زنگ خطر حذف ایران از بازارهای جهانی پتروشیمی

سهیلا روزبان

اختلاف قیمت ارز نیمایی و بازار آزاد به حدود ۱۵هزار تومان رسیده است. حالا صادرکنندگان محصولات پتروشیمی ناچارند که ارز حاصل از صادرات خود را به به قیمت حدود ۴۵ هزار تومان در سامانه نیما عرضه کنند این در حالی است که دلار در بازار آزاد به قیمت حدود ۶۰ هزار تومان معامله می شود.

به گزارش عصر اقتصاد، در این میان واحدهای پتروشیمی که بار اصلی تامین ارز کشور را به دوش می کشند، بیشتر از همه متضرر شده اند.

این همان مساله ای است که صادرکنندگان محصولات پتروشیمی از رییس دولت چهاردهم می خواهند که هر چه سریع تر فکری به حال آن کند تا تراز صادراتی کشور بیش از این منفی نشود. اما اجبار صادرکنندگان پتروشیمی به عرضه ارز خود در سامانه نیما تبعات دیگری هم دارد که سعید تاجیک رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی تهران بدان اشاره می کند.

او که چند نرخی بودن ارز را فساد زا می داند، در گفتگو با عصر اقتصاد می گوید: سیاست های ارزی کشور به گونه ای تنظیم شده که به نوعی صادرکننده تنبیه شده و در مقابل واردکننده تشویق شده و از رانت ارزی برخوردار می شود.

این فعال بخش خصوصی اظهار داشت: در حال حاضر با نوعی کم اظهاری در گمرکات کشور برای فرار از تعهدات ارزی را شاهد هستیم. در مقابل واردکنندگان هم دست به بیش اظهاری می زند تا بتواند ارز دولتی بیشتری دریافت کند. شرایط پیش آمده در تجارت کشور حاصل چند نرخی بودن ارز و سیاست های نادرست ارزی و اقتصاد دولتی است.

تاجیک در بخش دیگری از سخنان خود کمبود خوراک در کشور را مورد اشاره قرار داده می گوید: اما حالا که با بحران خوراک مواجه هستیم باید اولویت های تولیدی خود را تغییر داده و استراتژی های سرمایه گذاری خود را تغییر بدهیم در غیر این صورت رفته رفته از بازار خارج شده و دیگر بازیگری در صنعت پتروشیمی جهانی نخواهیم بود.

متن کامل گفتگوی عصر اقتصاد با سعید تاجیک رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی تهران را در ادامه می خوانید:

هم اکنون یکی از چالش های اصلی در صنعت نفت و گاز و پتروشیمی ما فرسودگی تجهیزات و ماشین آلات در این حوزه است. باید خطوط و اقلام و تجهیزات مصرفی در این صنعت به صورت دوره ای تحت کنترل قرار گیرند. اما در حال حاضر به دلیل کمبود برق اجازه اورهال به مجتمع های پتروشیمی در تابستان داده نشده و همین مساله مجتمع های ما در شرایط سختی قرار داده است

آمارهای اعلامی از کاهش صادرات محصولات پتروشیمی خبر می دهد. از آنجایی که که صنعت پتروشیمی مهمترین منبع تامین ارزی کشور در حوزه صادرات غیر نفتی است، ادامه این روند به شدت برای منابع ارزی کشور خطرناک است. به نظر شما دولت چهاردهم چطور می تواند جلو این روند را بگیرد؟

برای بررسی راه کارهای اصلی در زمینه توسعه تولید و صادرات پتروشیمی ابتدا باید مهم ترین عوامل این افت را بررسی کرد. به عقیده من کاهش صادرات در صنعت پتروشیمی ۴ دلیل اصلی دارد. یکی از آنها اختلاف قیمت بین ارز نیما و بازار آزاد است.

سوال من این است که بر اساس چه منطق و استدلالی صادرکننده ارز خود را باید ۲۰ تا ۵۰ درصد ارزان تر قیمت واقعی خود در سامانه نیما عرضه کنند. در مقابل واردکنندگان برخی از کالاها ارز مورد نیازشان را به همین مقدار ارزان تر دریافت کنند.

