یک‌میلیون نفر از عرضه اولیه جاماندند، آب از آب تکان نخورد
مسعود وطنخواه
آخرین عرضه اولیه بازار سرمایه تا پیش از چهارشنبه گذشته، مربوط به شرکت پلیمر آریاساسول با سرمایه‌گذاری ۳ میلیون و ۳۸۸ هزار نفری بود، اما در عرضه اولیه شرکت سرمایه‌گذاری پویا تنها ۲ میلیون و ۵۴۷ هزار نفر شرکت داشتند که نشان از جاماندن یک‌میلیون نفری است.
اما چهارشنبه گذشته مشکل نرم‌افزاری یکی از شرکت‌های پشتیبان سبب شد که حدود یک‌میلیون نفر از عرضه اولیه جابمانند.
قبل از پیدایش معاملات آنلاین در بازار سرمایه ایران، معاملات به صورت کتبی یا تلفنی صورت می‌گرفت. مشکلات دسترسی، صرف وقت برای تماس یا مراجعات مکرر سبب شد که معاملات آنلاین متولد شود. این روزها بیشتر کارگزاری‌ها از شرکت‌های نرم‌افزاری تدبیر، رایان هم‌افزا و صحرا برای اتصال مشتریان به هسته معاملات استفاده می‌کنند. متاسفانه این مشکل برای معاملات در گذشته نیز بارها برای فعالان بازار سرمایه بوجود آمده است اما کوچک‌بودن ابعاد سبب شده بود که در میان اخبارهای دیگر ناپدید شود. این بار این اختلال در یکی از شرکت‌های پشتیبان سبب ضرر یک‌میلیون نفر از فعالان بازار سرمایه شد که این یک‌میلیون نفر حدود ۳۰ درصد از شرکت‌کنندگان در عرضه اولیه هستند.
سوال بی‌پاسخ این است که اگر عرضه اولیه‌ها برای بهره‌مندی تمام فعالان بازار سرمایه و با قیمت مشخص است چرا مدیرعامل فرابورس زمانی که از این نقص مطلع شده، از اختیارات خود استفاده نکرده و نسبت به باطل‌کردن معاملات اقدامی نکرده است؟ سازمان بورس که بارها داعیه شفاف‌بودن را دارد و محول‌کردن قسمتی از اختیارات را به بورس و فرابورس از محسنات خود ذکر می‌کند چرا در این مورد تنها سکوت کرده است و حتی اطلاعیه‌ای نیز منتشر نکرده است؟ اگر امکانات بازار سرمایه با این حجم بالای نقدینگی اندک است چرا هنوز به صورت جزیره‌ای و تنها با حضور چند کارگزاری و شرکت پشتیبان اداره می‌شود، آیا زمان آن نرسیده است که بپذیریم تاریخ مصرف سیستم سنتی بازار سرمایه به پایان رسیده است؟
سه‌شنبه هفته گذشته بود که مدیر روابط عمومی سازمان بورس به برنامه ورود شورای رقابت به موضوع انحصار در صنعت کارگزاری بورس و تلاش برای صدور مجوزهای جدید واکنش نشان داد بود و ورود شورای رقابت به صدور مجوز کارگزاری را بی‌مورد داسته بود.
یاسر فلاح در این باره به بورس پرس گفته بود: «اگر بنا باشد نهادی را به عنوان نهاد هدایت‌گر و نظارتی قرار دهیم و سپس تصمیم‌گیری را از آن سلب کنیم و به شورای رقابت بسپاریم تا در خصوص صدور مجوز جدید برای کارگزاری‌ها تصمیم‌گیری کند، پس دلیل وجود سازمان بورس چیست؟»
او در ادامه از در اولویت‌بودن افزایش کارآیی کارگزاری‌ها خبر داده و افزوده بود: کارگزاری بورسی، چلوکبابی یا سوپرمارکت نیست که تعداد زیاد آن به نفع کشور و اقتصاد باشد. کارگزاری‌ها نهادهایی مالی هستند که باید ریسک‌های آنها مدنظر قرار گیرد. هر کارگزاری می‌تواند میلیاردها تومان به جامعه و سرمایه‌گذار ریسک وارد کند و از این رو حتما لازم است توسط یک سیستم پایش ریسک مدیریت شود.
حال سوال اینجاست آیا درست است که یک‌میلیون نفر از عرضه اولیه جابمانند و حتی شاهد یک عذرخواهی ساده از سازمان بورس نباشند. در حالی که اگر این اتفاق در میوه‌فروشی، کبابی یا هر جای دیگر رخ می‌داد حتما شاهد حداقل هم‌دردی با زیان‌دیدگان بودیم.
