انرژی روزنامه

گذار انرژی

بریتیش پترولیوم می‌گوید که نفت روی لبه تیغ است؛ به راستی چنین است؟

۱۳۹۹/۱۱/۱۴

۰ 331 خواندن این مطلب 10 دقیقه زمان میبرد

مهدی احمدی مروست

دکتری مهندس شیمی، پژوهشگاه صنعت نفت، تهران

آنژلا صادقی تهرانی

دکتری زبان انگلیسی، پژوهشگاه صنعت نفت، تهران

رشد روزافزون انرژی‌های نو و تجدیدپذیر، افزایش تولید خودروهای برقی، سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در فناوری‌های نو برای جایگزینی نفت و محصولات آن طی سالیان گذشته چشم‌انداز آینده شرکت‌های نفتی را مبهم کرده بود. همه‌گیری ویروس کرونا کووید ۱۹ و کاهش شدید مصرف نفت و فرآورده های نفتی، موج دوم تقویت ابهام فوق را به دنبال داشت. در این روزهای درگیری کل دنیا با همه‌گیری ویروس جدید و همچنین شبهات قبلی درباره وضع شرکت‌های نفتی، مصاحبه چندی قبل مدیر عامل شرکت عظیم نفتی شل، رویکرد جدیدی را درباره شرکت‌های نفتی نشان داد[۱]. مدیر عامل این شرکت (یکی از سهامداران کنسرسیوم نفت ایران پس از ملی شدن نفت ایران) ضربه تازه‌ای به بازار شرکت‌های نفت و گاز وارد کرد. او در مصاحبه با بلومبرگ، عنوان کرد تمایل دارد شرکتش را یک شرکت نفتی نشناسند و در این حال، تمایل دارد تا سهامدارانش را درباره امنیت و بازگشت سرمایه گذاری در انرژیهای پاک مطمئن کند.

در بررسی روند حرکتی جدید شرکت‌های نفتی، بنجامین استارو و ادوارد کلامپ به نحوه تعامل جدید شرکت‌های نفتی با چالش‌های پیش رو پرداخته‌اند. آنها با تحلیل تفکر جدید شرکت بریتیش پترولیوم (بی. پی.) مبنی بر حرکت شرکت‌های نفتی بر لبه تیغ، به بررسی شرکت‌های نفتی مستقر در منطقه هوستون متمرکز شده و آینده تعاملات این شرکت‌ها را در بازار انرژی بررسی کرده‌اند. نیاز به نفت و فرآورده های آن و همچنین پیش‌بینی‌های مطرح‌شده مبنی بر افزایش مصرف نفت تا ۲۰۳۰، ارزش سهام شرکت‌های نفتی، میزان سرمایه‌گذاری در بالادستی و پایین‌دستی و همچنین آثار گذار انرژی بر اشتغالزایی در این گزارش به تفصیل بحث و بررسی شده است.

این گزارش می‌تواند حاوی نکات ارزنده ای برای مدیران ارشد نفت و گاز ایران و شرکت‌های بزرگ خصوصی فعال در این زمینه باشد. مصاحبه زیر برگردانی است از:

ENERGY TRANSITIONS: BP says oil is on the ropes. Is it really?

که در نشانی اینترنتی زیر در دسترس قرار دارد:

https://www.eenews.net/stories/1063714697

یک منطقه تجاری در بخش غربی هوستون، سال‌های طولانی قلب تپنده صنعت نفت ایالات متحده بوده است. آنجا خانه BP PLC ، Royal Dutch Shell PLC و ConocoPhillips بوده و اکنون نیز مرکز تغییر است.

بی. پی. و شل در حال ترسیم مسیر کاملا جدیدی برای این صنعت هستند – تعهد به از بین بردن گازهای گلخانه‌ای این صنایع، کاهش هزینه‌های پروژه‌های جدید نفت و گاز و تزریق سرمایه به انرژی‌های تجدید‌پذیر و سایر فعالیت‌های کم‌کربن.

این موضع‌گیری به صورت فزاینده‌ای در بین غول‌های اروپایی رایج است؛ اما با شعار «حفاری، هی پسر، باز هم حفاری»[۲] که سال‌ها توصیف کننده تولیدکنندگان آمریکایی بوده در تضاد است.

ناظران صنعت در پایتخت خودخوانده انرژی آمریکا با آمیزه‌ای از اشتیاق، موافقتی از سر بی‌میلی و خصومتی آشکار از این تغییر
استقبال می‌کنند.

