گاز ۴۲ میلیارد دلاری در بن‌بست ناترازی
دولت با اصلاح تعرفه‌ها و آغاز طرح‌های میلیاردی، گام تازه‌ای برای عبور از ناترازی برداشت
سکینه مهرائی، گروه انرژی – در حالی که تازه‌ترین گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس از توقف کامل روند بهینه‌سازی مصرف انرژی در بخش نفت و گاز خبر می‌دهد، دولت و شرکت ملی گاز همزمان از تدوین ۶۸ طرح سرمایه‌گذاری جدید با ارزش ۴۲ میلیارد دلار در همین حوزه سخن می‌گویند، تضادی که از یک‌سو «سکون مدیریتی» و از سوی دیگر «تب سرمایه‌گذاری» را در بزرگ‌ترین شبکه انرژی کشور به تصویر می‌کشد.
به گزارش عصراقتصاد، دفتر مطالعات انرژی مجلس در ارزیابی «فصل نهم برنامه هفتم توسعه» اعلام کرده است که مهم‌ترین مأموریت این فصل یعنی کاهش شدت مصرف انرژی در هیچ‌یک از بخش‌های نفت، گاز و برق به‌صورت واقعی اجرا نشده و تحقق اهداف برای سال نخست کمتر از ۱۰ درصد بوده است.
در میان شاخص‌های بخش برق، اگرچه معاملات در بازار انرژی به ۴۸ درصد از کل رسیده و تا ۸۰ درصد هدف نهایی پیشرفت داشته، اما در زمینه‌های کلیدی نظیر«مردمی‌سازی مصرف»، «صادرات برق نیروگاه‌های جدید» و «انرژی‌های تجدیدپذیر» هیچ عملکردی ثبت نشده است.
در حوزه نفت و گاز نیز، مرکز پژوهش‌ها تصریح می‌کند که شاخص‌های مربوط به بهینه‌سازی مصرف عملاً صفر بوده است. علت این وضعیت، سپردن کامل موضوع مدیریت مصرف به وزارت نفت دانسته شده؛ در حالی‌که هنوز سازمان تخصصی «بهینه‌سازی انرژی» تشکیل نشده و سیاست‌های مرتبط میان وزارتخانه‌های نفت و نیرو ناهماهنگ اجرا می‌شوند.
این گزارش هشدار می‌دهد که تأخیر در اجرای مأموریت مصرف و تمرکز بیش از حد دستگاه‌ها بر نوشتن آیین‌نامه‌ها، می‌تواند ناترازی گاز طبیعی را تشدید کند و کشور را در میانه دوره برنامه هفتم با بحران ساختاری در عرضه و مصرف روبه‌رو سازد.
در بخش منابع مالی، تنها ۵۸ درصد از منابع «حساب بهینه‌سازی مصرف انرژی» (حدود ۲۱ هزار میلیارد تومان) تحقق یافته و بند «ب» ماده ۱۴ قانون برنامه، درباره واریز عواید حاصل از فروش فرآورده‌های گازی، فقط نصف هدف خود را پوشش داده است.
مرکز پژوهش‌ها همچنین از کندی اجرای طرح‌های پالایشی و ضعف در پیگیری دیپلماسی انرژی خبر داده و نوشته است: «ستاد تجارت منطقه‌ای انرژی در سال ۱۴۰۳ فقط یک نشست برگزار کرده و سند دیپلماسی انرژی هنوز نهایی نشده است.»
اصلاح تعرفه بدمصرف‌ها
در همین هنگام، صنعت گاز کشور روایت متفاوتی را ارائه می‌کند. سعید توکلی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران ، در همایش بین‌المللی سرمایه‌گذاری انرژی اعلام کرد: «هیچ تصمیمی برای افزایش نرخ گاز خانوارها وجود ندارد. اصلاح تعرفه تنها برای دو درصد از مشترکان بدمصرف انجام می‌شود تا نظام مصرف منصفانه‌تر شود.»
به گفته او، تقسیم‌بندی اقلیمی کشور از پنج به ۱۳۰۰ منطقه افزایش یافته، و پله‌های تعرفه از ۱۲ به چهار سطح استاندارد کاهش یافته است. در قبوض مهرماه نیز ۷۵ درصد مشترکان زیر حد الگوی مصرف قرار داشته‌اند.
