یارانه هایی که مواد غذایی را ضایع می کنند!

یاسمین بلوردی

در حالی که بخش کشاورزی در سراسر جهان متولی تامین امنیت غذایی محسوب می شود اما در این میان بنا به دلایلی بخش قابل توجهی از آنچه در این بخش تولید می شود هدر می رود. این موضوع تا حدی جدی است که امروز را به همین نام در جهان نام گذاری کرده اند و عصر اقتصاد در گزاری تحلیلی – آماری به آن پرداخته است.

کارشناسان عوامل متعددی همچون نبودن بازار به موقع برای محصولات، عدم بهره مندی از مکانیزاسیون، وقوع بلایای طبیعی و غیره را در تبدیل بخشی از تولیدات مواد غذایی به ضایعات دخیل می دانند.

نکته قابل تامل اینکه بنا بر گزارشات جهانی منتشر شده در سطح جهان یک سوم غذای ما هرگز خورده نمی شود. در حالی که هر کشوری با نبردهای خود در برابر هدر رفت مواد غذایی روبرو است، مقیاس این مشکل از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. به نحوی که در سال ۲۰۱۱، سازمان خواربار و کشاورزی سازمان ملل متحد (فائو) گزارشی روشنگر اما نکوهش آمیز با عنوان تلفات جهانی غذا و ضایعات غذایی منتشر کرد.

در آن زمان، مطالعه فائو تخمین زد که حدود یک سوم مواد غذایی جهان هر ساله هدر می رود. این رقم به رقم خیره کننده ۱.۳ میلیارد تن می رسد که تقریباً یک تریلیون دلار ارزش دارد.

۸ تا ۱۰ درصد گازهای گلخانه ای جهان بوسیله ضایعات مواد غذایی تولید می شود

علاوه بر این، مشکل جهانی ضایعات مواد غذایی برای کره زمین گران تمام می شود. ضایعات مواد غذایی حدود ۸ تا ۱۰ درصد از گازهای گلخانه ای جهانی (GHG) را تولید می کند. اگر از دست دادن مواد غذایی و ضایعات مواد غذایی به عنوان یک کشور طبقه بندی می شد، پس از چین و ایالات متحده به عنوان سومین تولید کننده گازهای گلخانه ای در جهان رتبه بندی می شد. با ردپای کربن حدود ۳.۳ میلیارد تن دی اکسید کربن ضایعات مواد غذایی سهم عمده ای در تغییرات آب و هوایی دارد.

به دنبال گزارش فائو، سازمان ملل متحد هدف کاهش ضایعات و تلفات مواد غذایی را به عنوان یکی از ۱۷ هدف توسعه پایدار در جهان تعیین کرد به این معنا که از جهان می خواهد تا سال ۲۰۳۰ از دست دادن غذا و ضایعات مواد غذایی را به نصف کاهش دهد. با این وجود و بر اساس ارزیابی سال ۲۰۲۳ از پیشرفت جهان به سمت دستیابی به هدف توسعه پایدار، این هدف بلند پروازانه برای کاهش ضایعات مواد غذایی به نصف هنوز در هر منطقه در سراسر جهان دست نیافتنی به نظر می رسد.

به گفته تحلیلگران و کارشناسان، یکی از راه‌ هایی که می ‌توان به این موضوع نگاه کرد، این است که چه مقدار غذا در سرانه هر کشور هدر می ‌رود و همچنین در کجا در زنجیره تامین اتفاق می ‌افتد. چنین دیدگاهی می تواند به ما در درک بهتر علل هدر رفتن مواد غذایی کمک کند. علاوه بر این، می تواند تلاش های ما را برای اطمینان از اینکه مقدار بیشتری از برداشت به میز راه پیدا می کند، آگاه کند.

فائو و برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP) در تلاش برای محاسبه تخمین های دقیق تر با یکدیگر همکاری کردند. برای ارائه بینشی واضح تر به مشکل کلی، آنها بین “از دست دادن غذا” و “ضایعات غذا” تفاوت قائل می شوند. در نتیجه، برای هر کدام یک شاخص جداگانه وجود دارد. به نحوی که در خصوص «شاخص از دست دادن غذا» آمده است: شاخص از دست دادن غذا به آنچه در طول تولید یا در زنجیره تامین مواد غذایی قبل از رسیدن غذا به خرده فروشان از دست می رود، می پردازد. همچنین در مورد «شاخص ضایعات غذایی» عنوان شده است: شاخص ضایعات غذایی بر مواد غذایی تمرکز دارد که در انتهای زنجیره تامین توسط خرده فروشان و مصرف کنندگان دور ریخته می شود.

