پتروشیمی در تعقیب جهش ۱۳۱ میلیون تنی
سکینه مهرائی
رقابت برای فتح قله ۱۳۱ میلیون تن در صنعت پتروشیمی ایران به اوج رسیده است؛ جایی که صد میلیارد دلار سرمایه‌گذاری و ده‌ها پروژه بزرگ در خط مقدم توسعه قرار گرفته‌اند.
اما تحریم‌های نفس‌گیر، محدودیت خوراک و میدان تنگ رقابت جهانی، این مسیر را به نبردی سرنوشت‌ساز برای اقتصاد کشور بدل کرده است.
به گزارش عصراقتصاد، صنعت پتروشیمی در ایران همواره به عنوان موتور محرک توسعه اقتصادی و صنعتی شناخته شده و همانند یک ستون فقرات، به صنایع بالادستی و پایین‌دستی کشور پیوند خورده است.
اهمیت این صنعت، نه تنها در تأمین مواد اولیه بلکه در خلق ارزش افزوده، صادرات و نقش‌آفرینی در رفع نیازهای بنیادین اقتصاد ملی نمایان می‌شود.
طی سال‌های اخیر، سرمایه‌گذاری سنگین داخلی و خارجی زمینه جهش‌های قابل توجهی را فراهم کرده، اما مسیر رشد بی‌چالش نبوده است؛ چه آنکه از یکسو تحریم‌های بین‌المللی و مشکلات زیرساختی و از سوی دیگر نیاز به تغییرات راهبردی و بهینه‌سازی مدیریت منابع همچنان خودنمایی می‌کنند.
تاکنون حدود ۸۷ میلیارد دلار در صنعت پتروشیمی ایران سرمایه‌گذاری شده که سهم منابع خارجی آن نزدیک به ۲۶ میلیارد دلار است. بر اساس آمارهای رسمی، ظرفیت تولید این صنعت در آستانه رسیدن به رقم ۱۰۰ میلیون تن قرار دارد و نقشه راه توسعه در برنامه هفتم و هشتم هدف‌گذاری تولید سالانه تا ۱۳۱ میلیون تن را دنبال می‌کند.
این رشد با کاهش خام‌فروشی، توسعه صنایع پایین‌دستی و افزایش بهره‌وری همسو شده و نیازمند سرمایه‌گذاری‌های بیشتری است. هم‌اکنون، ۱۴۴ طرح در سامانه مجوزهای صنعت پتروشیمی ثبت شده که حجم سرمایه‌گذاری آنها بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار برآورد شده است.
۱۱۴۴ پروژه فعال و سرمایه‌گذاری عظیم داخلی و خارجی، مسیر صنعت پتروشیمی را برای رسیدن به رکورد تولید ملی و صادراتی تازه هموار کرده است
بخش قابل توجهی از این طرح‌ها با پیشرفت بالای ۴۰ درصد در مسیر تکمیل قرار دارند و با تجمیع منابع داخلی و خارجی تا ۲۲ میلیارد دلار سرمایه بیشتر نیاز دارند.
با این وجود، چالش‌های تأمین خوراک و انرژی موجب شده ظرفیت اسمی و تولید واقعی اختلاف چشمگیری داشته باشند. ظرفیت اسمی امروز اجرای صنعت نزدیک به ۹۶ میلیون تن است اما به سبب محدودیت تأمین خوراک کمتر از ۷۵ میلیون تن محصول عرضه می‌گردد.
کارشناسان تأکید دارند که اگر منابع به سمت پروژه‌های اولویت‌دار هدایت شوند، تکمیل زنجیره ارزش، توسعه صنایع پایین‌دستی و کاهش خام‌فروشی محقق خواهد شد و اقتصاد ایران به سمت تاب‌آوری بیشتر حرکت می‌کند.
جذب سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی ایران به دلیل مزیت‌های رقابتی ساختاری، هزینه پایین تولید، دسترسی به منابع عظیم نفت و گاز و موقعیت مناسب صادراتی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
محصولاتی چون پلاستیک، رزین و مواد شیمیایی در بازارهای داخلی و جهانی تقاضای رشد شدیدی دارند و بازدهی مالی شرکت‌های مطرح صنعت موجب جذب سرمایه‌گذاران بزرگ شده است. وجود نیروی کار متخصص، دانش‌بنیان شدن بخش‌هایی از صنعت و موقعیت ترانزیتی صادراتی، ابزارهای جذابیت این بازار محسوب می‌شوند.
