پس اندازها کجاست؟

مریم غدیرپور

در باور مردم ایران همیشه باید اندوخته ای برای روز مبادا وجود داشته باشد تا در مواقع ضرورت ریسک خانوار را پوشش دهد. مثلا اصفهانی ها ضرب المثلی دارند که می گویند: جایی سرمایه گذاری کن که باد زیرش نرود!

عصراقتصاد، اما در سالهای نه چندان دور، بویژه در دوران پس از جنگ و سازندگی به دنبال رشد اقتصادی کشور پس انداز کردن که ریشه ای کهن در فرهنگ مردم ایران دارد؛ بیشتر ازقبل جای خود را در اقتصاد خانوار باز کرد. به طوری که بر اساس آمارها هر خانوار متوسط و حتی روبه پایین می توانست ماهانه یا سالانه اندوخته ای در سیستم بانکی کشور که در آن دوران عمده ترین منبع برای پس انداز مالی بود؛ داشته باشد.

از سوی دیگر در اقتصاد کلان از مقوله پس انداز به عنوان موتور پیشران تولید یاد می شود. پس انداز برای دولت ها نیز عامل رشد و توسعه تلقی شده که بدون آن کمیت رشد اقتصادی همواره لنگ خواهد زد.

اهمیت پس انداز در جهان به قدری بالاست که روزی را در تقویم جهت ارتقای سطح آگاهی مردم جامعه نسبت به اهمیت پس‌انداز هم برای خود و هم برای کل اقتصاد به آن اختصاص داده اند.

در این گزارش عصراقتصاد به بررسی وضعیت پس انداز مردم ایران از منظر کارشناسان و مسئولان پرداخته شده و به دنبال این هستیم که چرا در چرخه عادی اقتصاد پس اندازها به جای رشد ناشی از سرمایه گذاری به تورم تبدیل می شوند؟

پس انداز عامل رونق اقتصادی است

ریاحی، اقتصاددان و استاد دانشگاه در رابطه با نقش پس اندازدراقتصاد خرد و کلان گفت: در ابتدا اهمیت پس انداز برای بالا بردن سطح رفاه خانوار و جامعه در جوامع غربی اهمیت پیدا کرد. آنان دریافته بودند که با پس انداز رونق بانکداری خرد، چرخه سیستم کلی اقتصاد سریع تر خواهد چرخید.

ملک پس انداز ایرانی ها شده

وی با تاکید بر این موضوع که در ایران بخاطر شرایط تورمی پول از چرخه پس انداز خارج شده است؛ اظهار کرد: در حال حاضر رایج ترین شکل پس انداز در ایران کالاهای مصرفی نظیر ملک و خودرو است. در این میان با چشم انداز مثبت بازار طلا به عنوان سرمایه ای امن پس انداز قشر متوسط به بالا به سمت خرید طلا و ارز میل کرده است.

ریاحی: رایج ترین شکل پس انداز در ایران کالاهای مصرفی نظیر ملک وخودرو بود اما با سریعتر شدن کاهش ارزش پول ملی و ناتوانی دولت در جهت دهی سرمایه ها، بازار طلا به عنوان سرمایه ای امن، قشر متوسط به بالا را به سمت خرید طلا و ارز هدایت کرده است

این کارشناس مسائل اقتصادی در ادامه یادآور شد: بر خلاف آنچه که در ایران شاهد آن هستیم؛ علم اقتصاد پس انداز را معادل سرمایه گذاری دانسته و افزایش آن را عامل رشد سرانه تولید ناخالص ملی می داند؛ زیرا فرصت تولید ثروت و اشتغالزایی همزمان فراهم می شود.اما در ایران متاسفانه با روانه شدن پس انداز ها به بازارهای غیر مولد ،میزان تولید ثروت و اشتغال روندی کاهشی داشته و دارد.

پس انداز به بانک ها نمی رود

ریاحی با اشاره به اینکه در کشورهایی با اقتصاد متورم پس انداز ها یا به بازارهای امن نظیر طلا می روند، یا مثل ۵ سال گذشته پس اندازها برای مصونیت در برابر تورم و ایجاد ارزش افزوده دلاری در سایر کشورها تبدیل به ملک شده اند.بنابراین در شرایط کنونی نباید انتظار داشت که پس انداز مردم از زیر بالش به بانک ها با نرخ سود کمتر از تورم وارد شوند.

دولت ها هم باید در پس انداز نقش داشته باشند

مهدی طغیانی،عضو کمیسیون اقتصادی مجلس با تاکید بر اینکه پس انداز تنها به صرفه جویی مردم در درآمد و پس انداز آن خلاصه نمی شود؛ بیان کرد: به طور کلی پس‌انداز یکی از ساختارهای اساسی نظام اقتصادی است که نقش آن در ایجاد تعادل در اقتصاد ملی بسیار ضرورت دارد.

