چرخه داده، کلید اقتصاد هوشمند در عصر هوش مصنوعی
گزارش شاخص جهانی دیجیتالیسازی و هوشمندسازی (GDII 2025) که توسط شرکت هوآوی با همکاری کارشناسان اقتصاد، علوم اجتماعی و فناوری اطلاعات و ارتباطات منتشر شده، بر این نکته تأکید دارد که موفقیت اقتصادهای دیجیتال در عصر هوش مصنوعی نه صرفاً به حجم تولید داده، بلکه به جریان یکپارچه و چرخهای داده وابسته است.
این گزارش که ارتقا یافته نسخه قبلی شاخص دیجیتالیسازی جهانی (GDI) است، برای نخستین بار عوامل تولید دیجیتال را معادل عوامل کلاسیک اقتصاد یعنی زمین، نیروی کار و سرمایه، تعریف میکند: داده به عنوان ماده خام، استعدادهای فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان نیروی انسانی، و فناوریهای دیجیتال و هوشمند به عنوان سرمایه. GDII 2025 پوشش ۹۰ اقتصاد را شامل میشود که ۹۴ درصد تولید ناخالص داخلی جهان و ۸۳ درصد جمعیت جهانی را تشکیل میدهند و پیشرفت تحول دیجیتال و هوشمند این کشورها را ارزیابی میکند.
یکی از کلیدیترین یافتههای گزارش، ساختار “مارپیچ دوگانه” (Double Helix) در رابطه میان ایجاد داده و کاربرد آن است. برخلاف تصور رایج که رابطهای خطی میان حجم داده و پیشرفت اقتصادی وجود دارد، GDII نشان میدهد که کشورها تنها زمانی از دادههای تولیدشده بهره واقعی میبرند که بتوانند آن را در چرخه کامل – از ایجاد، ذخیره، پردازش تا کاربرد عملی – به گردش درآورند. این چرخه، داده را به سامانههای سایبر-فیزیکی (Cyber-Physical Systems) یکپارچه تبدیل میکند که در آن، اطلاعات دیجیتال مستقیماً به فرآیندهای فیزیکی مانند تولید صنعتی، شبکههای انرژی یا خدمات بانکی تزریق میشود.
در اقتصادهای پیشرو، داده نه تنها جمعآوری میشود، بلکه به سرعت به دانش تبدیل و سپس به کنش عملی منجر میگردد. برای مثال، گزارش به صنایع کلیدی مانند بانکداری اشاره میکند که در آن، بیش از ۷۰ درصد عملیات به ابر مهاجرت کرده و هزینههای هوش مصنوعی با نرخ رشد سالانه ترکیبی نزدیک به ۳۰ درصد افزایش یافته است. بانکها در این کشورها مانند شرکتهای فناوری عمل میکنند و از قابلیتهای داده پیشرفته برای عملیات چابک استفاده مینمایند. در مقابل، اقتصادهایی که دادههایشان پراکنده یا سیلو شده باقی میماند، حتی با تولید حجم بالای داده، از کاربرد هوشمند آن محروم میمانند.
گزارش GDII همچنین به صنعت انرژی میپردازد و تأکید میکند که سرمایهگذاری حداقل یک درصد از درآمد سالانه در حوزههای فناوری اطلاعات و ارتباطات – مانند شبکههای ارتباطی، محاسبات لبه، مراکز داده و هوش مصنوعی – رضایت مشتریان را به طور قابل توجهی افزایش میدهد. هر ۰.۱ درصد افزایش سرمایهگذاری دیجیتال، رضایت مشتریان را ۶.۴ امتیاز بهبود میبخشد. با این حال، سطح هوشمندسازی در این صنعت میان اقتصادها متفاوت است: ۵۰ درصد در مرحله شبکه سنتی، ۳۰ درصد در مرحله شبکه هوشمند و تنها ۲۰ درصد در مرحله سیستمهای انرژی آینده قرار دارند.
یکی دیگر از نکات برجسته، نقش پشتیبانگیری داده است. اقتصادهایی که بیش از پنج نسخه پشتیبان از دادههای خود نگهداری میکنند، نرخ نفوذ کاربردهای هوش مصنوعیشان ۲۱ درصد است که تقریباً ۱۰ امتیاز بالاتر از همتایانشان محسوب میشود. این آمار نشان میدهد که پایداری و امنیت داده، پیشنیاز کاربرد گسترده هوش مصنوعی است.
GDII 2025 سیستم اندازهگیری جامعی ارائه میدهد که ابعاد مختلفی مانند زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات، انرژی دیجیتال، کاربرد فناوری، سیاستها، استعدادها و اکوسیستم را پوشش میدهد. این گزارش به سیاستگذاران، سرمایهگذاران و کسبوکارها کمک میکند تا گلوگاهها را شناسایی، سرمایهگذاریها را اولویتبندی و پیشرفت را benchmarking کنند.
در بخش پیشبینیهای بلندمدت، گزارش به روندهایی مانند هوش مصنوعی عاملمحور (Agentic AI) اشاره میکند که تقاضای ذخیرهسازی هوش مصنوعی را تا ۵۰۰ برابر سال ۲۰۲۵ افزایش خواهد داد و نهایتاً بیش از ۷۰ درصد ذخیرهسازی جهانی را به خود اختصاص میدهد. این تغییرات پارادایمی، نیاز به بازنگری در زیرساختهای داده را ضروری میسازد.
برای کشورهای در حال توسعه، گزارش هشدار میدهد که شکاف دیجیتال در دسترسی به فناوریهای پیشرفته مانند ۵G همچنان وجود دارد: در بازارهای با درآمد بالا، نفوذ ۵G تا ۲۰۳۰ به ۱۲۰ درصد میرسد، در حالی که در کشورهای با درآمد کم و متوسط، این رقم کمتر از نصف است. این شکاف میتواند چرخه داده را مختل کند و کشورها را از مزایای اقتصاد هوشمند محروم سازد.
در نهایت، GDII 2025 فراتر از یک شاخص آماری، چارچوبی نظری برای درک اقتصاد هوشمند ارائه میدهد. موفقیت در این عصر نه به انباشت داده، بلکه به ایجاد جریان مداوم و یکپارچه آن در سامانههای سایبر-فیزیکی بستگی دارد. کشورهایی که بتوانند این چرخه را تکمیل کنند، نه تنها رشد اقتصادی پایدار خواهند داشت، بلکه در نوآوری، اشتغالزایی و حل مسائل ملی پیشتاز خواهند بود. این گزارش، دعوتی است به بازآرایی بنیادین سیاستهای دیجیتال برای بهرهبرداری حداکثری از پتانسیل هوش مصنوعی و داده در ساخت آیندهای هوشمندتر.