به طور متوسط حدود ۱۴ درصد از مواد غذایی جهان بین برداشت محصول و خرده فروشی از بین می رود

هدر روی ۱۴ درصد مواد غذایی بین برداشت محصول و خرده فروشی

در حالی که شاخص ضایعات غذایی هنوز در حال انجام است، اولین شاخص از دست دادن غذا در آخرین گزارش سالانه فائو ، وضعیت غذا و کشاورزی ۲۰۱۹ گنجانده شده است.

برآوردهای اولیه نشان می دهد که به طور متوسط حدود ۱۴ درصد از مواد غذایی جهان بین برداشت محصول و خرده فروشی از بین می رود. به طور کلی، میوه و سبزیجات بیش از هر ماده غذایی دیگری در طول زنجیره تامین جهانی از بین می رود. شاید با توجه به ماهیت فاسد شدنی آنها تعجب آور نباشد.

نکته قابل تامل اینکه از دست دادن مواد غذایی در طول زنجیره تامین مواد غذایی تازه به طور قابل توجهی از یک منطقه به منطقه دیگر متفاوت است. به عنوان مثال، در کشورهای در حال توسعه، معمولاً در مراحل اولیه زنجیره تأمین مواد غذایی رخ می دهد. این اغلب به دلیل محدودیت در تکنیک های برداشت، ذخیره سازی و زیرساخت های حمل و نقل است.

از سوی دیگر داده ها و گزارشات جهانی حاکی از این است که در استرالیا و نیوزلند ۵ تا ۶ درصد از کل مواد غذایی در طول زنجیره تامین از بین می رود. در آسیای مرکزی و جنوبی، این رقم به ۲۰-۲۱ درصد می رسد و در اروپا و آمریکای شمالی از دست دادن غذا به حدود ۱۶ درصد می رسد.

سالانه غذای دو کشور را هدر می دهیم

با این وجود نکته قابل تامل در گزارش سازمان فائو اینکه همانطور که گفته شد بیشترین ضایعات در بخش میوه و سبزیجات رخ می دهد به طوری که ۴۵ درصد ضایعات متعلق به این بخش است و ماهی و غذاهای دریایی نیز با سهمی ۳۵ درصدی در رتبه دوم ضایعات قرار دارند. این در حالی است که سالانه ۳۰ درصد از کل ضایعات مواد غذایی در بخش غلات و دانه ها رقم می خورد ، ۲۰ درصد در بخش محصولات لبنی و ۲۰ درصد مابقی نیز در مورد مواد غذایی گوشتی و پروتئین های گوشتی رقم می خورد.

اوضاع ایران چه طور است؟

ایران نیز از جمله کشورهایی است که ضایعات مواد غذایی بالایی را سالانه شاهد است به نحوی که به گفته کارشناسان سالانه ۳۰ تا ۳۵ درصد از آنچه در کشور تولید می شود تبدیل به ضایعات می گردد. به عبارت دیگر سالانه تا ۳۵ میلیون تن ضایعات کشاورزی داریم که به عبارتی غذای بیش از ۱۵ میلیون نفر است.

این در حالی است که مجموع دو کشور امارات متحده عربی و کویت کمتر از ۱۵ میلیون نفر است و به عبارتی می توان گفت سالانه در ایران به میزان غذای دو کشور نامبرده مواد غذایی تبدیل به ضایعات می شود و دور ریخته می شود. فارغ از اینکه علاوه بر غذایی که دور ریخته می شود «نیروی کار، آب، خاک، انرژی» دور ریخته می شود و به عبارتی هدر می رود.