برخی، تلاش‌های بی. پی. و شل را که سیگنال‌هایی در جهت دوری از نفت داده‌اند، مورد تردید قرار می‌دهند و می‌گویند به نظر می‌رسد این شرکت‌ها تصمیم گرفته‌اند تا شرکت‌های اروپایی وضع کننده قوانین[۳] را ساکت کنند و به این ترتیب حیات را به شرکت‌هایی که قیمت سهام آنها جا مانده است، برگردانند.

دیگران می‌گویند مرگ نفت از قبل هم پیش‌بینی شده بوده، حتی اگر شرکت‌های نفتی چالش‌های پذیرش فشارهای اجتماعی برای سبز کردن صنایع را نیز به اجرا گذاشته باشند. بسیاری نیز پیش‌بینی می‌کنند که گذار انرژی می‌تواند به نفع هوستون باشد؛ اگرچه اینها شک دارند صنعت نفت به این زودی‌ها از بین برود.

امسال وقتی که بابی تادر در مورد گروه بزرگ مشارکتی هوستون صحبت کرد، نشانه‌هایی از چشم انداز در حال تکامل شهر مشهود بود. این یک گروه تجاری محلی است که وی جزء هیات مدیره آن در سال ۲۰۲۰ بود.

تادر شخصیتی برجسته در دنیای نفت و رییس شرکت Tudor, Pickering, Holt & Co. است که یک شرکت سرمایه گذاری برجسته نفتی بوده و به توسعه دهندگان میدان های نفتی وام می دهد. در یک سخنرانی بسیار معروف، تادر اعلام کرد که در ۲۵ سال آینده کسب‌وکارهای سنتی نفت و گاز موتور رشد هوستون نخواهند بود؛ در حالی که این کسب‌وکارها در ۲۵ سال گذشته موتور رشد منطقه بوده اند. او خیلی واضح گفت که تولید نفت وگاز به این زودی ها از بین نخواهد رفت، اما اظهار کرد که هوستون می تواند فرصت و همچنین مسئولیت رهبری جهان در این گذار انرژی را داشته باشد.

«اگر بخواهیم در هوستون اشتغالزایی کنیم و اقتصاد و پایه مالیاتی خود را ارتقا دهیم و سطح کیفی زندگی هم میهنان خود را بهبود ببخشیم، باید موتورهای رشد دیگری پیدا کنیم». (تادر در گفتگو با اخبار E&E )

اد هرس، استاد انرژی دانشگاه هوستون و یکی از بنیانگذاران یک شرکت تولید‌کننده سوخت‌های تجدیدپذیر بیان کرده‌ است که حتی در صورت پیشرفت برنامه گذار انرژی، سرمایه‌گذاری مجدد در زمینه نفت مورد نیاز خواهد بود. طبق اعلام اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده، مصرف جهانی نفت برای امسال حدود ۹۳ میلیون بشکه در روز تخمین زده شده که در مقایسه با سال قبل و میزان مصرف روزانه ۱۰۱ میلیون بشکه، کاهش پیدا کرده است. گرچه این کاهش به دلیل همه‌گیری ویروس کرونا بوده اما همچنان در مقایسه با یک دهه پیش، میزان مصرف بیشتر شده است.

هرس بیان کرده است: «مردم اینجا واقعا نسبت به یادداشت‌های وداع با مناطق نفتی حس خوشایندی ندارند؛ اما چیزی فراتر از واقعیت وجود ندارد. این روند خوبی است تا در ۴۰ سال آینده، مردم داستان پایان مناطق نفتی را بنویسند.»

هزینه سفر را تامین کنید

دانشمندان اقلیمی پیش‌بینی‌هایی را مبنی بر اینکه مصرف نفت به طرز چشمگیری کاهش پیدا خواهد کرد اما متوقف نخواهد شد، مطرح کرده‌اند. در سال ۲۰۱۸، هیات چندملیتی تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد مسیرهایی را برای محدود کردن افزایش دمای جهانی به ۱.۵ درجه سانتیگراد تا سال ۲۱۰۰ مشخص کرد.

برآورد آنها لزوم کاهش ۳۱ تا ۷۸ درصدی مصرف نفت تا سال ۲۰۵۰ در مقایسه با میزان مصرف در سال ۲۰۱۰ است. دانشمندان حتی برای گاز طبیعی کاهش بیشتری را پیش‌بینی کرده‌اند که این امر می‌تواند بسته به استفاده از فناوری‌های جذب کربن، دما را با افزایش ۶ درصدی یا کاهش ۵۶ درصدی مواجه کند و بر خلاف آن، سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در بازار جهانی برق تا نیمه قرن باید از ۶۹ درصد تا ۸۷ درصد ارتقا پیدا کند.