متاسفانه بازهم نوعی عادی‌بودن را از اظهارنظرهای مسئولان امر شاهدیم. این معمولی‌دیدن پدیده جدیدی در کشور ما نیست. این اتفاق اگر در کشورهای دیگر رخ می‌داد احتمالا استعفا یا عذرخواهی چند نفر از متولیان را به دنبال داشت؛ عذرخواهی‌ای که شاید برای جاماندگان فایده مالی نداشته باشد اما شرمندگی آن حداقل می‌تواند موارد بعدی از این قبیل را کمتر تکرار کند.
دبیرکل کانون کارگزاران بورس اوراق بهادار دلیل محرومیت سرمایه‌گذاران را فنی و طبیعی خواند
روح‌الله میرصانعی، دبیرکل کانون کارگزاران بورس اوراق بهادار، در خصوص مشکلات عرضه اولیه سرمایه‌گذاری پویا به فارس، در حالی که این مشکل در چند کارگزاری بروز کرد، موضوع را صرفا در حد اختلال در سامانه یک کارگزاری فروکاست و گفت: «روز چهارشنبه ۴ تیرماه ۹۹ متأسفانه برای کارگزاری آگاه یک مشکل فنی پیش آمد که سرور اصلی و بک‌آپ این کارگزاری دچار مشکل شد و کار نکرد که این اتفاق در دنیای فناوری اطلاعات چیز عجیب و غریبی نیست. به عنوان مثال اگر یک روز سرور یک خبرگزاری بسوزد و سایت بالا نیاید، اتفاق عجیبی نیست. البته باید قبلاً تلاش می‌شد و یک سرور بک‌آپ یا پشتیبان فراهم می‌شد تا موقع مشکل جایگزین شود.»
وی افزود: «همه کارگزاران طبق استانداردهای سازمان بورس و اوراق بهادار کار می‌کنند و به مشتریان خدمات می‌دهند، اما اتفاقی که برای یک کارگزاری روی داد، یک امر فنی و طبیعی است، منتها متأسفانه در یکی از سخت‌ترین روزها یعنی روز پایانی معاملات که چهارشنبه بود و در آن روز چون عرضه اولیه سهام شرکت سرمایه‌گذاری پویا نیز انجام می‌شد و مشتریانی زیادی به درگاه معاملاتی کارگزاری‌ها مراجعه می‌کردند، لذا این کارگزاری متأسفانه در آن روز نتوانست خدمات مورد نیاز را به مشتریانش بدهد. اما همکاران ما در کارگزاری آگاه تلاش کردند که با رفع مشکل فنی سرورها خود را آماده کنند تا روز شنبه ۷ تیرماه که بازار بورس باز می‌شود، بتوانند خدمات مورد نیاز را به مشتریان خود بدهند.»
دبیرکل کانون کارگزاران بورس اوراق بهادار گفت: «البته این را هم باید بگویم که هر مشتری بورسی که دارای کد معاملاتی بورسی است، این اختیار را دارد که هر موقع در بازار سرمایه دلش خواست کارگزاری خود را عوض کند و هیچ منعی برای انتقال از یک کارگزاری به کارگزاری دیگر نیست، فقط تنها شرط این است که مشتری به کارگزار خود بدهکار نباشد. یعنی باید اول بدهی خود را بدهد و بعد به راحتی می‌تواند تمام دارایی خود را با عوض کردن کارگزار ناظر از کارگزار «الف» به «ب» تغییر دهد و دسترسی برخط معاملات از کارگزار جدید دریافت کند و معاملات خود را انجام دهد.»
دبیرکل کانون کارگزاران بورس اوراق بهادار در حالی این امر را طبیعی ذکر می‌کند که گویا از جاماندن یک‌میلیون نفر اطلاعی ندارد. در قسمتی دیگر از اظهارات خود به داشتن چند کارگزاری استناد می‌کند در حالی که یا از مشکلات به‌وجودآمده در تغییر کارگزاری نظیر انتقال سندها، لزوم حضور فیزیکی، تغییر ناظرخوردن با رضایت کارگزاری قبلی (الزام داشتن مهر کارگزاری گذشته بر روی سند برای تغییر ناظر). و دیگر فرآیندهای اداری آن اطلاع ندارد یا آنها را بی‌اهمیت می‌شمارد.
