کاهش صادرات نفت و ظهور بازیگران جدید

سال ۲۰۲۴، سالی پر تلاطم برای بازار جهانی نفت بود. برای نخستین بار پس از همه‌گیری کرونا، صادرات نفت خام با کاهش ۲ درصدی مواجه شد، تغییری که نه تنها به دلیل ضعف تقاضا، بلکه به واسطه تغییر مسیرهای تجاری و ظهور بازیگران جدید در عرصه انرژی رخ داد. این تحولات، ساختار سنتی تجارت نفت را به لرزه درآورده و نشانه‌هایی از یک نظم جدید در حال شکل‌گیری است.

به گزارش عصراقتصاد، بازار جهانی نفت در سال ۲۰۲۴ شاهد تحولات چشمگیری بود که ریشه در تغییرات ژئوپلیتیکی، نوآوری‌های فناورانه، و تغییر الگوی مصرف انرژی داشت.

کاهش ۲ درصدی صادرات نفت خام در این سال، نشان‌دهنده یک دگرگونی اساسی در این صنعت است. جنگ در اوکراین و خاورمیانه، نه تنها مسیرهای ارسال نفت را دگرگون کرد، بلکه ارتباط بین صادرکنندگان و خریداران را نیز دستخوش تغییر قرار داد. در نتیجه، جریان جهانی نفت برای دومین سال متوالی کاهش یافت.

یکی از مهم‌ترین تحولات، تغییر مسیر صادرات نفت خاورمیانه به اروپا بود. در حالی که صادرات نفت این منطقه به قاره سبز ۲۲ درصد کاهش یافت، نفت بیشتری از ایالات متحده و آمریکای جنوبی راهی این قاره شد. همزمان، روسیه که زمانی بخش اعظم نفت خود را به اروپا صادر می‌کرد، حالا بازار جدیدی در هند و چین یافته است.

این تغییرات در میانه تعطیلی پالایشگاه‌های اروپایی و در پی حوادث امنیتی دریای سرخ رخ داد. بر اساس داده‌های شرکت تحقیقاتی کپلر، کاهش ۲۲ درصدی صادرات نفت خام خاورمیانه به اروپا در سال ۲۰۲۴، خود گویای این تغییرات است.

آدی ایمسیروویچ، مشاور انرژی و معامله‌گر نفتی سابق، با اشاره به روابط جدید بین روسیه، هند، چین و ایران، این تحولات را فرصتی برای شکل‌گیری اتحادهای جدید در تجارت نفت می‌داند.

در این میان، ایالات متحده با تولید فزاینده نفت شیل، به یکی از برندگان اصلی این بازی تبدیل شده است. این کشور با صادرات روزانه ۴ میلیون بشکه نفت، سهم خود از تجارت جهانی نفت را به ۹.۵ درصد افزایش داده و اکنون پس از عربستان سعودی و روسیه، در رتبه سوم قرار دارد.

راه‌اندازی پالایشگاه نفت عظیم دانگوت در نیجریه، توسعه خط لوله «ترانس مونتین» در کانادا، کاهش تولید نفت در مکزیک، توقف موقتی صادرات نفت لیبی، و افزایش صادرات گویان نیز همگی بر تغییر جریان تجارت نفت تاثیر گذاشته‌اند.

صادرکنندگان نفت در سال ۲۰۲۵ همچنان با چالش کاهش تقاضا در بازارهای بزرگ مصرف مانند چین دست و پنجه نرم خواهند کرد. علاوه بر این، حرکت جهانی به سمت استفاده بیشتر از گاز و انرژی‌های تجدیدپذیر، تقاضا برای نفت را بیش از پیش کاهش خواهد داد.

اریک بروخویزن، مدیر مشاوره و تحقیقات دریایی در شرکت کارگزاری کشتی «پوتن اند پارتنرز»، این وضعیت را “نرمال جدید” می داند و معتقد است که نوسانات و عدم قطعیت، از ویژگی‌های بارز بازار نفت در سال‌های آینده خواهد بود.