بنابراین دولت ها نیز در مصارف خود باید صرفه جویی کرده و درآمدهای حاصل را برای نسل آینده پس انداز کنند، تا این پس انداز موتور محرک رشد اقتصاد و اشتغال برای نسل های بعدی باشد. براساس برنامه ریزی صحیح دولت در کاستن از مخارج اضافه و همچنین پس انداز درآمد، نسل های بعد رفاه بیشتری تجربه خواهند کرد.

پس انداز پایه گذار ثبات اقتصادی

وی در ادامه خاطرنشان کرد: متاسفانه در سالهای اخیر پس انداز در سیستم بانکی کشور بشدت کاهش یافته و همین امر موجب شده تا کمبود نقدینگی عامل اصلی محدود کننده رشد اقتصادی باشد.

طغیانی: اگر نرخ سود بانکی اصلاح شود و تورم همچنان روند کاهشی داشته و طبق برنامه هفتم توسعه تک رقمی شود؛ پس انداز به شبکه مالی باز می گردد و پایه گذار رشد و ثبات اقتصاد می شود. اما در حال حاضر مردم ترجیح می دهند مازاد درآمدشان را از تورم در امان نگه دارند

این نماینده مجلس در پاسخ به این پرسش که در شرایط کنونی تورم از دستمزد جلو زده است و عملا اقتصاد رشد چشمگیری ندارد؛آیا می توان انتظار داشت که مردم قادر به پس انداز بخشی از درآمد خود باشد؛ گفت: اگر نرخ سود بانکی اصلاح شود و تورم همچنان روند کاهشی داشته و طبق برنامه هفتم توسعه تک رقمی شود؛ پس انداز به شبکه مالی باز می گردد و پایه گذار رشد و ثبات اقتصاد می شود. اما در حال حاضر مردم ترجیح می دهند مازاد درآمدشان را از تورم در امان نگه دارند.

مالیات و تورم عامل بی رغبتی به پس انداز

کامران ندری، کارشناس مسائل بانکی در رابطه دلایل عدم تمایل مردم به پس انداز در شبکه بانکی اذعان کرد: بی رغبتی مردم نسبت به پس انداز در بانک ها به عوامل ریشه ای نظیر افزایش روزافزون تورم و مالیات بستگی دارد.

در حال حاضر نرخ سود واقعی منفی باعث کاهش پس‌اندازها و کاهش حجم واسطه گری شبکه بانکی در فرآیند جذب و تخصیص اعتبارات شده و بر این اساس منفی بودن سود واقعی از یک سو باعث کاهش انگیزه در افراد برای پس انداز خواهد شد و از سوی دیگر باعث خروج سپرده‌های بانکی از سیستم بانکی می‌شود. علاوه بر این بازار سرمایه ایران به دلیل ضعف ساختار و عدم کارایی، توان جذب پس‌اندازهای سرگردان را ندارد.

مردم توان پس انداز ندارند

ندری در پاسخ به این پرسش که اکنون مردم توان پس انداز دارند یا خیر، خاطرنشان کرد: به دلیل تورم بالا و رکود اقتصادی عامه مردم از درآمد کافی برای گذران زندگی برخوردار نیستند؛ بنابراین درآمد و رغبتی برای مشارکت در بازهای سرمایه ای و بانک ها وجود ندارد. در نتیجه همان اندک مازاد درآمد نیز به سمت بازارهای امن پولی، اما غیرمولد برای تامین آتیه فرزندان یا دوران بازنشستگی روانه می شود. زیرا اغلب ایرانی ها امیدی به داشتن درآمد مکفی در دوران بازنشستگی ندارند.

ندری: به دلیل تورم بالا و رکود اقتصادی عامه مردم از درآمد کافی برای گذران زندگی برخوردار نیستند؛ بنابراین درآمد و رغبتی برای مشارکت در بازارهای سرمایه و بانک ها وجود ندارد. و همان اندک مازاد درآمد نیز به سمت بازارهای امن پولی، اما غیرمولد روانه می شود

مخارج پس انداز را می بلعد

وی افزود: افزایش هزینه‌های زندگی باعث می‌شود تا درآمد خانواده خرج شده و پس‌اندازهایی مهم و بلندمدت را تحت تأثیر قرار دهد. تورم باعث شد تا مردم هزینه‌ بیشتری صرف پرداخت وام مسکن، خواربار و اقلام روزمره کنند و پول کمتری را برای پس‌اندازهای مهم و بلندمدت خود در نظر بگیرند. بنابراین حداقل طی سال جاری پس انداز چشمگیری را از مردم نباید انتظار داشته باشیم.

این کارشناس امور بانکی تنها راهکار ترغیب مردم به پس انداز را در گام نخست مهار تورم توسط دولت و ایجاد ثبات اقتصاد سیاسی دانست و افزود: اگر رشد تورم مهار شود افق سرمایه گذاری بلند مدت روشن خواهد شد؛ همین امر موجب می شودکه بطور خود به خودی بویژه با کاهش جمعیت، ملک و خودرو از حالت کالای سرمایه ای به کالاهای مصرفی تبدیل شوند. براین اساس دوباره مازاد درآمد به سوی شبکه بانکی و بازار سرمایه روانه می شود و رونق به تولید باز می گردد.