اینکه بی. پی. و شل آنقدر سریع به پیش بروند تا بتوانند به اهداف مد نظر برسند خود جای سوال دارد. رویترز این هفته اعلام کرد که شل با محدود کردن مخارج پروژه‌های جدید در پی یافتن راه‌هایی برای کم کردن هزینه‌های تولید نفت خود تا حدود ۴۰ درصد است. بی. پی. تحت مدیریت جدید برنارد لونی حتی از این هم فراتر رفته است.

شرکت بی. پی. متعهد شده تا سال ۲۰۳۰ تولید نفت را ۴۰ درصد کاهش دهد و باقیمانده دارایی های ارزشمند نفت و گاز شرکت را تنها در پروژه های فسیلی بسیار سودمند سرمایه‌گذاری کند. گفته شده است تا سال ۲۰۲۵، یک‌سوم هزینه‌های سرمایه‌ای شرکت (که انتظار می رود امسال به ۱۲ میلیار دلار برسد) به پروژه های تجدیدپذیر و کم‌کربن اختصاص داده خواهد شد. (Climatewire, Aug.5)

این تغییر سرمایه‌گذاری در حالی انجام می‌گیرد که این شرکت، صنعت پتروشیمی خود را که سال‌ها به عنوان یکی از بهترین فرصت‌های رشد در صنعت نفت بوده است، واگذار می‌کند. شرکت‌های بزرگ نفتی مدت‌هاست که خود را در راستای ساختارهای بالادستی (تولید نفت و گاز) و پایین‌دستی (پالایش نفت و گاز) سازماندهی می‌کنند. اما بی. پی. از طریق تقسیم ساختار خود به چهار بخش هیدروکربن‌ها، حمل‌ونقل، مشارکت‌های کاهش کربن و تجارت انرژی، پذیرای مدل جدیدی در سال ۲۰۲۱ خواهد شد.

از نظر الکس دیوار – تحلیلگر مستقر در واشنگتن که صنعت نفت را در گروه مشاوران بوستون رصد می‌کند – این یک تغییر اساسی برای این شرکت بوده است و بی. پی. را از سایر شرکت‌های بزرگ نفتی که اهداف کاهش کامل آلایندگی کربن (کربن صفر[۴]) دارند، متمایز می‌کند.

او به فروش ۵ میلیارد دلاری اخیر یکی از کسب‌و‌کارهای پتروشیمیایی بی. پی. به شرکت Ineos و همچنین قرارداد ۱.۱ میلیارد دلاری با شرکت‌های بزرگ نفتی انگلیسی برای گرفتن ۵۰ درصد از سهام دو پروژه نیروگاه بادی فراساحلی اشاره می‌کند که نمایانگر جدیت شرکت در بازسازی ساختار کسب‌وکار خود است.

دیوار می گوید: «اینکه آیا آنها موفق خواهند شد سوالی جداگانه است؛ اما از برخی جهات این موضوع به توانایی این شرکت در همراه کردن سرمایه گذاران با خود بستگی دارد. آنها در این مسیر به سرمایه و همچنین سرمایه‌گذاران نیاز دارند. »

سقوط سهام

تصمیمات اخیر بی. پی. مانع از سقوط ارزش سهام شرکت در بازار بورس نیویورک نشده است. بعد از اینکه شرکت برنامه‌های خود را برای کاهش تولید نفت و گاز و افزایش هزینه کرد در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر اعلام کرد، زمینه‌ای برای احیای مختصر سهام بی. پی. فراهم شد. آن ماجرا در ۴ اوت ۲۰۲۰ (۱۴ مرداد ۱۳۹۹) اتفاق افتاد و هشت روز بعد از آن، سهام شرکت مجددا شروع به سقوط کرد. سهام شرکت از ۱۲ اوت ۲۰۲۰ (۲۲ مرداد ۱۳۹۹) یک‌چهارم ارزش خود را از دست داده است. سهام بی. پی. دیروز (۲۴ سپتامبر ۲۰۲۰، ۳ مهر ۱۳۹۹)حدود ۱۸ دلار معامله شد. در آن برهه زمانی، سهام شرکت‌های Chevron Corp، Exxon Mobil Corp و Shell هم شاهد سقوطی مشابه بودند که نشان از چشم‌انداز تاریک اوضاع اقتصادی برای این شرکتها دارد.