توکلی تأکید کرده است که دستگاه‌های دولتی ملزم به کاهش ۲۰درصدی مصرف نسبت به سال ۱۴۰۱ هستند و دمای ادارات باید ثابت و روی ۲۰ درجه تنظیم شود.
۶۸ طرح سرمایه‌گذاری در راه است
مدیرعامل شرکت ملی گاز با اشاره به مشکلات حقوقی و آیین‌نامه‌ای برای جذب سرمایه‌گذار گفت: «در بسیاری از پروژه‌ها مشکل از ساختار اداری و تأخیر در صدور مجوزهاست، نه از نبود ایده یا منابع».
توکلی: با اصلاح تعرفه بدمصرف‌ها و معرفی ۶۸ طرح سرمایه‌گذاری ۴۲ میلیارد دلاری، صنعت گاز از مرحله یارانه‌محوری عبور می‌کند و وارد دوره تازه‌ای از بهره‌وری، شفافیت و سودآوری می‌شود
او از انتشار فهرست ۶۸ پروژه گازی در پایگاه شرکت ملی گاز خبر داد که بیش از ۴۲ میلیارد دلار ارزش سرمایه‌ای دارند و شامل طرح‌های کوتاه‌مدت، پروژه‌های داده‌محور و طرح‌های بهینه‌سازی مصرف سوخت هستند.
توکلی افزود: «تحلیل داده در صنعت گاز امروزه به ابزار اصلی کنترل مصرف تبدیل شده است. ما با هوشمندسازی شبکه می‌توانیم رفتار مشترکان و تلفات انرژی را رصد و اصلاح کنیم.»
بخاری‌های کم‌مصرف و اصلاح موتورخانه‌ها
یکی دیگر از محورهای مهم طرح‌های بهینه‌سازی، نوسازی بخاری‌های کم‌راندمان و موتورخانه‌های قدیمی است. بر اساس اعلام توکلی، از میان ۲۰ میلیون بخاری موجود در کشور، برنامه جایگزینی برای ۴ میلیون و ۱۰۰ هزار دستگاه تدوین شده است. تا امروز نصب و تأمین ۱.۷۲۵ میلیون دستگاه قطعی شده و ۳۰۰ هزار بخاری دیگر تا پایان سال تعویض خواهد شد.
همچنین بیش از ۱۱۱ هزار موتورخانه عمومی و نیمی از موتورخانه‌های دولتی بهینه‌سازی شده‌اند و نصب ۱۰۰ هزار کنترل هوشمند حرارتی در دستور کار قرار دارد.
در دومین بخش مراسم بزرگداشت تأسیس مجتمع گاز پارس جنوبی، توکلی با اشاره به تولید ۷۳ درصد گاز کشور توسط این مجموعه گفت: «پارس جنوبی فقط یک میدان گازی نیست، بلکه مظهر خودباوری صنعتی و امنیت انرژی ملی است.» او تأکید کرد: «حتی در زمستان سخت سال گذشته، شبکه گازرسانی هیچ توقفی نداشت؛ نتیجه انسجام نیروهای ایرانی در بزرگ‌ترین سامانه انرژی منطقه است.»
توکلی هشدار داد که «تجربه‌های صنعتی اگر مکتوب نشوند، به سرمایه مرده تبدیل می‌شوند». او پیشنهاد کرد دبیرخانه دائمی همایش سرمایه‌گذاری ایجاد شود تا ارتباط میان دولت، بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران خارجی استمرار یابد.
وی افزود: «اگر تصمیمات جزیره‌ای ادامه یابد، صنعت گاز آسیب می‌بیند. ما باید از تجربه‌های گذشته برای حفظ پایداری انرژی کشور درس بگیریم.»
تضاد میان ارزیابی منفی مرکز پژوهش‌های مجلس و روایت امیدوارانه شرکت ملی گاز، تصویر دوگانه‌ای از واقعیت انرژی در کشور ترسیم می‌کند:
از یک‌سو گزارش رسمی از بی‌عملی در بهینه‌سازی مصرف و خطر ناترازی گاز سخن می‌گوید؛ از سوی دیگر دولت و وزارت نفت وعده سرمایه‌گذاری ده‌ها میلیاردی و اصلاح ساختار مصرف را می‌دهند.
اگر این دو نگاه به‌جای تقابل، به تکمیل یکدیگر بدل شوند، شاید بتوان گفت سال‌های پایانی برنامه هفتم، آغاز واقعی «بهره‌وری انرژی» در ایران خواهد بود.