با به روز کردن کمباین ها میزان ریزش از ۸ درصد به ۲ درصد کاهش می یابد

علیقلی ایمانی مدیر عامل بنیاد ملی گندمکاران در این خصوص در گفتگو با خبرنگار عصر اقتصاد گفت: در واقع سالانه ۱۲۵ میلیون تن تولید محصولات کشاورزی کشور است که از این میزان از زمین تا سفره مردم ۳۰ درصد ضایعات داریم. به این معنا که از همان بذر گندم که در زمین پاشیده می شود ضایعات آغاز می شود و بعد در مرحله برداشت، ریزش کمباین ها، حمل و نقل، انبارداری، در کارخانجات آرد ضایعات رقم می خورد و بعد هم در نانوایی ها به واسطه عدم کیفیت نان هم ضایعات داریم.

ایمانی با بیان اینکه وضعیت ضایعات در مورد سایر محصولات هم همین است، گفت: اصلی ترین دلایل بالا بودن حجم ضایعات در کشور در واقع عدم استفاده از تکنولوژی روز است و وقتی نمی توانیم تجهیزات مناسب داشته باشیم بهره وری کاهش می یابد و به تبع ضایعات بالا می رود.

این مقام صنفی همچنین خاطر نشان کرد: مساله اینجا است که اگر کمباین های مدرن در مزارع داشته باشیم ریزش یک و نیم تا ۲ درصد می شود در حالی که با کمباین های فعلی ریزش ۷-۸ درصدی را شاهد هستیم. از سوی دیگر اگر کامیون های حمل در زمان حمل بار درزگیری شوند بخش دیگری از ضایعات نیز کم می شود.

ایمانی در خصوص ضایعات بخش نان و راهکار کاهش ضایعات این بخش نیز اذعان داشت: اگر سیستم الکترونیکی توزیع نان که دولت جامع اجرایی شود به طور کامل سالانه یک میلیون تن صرفه جویی در گندم نان خواهیم داشت. ضمن اینکه وقتی این سیستم بخواهد اجرا شود کیفیت هم باید مدنظر قرار بگیرد و وقتی کیفیت نان بالا برود مصرف هم کاهش می یابد.

یارانه هایی که به ضایعات تبدیل می شوند

علاوه بر این کارشناسان بر این باورند که از نگاه اقتصادی هر چه قیمت محصول ارزان تر و به صفر میل کند، میزان مصرف نیز به بی نهایت میل می کند .

یک کارشناس اقتصادی درباره علت هد روی مواد غذایی و به ویژه تره بار در ایران می گوید: وقتی نا تعادلی در قیمت گذاری ها و نرخ گذاری وجود داشته باشد، دولت ها مجبور به تخصیص یارانه سنگین تر در بخش خورد و خوراک هستند تا حداقل معیشت و تغدیه را فراهم کنند.

وی می افزاید:در چنین شرایطی است که نان با یارانه سنگین عرضه می شود و خوراک دام می شود و یا حتی خیل عظیمی از مهاجران کشورهای همسایه را به دلیل ارزانی خوراکی ها به ایران می کشاند.

وی همچنین به بخش اقتصاد کشاورزی اشاره می کند و می گوید: وقتی بهای اب برای کشاورز صفر باشد هیچ تلاشی برای بهینه سازی تولید نمی شود و از آنجایی که بازار صادرات نیز تحت نظارت دولت است ، لذا عملا ضایعات در مسیر تولید تا مصرف زیادتر می شود.

و در نهایت یارانه ها و بودجه های سنگین حمایتی به هدف اصابت نکرده و هدر روی منابع را به ارمغان می آورد.

کدام کشورها کمترین مواد غذایی را هدر می دهند؟

بر اساس این گزارش تا سال ۲۰۳۰ زمان زیادی باقی نمانده است، سالی که بسیاری از کشورها متعهد شدند به هدف توسعه پایدار برسند تا از دست دادن غذا و ضایعات مواد غذایی را به نصف کاهش دهند. با این حال، طبق آخرین گزارش شاخص ضایعات غذایی، که در سال ۲۰۲۱ توسط برنامه محیط زیست سازمان ملل منتشر شد، پیشرفت به طور کلی بسیار کند بوده است.

اما انگلستان و اتحادیه اروپا در این مسیر گام هایی را برداشته اند و به بخش از اهداف تعیین شده خود نیز نائل شده اند. به طوری که در واقع، بریتانیا اولین کشوری است که تا سال ۲۰۳۰ بیش از نیمی از راه رسیدن به هدف توسعه پایدار برای نصف کردن ضایعات مواد غذایی را طی خواهد کرد.