در هوستون، اصلاحات اساسی در شرکت بی. پی. مورد استقبال کارکنانش قرار گرفته است. طبق بررسی هوستون کرونیکل[۵]، شرکت ۴۰۰۰ نیروی کار در منطقه را نگه می دارد.. این در حالیست که مدیران اجرایی قصد دارند تا ده هزار موقعیت شغلی در شعب جهانی خود را به منظور اصلاح هزینه‌های ناشی از کسادی اقتصادی کاهش دهند.

لونی[۶]، مدیرعامل بی. پی.، این خبر مضطرب‌کننده را در همایش سه‌روزه بازارهای سرمایه بیان و خاطرنشان کرد که تحول شرکت در بحبوحه همه‌گیری کرونا در حال وقوع است و خیلی از کارمندان به این فکر می‌کنند که آیا درآینده شغلی خواهند داشت؟

لونی گفته است: «دوران سختی را در درون سازمان سپری می کنیم و همزمان مشغول انجام کارهای زیادی هستیم که هیجان‌انگیزند. باید این موضوع را مدیریت کنیم زیرا قرار نیست بی‌تفاوت به نظر بیاییم. ما متوجه وقایع هستیم و همزمان باید به خیل انبوهی از آد‌‌م‌ها حس امید به آینده و بلندپروازی بدهیم. از این رو با چالش بزرگی روبه‌روییم.»

فروش بقیه صنایع نفت بر مبنای ارقام چشمگیر بی. پی. کاری بس بزرگتر است. مدیرعامل اکسون موبیل، دارن وودز[۷] در ماه مارس (۱۱ اسفند تا ۱۰ فروردین) تعهدات کربن صفر همتایان اروپایی خود را مسابقه زیبایی نامید و از ان صرف نظر کرد. او در عوض پیش‌بینی کرد که شرکتش به دلیل رشد غیر قابل اجتناب تقاضا، در عرضه فعلی وضع بهتری دارد.

(Energywire, March 6)

این احساسات بیانگر شک و تردید گسترده در مورد بازآفرینی بی. پی. است. برخی از تحلیلگران خاطرنشان کردند که فروش تجارت پتروشیمی BP در حالی صورت گرفت که این شرکت قصد دارد ۱۵ میلیارد دلار دارایی را واگذار و بدهی ۴۰ میلیارد دلاری ترازنامه خود را برطرف کند.

آنها می‌گویند که شرکت دارایی‌های خود را صرفا به دلیل بهبود حساب و کتاب خود فروخته است تا آن را تحت عنوان تحول سبز[۸] عرضه کند. فروش این دارایی‌ها به شرکتی دیگر ممکن است تصویر بی. پی. را منزه کند اما این بدان معنا نیست که عملیات قبلی متوقف می شود.

تادر[۹] می‌گوید نحوه مواجهه شرکت‌ها با گذار انرژی گستره‌ای وسیع دارد. تولیدکنندگان متوسط نفت و گاز در آمریکا به‌ندرت به سوی تولید باتری، تولید برق از نیروگاه‌های بادی یا نرم افزارهای مدیریت شبکه برق روی می‌آورند. اما همان شرکت‌ها می توانند عملیات مجتمع‌های خود را با آلودگی کمتر اجرا کنند. آنها دهمچنین می‌توانند تمایل به سرمایه‌گذاری در فناوری‌هایی داشته باشند که همسو با آینده کم‌کربن‌تر باشد.

بیانیه بی. پی. نشانه‌ای از شرکتی مهم است که توجه مردم را به خود جلب می کند. او در ادامه گفت: «البته این بدان معنا نیست که فقط به دلیل اینکه بی. پی. آن کار را انجام می‌دهد بقیه نیز پیروی کنند.»

پیک نفتی: ۲۰۳۰

در واقع، بسیاری از تحلیلگران پیش‌بینی اخیر بی. پی. مبنی بر ثابت ماندن تقاضای نفت در دهه‌های آینده را، حتی اگر جهان به تغییرات آب‌و‌هوایی بی‌تفاوت باشد زیر سوال برده‌اند. این غول نفتی می‌گوید چنانچه دولت‌ها به سمت کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای بروند تقاضا می‌تواند تا ۸۰ درصد کاهش یابد. (Climatewire, Sept. 14)

جان ساوسر[۱۰]، تحلیلگر گروه Mobius Risk در هوستون می‌گوید: «وقتی به پیش‌بینی‌های شرکتی نفتی دقت می‌کنید، چه برای عرضه و چه برای قیمت یا تقاضا ، باید دید از چارچوب چه مرجعی پیش‌بینی انجام شده است. همین حالا شما محیطی دارید که شرکت‌های انرژی و به‌ویژه شرکت‌های نفتی را مجازات می‌کند.»

