پول چیست؟

عباس شاکری/ استاددانشگاه

خیلی از مردم به راحتی از مفهوم پول رد می‌شوند در صورتی که قدمت این مفهوم هم‌وزن نظریات اقتصادی است. مفهوم پول پیچیده است به ویژه اینکه بعد از رنسانس مصادیق متعددی به خود گرفته و در این رابطه عمدتاً نظریه ارتدوکس پولی خودنمایی می‌کند و وقتی براساس این نظریه پول مطرح می‌شود مفهوم طلا و نقره هم با آن دیده می‌شود ولی بعدها اسکناس را هم در کنار طلا و نقره قرار دادند و حتی گفتند پول قابلیت تبدیل هم دارد.

یکی از کارکردهای پول این است که معیار ارزش به شمار می‌رود، کارکرد دوم مربوط به کارکرد مبادله یا واسط بودن پول است و کارکرد سوم هم جنبه اعتباری بودن پول است که سفته و چک در این راستا قابل توضیح است.

همیشه درباره اینکه پول شامل چیست و چه چیزهایی مصداق پول است یا نیست اختلاف وجود داشته است ولی کارکرد پول همیشه خودش را در تورم و جریان نقدینگی نشان می‌دهد.

عده‌ای می‌گویند پول به عنوان یک دارایی با قابلیت نقدشوندگی است، عده‌ای گفتند پول وسیله پرداخت است، عده‌ای هم گفتند پول ابزار مبادله است و عده‌ای دیگر گفتند پول وسیله پرداخت هم‌زمان است و عده‌ای هم می‌گویند پول آن چیزی است که بیشترین هم‌بستگی را با GDP داشته باشد.

عمده دانشمندان پول را اکتیو می‌دانند یا پسیو و وقتی می‌گوییم پول اکتیو است یعنی اینکه پول به گونه‌ای در نظام مالی تعبیه شده که قابل کنترل باشد و اگر هم بی‌نظمی وجود دارد می‌توان مقام پولی را بازخواست کرد و عده‌ای هم می‌گویند پول پسیو است یعنی اینکه پول در نظام اجتماعی بستگی به ساختار اقتصادی و اجتماعی دارد و هرگاه ساختار بخواهد می‌تواند پول را خلق کند.

وقتی عملکرد رشد پول را در برنامه اول و دوم مشاهده می‌کنیم به این نتیجه می‌رسیم که از کنترل مقام پولی خارج شده‌ است، مثلاً برنامه گفته ۳ درصد ولی ۳۰ درصد رشد خلق پول داشته‌ایم و البته شاید هم مقام پولی می‌خواست از این طریق ثبات پولی برقرار کند. البته هیچ‌کس نگفته پول ذاتاً پسیو است یا ذاتاً اکتیو ولی در شرایط بی‌ثباتی اقتصادی پول پسیو قوی است و در شرایط ثبات اقتصادی پول اکتیو قوی خواهد بود لذا پسیو یا اکتیو بودن پول به شرایط اقتصادی بستگی دارد.

سرعت گردش پول در سیستم اقتصادی خیلی مهم است و سرعت گردش پول نشان از تحرک و اتفاقات موجود در جامعه دارد. به عنوان مثال وقتی تورم شدت می‌یابد سریع پول داغ می‌شود یعنی سریع آن را تبدیل به کالا می‌کنند ولی وقتی اقتصاد ثبات دارد پول سرد می‌شود و مردم می‌گویند قرار است ارزان شود پس پول را نگه داریم.

همچنین سرعت معاملاتی گردش پول خیلی اهمیت دارد و اگر می‌خواهیم قیمت‌ها افزایش پیدا نکند باید پول را کمتر خلق کنیم و اگر می‌خواهیم اقتصاد تحرک داشته باشد باید سرعت معاملات گردش پول را قاعده‌مند افزایش دهیم.

اگر اقتصاد با ثبات باشد و درست عمل کند از هر ۱۰۰ معامله ۳۰ درصد آن مربوط به تولید ناخالص خواهد بود و مابقی مربوط به کالاهای مصرفی لذا ثبات اقتصادی خیلی مهم است.

در دهه ۸۰ و نیمه اول دهه ۹۰ رشد نقدینگی از رشد اقتصادی و تولید بیشتر بود طوری که در ۱۳۸۵ ما ۴۰ درصد رشد نقدینگی داشتیم و تنها ۱۹ درصد رشد تولید رقم خورد ولی اگر رشد اقتصادی بیش از رشد پول بود قطعاً هرگونه رشد نقدینگی می‌توانست رشد تولید را پوشش دهد ولی به خاطر پایین بودن رشد اقتصادی هر گونه رشد نقدینگی به معاملات نامرتبط با GDP منجر می‌شود که سوداگری در بخش مسکن و زمین نمونه آن است.

در چهار دهه گذشته ارزش پولی ملی کشور ۵۰ هزار برابر کاهش پیدا کرده و متأسفانه ارزش پول ملی آنقدر کاهش پیدا کرده که اگر کارگران تأمین اجتماعی در سال‌های پیمه‌پردازی خود سکه خریداری می‌کردند شرایطشان امروز بهتر بود و با رفاه بیشتری زندگی می‌کردند.