با این حال، نقش تعیین‌کننده دولت و مجلس در زمینه تسهیل سرمایه‌گذاری و حمایت از پروژه‌های اولویت‌دار پررنگ است. مسئولان این حوزه با تأکید بر لزوم بهره‌برداری بیشتر از ذخایر نفت و گاز و کاهش خام‌فروشی، بر هدفمندی سرمایه‌گذاری و حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی صراحت دارند.
همکاری مشترک دولت، مجلس، مناطق آزاد و نهادهای مالی برای معرفی فرصت‌های اقتصادی، حمایت‌های قانونی، اعطای معافیت‌ها و ایجاد مشوق‌های سرمایه‌گذاری در مناطق ویژه اقتصادی به جذب سرمایه‌گذاران کمک شایانی کرده است.
تحریم، نوسانات ارزی و سیاست‌های صنعتی
شرایط ویژه اقتصاد کشور، تحریم‌های بین‌المللی، نوسانات نرخ ارز و وابستگی زیاد به قیمت جهانی نفت، از مهمترین چالش‌های صنعت پتروشیمی به شمار می‌روند.
تحریم‌ها موجب کاهش گستره بازار جهانی، قطع بسیاری از ارتباطات مالی و محدودیت‌های تجهیزات شده و بر سرعت توسعه و درآمدزایی شرکت‌ها اثر منفی گذاشته‌اند. همچنین، سرمایه‌گذاری در پروژه‌های کم‌بازده، تمرکز بیش از حد بر طرح‌های خوراک گازی و ضعف در توسعه واحدهای خوراک مایع، منجر به به‌وجود آمدن طرح‌های نیمه‌تمام و اتلاف منابع در برخی پروژه‌ها شده است.
کمبود خوراک، فشار تحریم‌ها و نوسانات بازار جهانی، آزمونی دشوار برای تحقق هدف‌گذاری تولید ۱۳۱ میلیون تنی در برنامه توسعه صنعت پتروشیمی ایران خواهد بود
به اعتقاد کارشناسان، هدایت منابع به سمت توسعه زنجیره پروپیلن، مواد پلیمری تخصصی و محصولات باارزش افزوده می‌تواند ضمن تکمیل زنجیره صنعتی، رشد صنایع پایین‌دستی چون نساجی، خودروسازی و لوازم خانگی را تضمین کند. اولویت‌بندی پروژه‌ها بر اساس مزیت‌های رقابتی و موقعیت جغرافیایی، ارزیابی مجدد طرح‌های ناکارآمد و بازطراحی یا توقف آنها، ایجاد شفافیت در بازار سرمایه و اعتمادسازی برای سرمایه‌گذاران را درپی دارد.
برنامه‌های جذب مشارکت مردمی، داخلی و خارجی
یکی از راهبردهای شرکت ملی صنایع پتروشیمی، تشویق مردم به حضور در سرمایه‌گذاری است. انتشار اوراق مشارکت، صندوق‌های پروژه و ارائه مشاوره و آموزش عمومی درباره ابعاد بازار، زمینه ورود سرمایه‌های خرد و مردمی را فراهم کرده است. در سال ۱۴۰۳ حدود ۲۱۰ میلیون دلار اوراق ارزی توسط بانک‌ها منتشر شد و پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال، چندین هزار میلیارد تومان دیگر با سازوکارهای جدید به پروژه‌ها تزریق شود.
از منظر جذب سرمایه خارجی، تلاش‌ها برای همکاری با کشورهای حوزه شانگهای، بریکس، اورآسیا و روسیه و آفریقا در حال انجام است. رویدادهای تخصصی، نمایشگاه‌ها و همایش‌ها، معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری به فعالان بین‌المللی را تسهیل می‌کند و طرح‌هایی با بیش از ۴۰ درصد پیشرفت فیزیکی، مقصد اصلی جذب سرمایه‌های جدید هستند.
صنعت پتروشیمی ایران با وجود ظرفیت‌های عظیم، مزیت‌های رقابتی و سرمایه‌گذاری‌های گسترده، در مسیر تحول و عبور از چالش‌ها قرار دارد. هدایت منابع به طرح‌های اولویت‌دار، شفافیت در مدیریت پروژه‌ها، استفاده بهینه از ظرفیت‌های داخلی و خارجی و تکمیل زنجیره ارزش، نقشه راهی است که می‌تواند تاب‌آوری اقتصاد ملی را بیمه کند و ایران را به یک بازیگر پیشروی جهانی در صنعت پتروشیمی بدل سازد.