او می‌ا‌فزاید: «آنها سعی می‌کنند چیزی را به دست آورند که بی. پی. را در بازار سهام، همچنین از سایر سرمایه‌گذاران متمایز کند. اما این بدان معنا نیست که آنها در مورد تقاضا نظر درستی دارند.»

جان هوفمایستر،[۱۱] مدیر عامل پیشین شرکت نفتی شل، بازوی امریکایی و اصلی شرکت نفتی رویال داچ شل، نیز بر همین نظر است و می‌گوید که شرکت‌های نفتی بزرگ اروپایی به‌شدت تحت تاثیر نهادهای حاکم در اروپا هستند. او افزود: «فشارهایی که بر سبد دارایی های این شرکت‌ها برای حفظ مجوز فعالیتشان وارد می‌شود، مجموعه‌ای متفاوت از فشارهای وارده در امریکا یا سایر نقاط جهان است.»

هوفمایستر همچنین بیان داشت که بخش گاز و نفت در حال بررسی پتانسیل های پیک نفتی هستند. او اضافه کرده است: «گفتن اینکه تا سال ۲۰۳۰ تقاضای نفت به اوج خود خواهد رسید، چیزی است که فقط در قلمرو اکثر صنایع نفت و گاز مطرح می‌شود.»

با این حال، این روزها خطری که صنایع نفتی را تهدید می‌کند، مشهود است. رئیس‌جمهوری چین شی جینپینگ[۱۲] گفته که کشورش تا سال ۲۰۶۰ انتشار کربن را از بین می‌برد؛ هدفی که در صورت تحقق، پیامدهای بسزایی در عرصه تقاضای نفت خواهد داشت. (Climatewire, Sept. 23).

گوین نیوسام[۱۳]، فرماندار دموکرات کالیفرنیا، دستور اجرایی منع فروش وسایل نقلیه جدید با سیستم احتراق داخلی را بعد از سال ۲۰۳۵، امضا کرده است. انگلستان نیز در اندیشه تغییر تاریخ منع استفاده از موتورهای احتراق داخلی از سال ۲۰۴۰ به ۲۰۳۰ است. (Climatewire, Sept. 24)

کن مدلاک[۱۴]، مدیر ارشد مرکز مطالعات انرژی دانشگاه رایس در هوستون می‌گوید که نسل بعدی مهندسان شیمی و زمین‌شناسان کاملاْ از این چالش‌ها آگاه هستند حتی اگر کاملاْ به فعالیت در صنعت نفت متعهد باشند. او می‌گوید دانشجویان آسیایی، آمریکای لاتین و بویژه آفریقا، به صنعت نفت و گاز به عنوان راهی برای تسریع رشد اقتصادی کشورهای خود می‌نگرند. با اوجود این، مدلاک گفته است که در سال‌های اخیر متوجه تغییر دیدگاه دانشجویانش شده است. مدلاک می‌افزاید: «به طور کلی همه آنها آثار زیست‌محیطی را درک می‌کنند و در نتیجه علاقه و تمایل زیادی به تمرکز روی حل مشکلات شایان توجه دارند. مساله فقط این نیست که من فلان مدرک را می‌خواهم تا بتوانم به عنوان یک مهندس شیمی در پالایشگاه کار کنم؛ آنها علاقه‌مند به چالش‌های پیش رو در مورد آینده انرژی و یافتن راه حل آنها هستند.» موفقیت آنها می‌تواند آینده هوستون و صنعت نفت را شکل دهد.

۱- Shell’s CEO Doesn’t Want to You to Call It an Oil Company, Akshat Rathi and Laura Hurst, Jun 9, 2020 (Bloomberg), https://energynow.com/2020/06/shells-ceo-doesnt-want-to-you-to-call-it-an-oil-company/

مقاله در حال چاپ در نشریه چشم انداز نفت

۲- Drill, baby, drill شعار کمپین جمهوری‌خواهان آمریکا در سال ۲۰۰۸ ‌بود که با ریاست‌جمهوری ترامپ در ۲۰۱۷، اجرایی شد.

۳- Regulators

۴- Net zero Carbon

۵- Houston Chronicle

۶- Looney

۷- Darren Woods

۸- Green transformayion

۹- Tudor

۱۰- John Saucer

۱۱- John Hofmeister

۱۲- Xi Jinping