، بلکه با صادرات ۵.۶ میلیارد دلاری در سال ۱۴۰۲ به ستونی محکم برای اقتصاد غیرنفتی تبدیل شد.

اما این موفقیت‌ها با نوسانات شدیدی همراه بوده است؛ از رشد ۵۳۴ میلیون دلاری صادرات خشکبار به چین در سال ۱۳۹۹ تا سقوط به ۷۰ میلیون دلار در سال ۱۴۰۱.

به گزارش عصراقتصاد، مهدی سروی، کارشناس ارشد اقتصاد کشاورزی می‌گوید: “۷ درصد مبادلات کشاورزی ایران از مسیر همسایگان انجام می‌شود، اما مقاصد نهایی اوراسیا تا آمریکای جنوبی را دربر می‌گیرد.

این پارادوکس نشان‌دهنده وابستگی بیش از حد به واسطه‌هاست. برای مثال، واردات ۵ میلیارد دلاری از برزیل در مقابل صادرات ۱.۵ میلیارد دلاری به این کشور، عدم تعادل آشکاری را نشان می‌دهد.

چین؛ بازاری با فرصت‌های استفاده نشده

از سوی دیگر، گزارش اتاق بازرگانی تهران نشان می‌دهد سهم ایران از بازار ۴۱۶۱ میلیارد دلاری کشاورزی چین ناچیز است. اگرچه خشکبار ایرانی از ۷.۴ میلیون دلار در ۱۳۹۵ به ۵۳۴ میلیون دلار در ۱۳۹۹ صعود کرد، اما نتوانسته سهم پایدار کسب کند. در مقابل، محصولاتی مانند شیرینی و لبنیات با سهم کمتر از ۱ درصد، فرصت‌های بکر محسوب می‌شوند.

۴ چالش اساسی پیش روی تجارت کشاورزی

یکی از چالش‌های اساسی وابستگی تنها به چند محصول است به طوری که ۸۰ درصد صادرات به چین فقط شامل خشکبار است. دیگری، مشکلات لجستیکی است، هزینه حمل‌ونقل تا ۳۰ درصد قیمت نهایی را افزایش می‌دهد.

چالش دیگر کیفیت متغیر محصولات است، نمونه بارز آن را می‌توان در افت کیفیت گندم در مراحل پس از برداشت مشاهده کرد.

اما یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها که اکثر بازرگانان از آن گلایه دارند محدودیت‌های بانکی است، از جمله مشکل نقل و انتقالات مالی با شرکای کلیدی مانند روسیه.

موفقیت‌های اخیر و درس‌های آموخته

خودکفایی در گندم پس از ۳ دهه، نمونه‌ای از پیشرفت‌های این بخش است. همچنین رشد ۳۰۰ درصدی صادرات گیاهان دارویی به ۵۵ میلیون دلار نشان می‌دهد با استراتژی صحیح می‌توان به بازارهای جدید دست یافت.

کارشناسان ۳ اولویت کلیدی از جمله تنوع‌بخشی به مقاصد صادراتی از ۱۵ کشور فعلی به ۴۰ کشور، افزایش سهم محصولات فرآوری شده از ۲۰% به ۵۰% صادرات کشاورزی و کاهش ضایعات از ۳۰% به ۱۵% با بهبود زنجیره تأمین را پیشنهاد می‌کنند.

با وجود تمام چالش‌ها، اجرای طرح‌های نوین مانند ایجاد شهرک‌های گلخانه‌ای در جنوب کشور و توسعه کشت قراردادی با شرکای خارجی می‌تواند ایران را تا ۱۴۰۵ به یکی از ۱۰ صادرکننده برمحصولات استراتژیک کشاورزی تبدیل کند. اما این مستلزم عزم جدی برای عبور از اقتصاد نفتی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های مدرن کشاورزی است.