وی با تاکید بر این نکته که دیگر نمی‌توان رشد بلندمدت تقاضای نفت را بدیهی دانست، بر لزوم بازنگری در فرضیه‌های بلندمدت بازار تاکید می‌کند.

واردات نفت چین در سال گذشته با کاهش حدود ۳ درصدی روبرو بوده که علت آن، رشد استفاده از خودروهای برقی و دوگانه‌سوز و افزایش مصرف گاز طبیعی مایع در کامیون‌های سنگین است. در اروپا نیز، کاهش ظرفیت پالایش و الزام دولت‌ها به کاهش انتشار کربن، واردات نفت را حدود ۱ درصد کاهش داده است.

ظهور مسیرهای جدید و بازیگران نوظهور

در پی جنگ اوکراین، پالایشگاه‌های اروپایی به تدریج واردات نفت از روسیه را کاهش داده و به خرید نفت از آمریکا و خاورمیانه روی آوردند. اما حوادث امنیتی دریای سرخ که بعد از جنگ غزه رخ داد، هزینه حمل و نقل از خاورمیانه را افزایش داد. این مسئله باعث شد پالایشگاه‌های اروپایی به واردات از آمریکا و گویان روی آورده و رکورد جدیدی در این زمینه ثبت کنند.

بر اساس آمار، صادرات نفت عراق و امارات متحده عربی در سال ۲۰۲۴ به ترتیب ۸۲ هزار و ۳۵ هزار بشکه در روز کاهش یافته است، در حالی که واردات نفت اروپا از گویان حدود ۱۶۲ هزار و از آمریکا ۶۰ هزار بشکه در روز افزایش داشته است.

همزمان با این تغییرات، راه‌اندازی پالایشگاه دانگوت در نیجریه باعث شد که ۱۳ درصد از نفت صادراتی این کشور در داخل مصرف شود.

این رقم در سال قبل تنها ۲ درصد بود. در نتیجه، صادرات نیجریه به اروپا کاهش یافته و این کشور ۴۷ هزار بشکه در روز نفت وست تگزاس اینترمدیت از آمریکا وارد می‌کند که برای یک صادرکننده بزرگ نفت، غیر معمول است.

ظرفیت پالایش جدید در بحرین، عمان و عراق و همچنین پالایشگاه دوس بوکاس در مکزیک نیز احتمالا بخش زیادی از تولید نفت این کشورها را جذب خواهد کرد.

در کانادا، خط لوله توسعه یافته «ترانس مونتین» اکنون قادر است روزانه ۵۹۰ هزار بشکه نفت به سواحل اقیانوس آرام منتقل کند. این امر منجر به افزایش صادرات نفت این کشور از مسیر دریا و رسیدن آن به رکورد ۵۵۰ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۲۴ شده است.

این افزایش صادرات باعث شده پالایشگاه‌های کرانه غربی آمریکا، نفت کمتری از عربستان سعودی و آمریکای جنوبی خریداری کنند.

همچنین صادرات مستقیم نفت کانادا به کشورهای آسیایی باعث کاهش صادرات مجدد نفت کانادا از منطقه «گلف کاست» آمریکا شده است.

در حال حاضر، چین بزرگترین خریدار نفت کانادا است، اما این نفت به کشورهای دیگری نظیر هند، ژاپن، کره جنوبی و برونئی نیز صادر می‌شود. به گفته تحلیلگران، بیشتر پالایشگاه‌های آسیایی به احتمال زیاد این نفت را خریداری می‌کنند.

در پایان، باید به این نکته نیز اشاره کرد که بر اساس گزارش رویترز، ترامپ پیشنهاد کرده است که تعرفه ۲۵ درصدی برای واردات نفت کانادا و مکزیک وضع کند. این مسئله می‌تواند جریان تجارت نفت در سال ۲۰۲۵ را دستخوش تغییرات جدیدی کند.