دولت مدعی است که این تصمیم در جهت کنترل قیمت ها در بازار و حمایت از جامعه مصرف کنندگان اتخاذ شده است. اما آمارهای اعلامی از وضعیت قیمت ها و نرخ تورم نشان می دهد که یارانه ارزی پرداختی دولت تاثیری در بهبود سطح معیشت مردم و کنترل قیمت ها نداشته و تنها جیب عده ای که صاحب رانت هستند، پر و پُرتر شده است. تداوم این سیاست ها باعث شده که تراز تجاری ما هر روز شرایط بدتری را تجربه کند.

سال گذشته تراز منفی ۱۷ میلیارد دلاری برای کشور به ثبت رسید امسال هم اگر فکری به حال این قوانین و سیاست ها نشود، رکورد پارسال شکسته خواهد شد. در این میان صنعت پتروشیمی که سهم بالایی از تامین ارز کشور دارد، شرایط بدتری را تجربه می کند.

گزارش های رسیده به ما حاکی از رواج کم اظهاری در صادرات و بیش اظهاری در واردات است. چرا که سیاست های ارزی کشور به گونه ای تنظیم شده که به نوعی صادرکننده تنبیه شده و وارد کننده تشویق و از رانت ارزی برخوردار می شود! بدیهی است که در چنین شرایطی فساد در کشور بیشتر شده و هر کس به دنبال روشی برای دور زدن قوانین است.

اما کاهش صادرات محصولات پتروشیمی عوامل دیگری هم دست داشته اند که یکی از آنها کمبود انرژی( برق و خوراک) است. متاسفانه خطوط تولید در تابستان به دلیل نبود برق و در زمستان به دلیل نبود گاز تعطیل می شوند.

اما عامل سوم در زمینه کاهش صادرات را می توان افزایش تقاضا در بازار داخلی دانست. متاسفانه بخش زیادی از تقاضای موجود در بورس غیر واقعی بوده و نصیب شرکت های سوری و غیر واقعی می شود که تنها برای بهره مندی از رانت قیمتی درصف متقاضیان خرید قرار گرفته اند.

اما عامل چهارمی که باعث عقب ماندگی این صنعت شده را می توان کاهش سرمایه گذاری در آن دانست. هم اکنون یکی از چالش های اصلی ما در صنعت نفت و گاز و پتروشیمی ما فرسودگی تجهیزات و ماشین آلات در این حوزه است. این همان نکته ای بود که در نشست با وزیر جدید نفت هم آن را یادآور شدیم و اعلام شد که باید خطوط و اقلام و تجهیزات مصرفی در این صنعت باید به صورت دوره ای تحت کنترل قرار گیرند.

اما در حال حاضر به دلیل کمبود برق اجازه اورهال به مجتمع های پتروشیمی در تابستان داده نشده و همین مساله مجتمع های ما در شرایط سختی قرار داده است.

سیاست های ارزی کشور به گونه ای تنظیم شده که به نوعی صادرکننده تنبیه شده و وارد کننده تشویق و از رانت ارزی برخوردار می شود! بدیهی است که در چنین شرایطی فساد در کشور بیشتر شده و هر کس به دنبال روشی برای دور زدن قوانین است

صنایع پتروشیمی در همه جای دنیا یکی از صنایع سودده محسوب می شوند. چرا با این وجود اقبال به سرمایه گذاری در این صنعت بسیار پایین است؟

پاسخ این سوال بی ثباتی ها در قوانین و سیاست گذاری ها است. همگی شاهد اختلافات در خصوص نرخ خوراک واحدهای پتروشیمی در سال های گذشته بودیم. جدای از این قیمت گذاری های دستوری و قوانین اجباری هم در خصوص وضعیت تولید و عرضه دردسرهای بسیاری را برای فعالین این صنعت ایجاد کرده است. یک روز صادرات یک محصول ممنوع می شود و صحبت از افزایش عرضه در داخل است و روز دیگر روی توسعه صادرات تاکید می شود. در همه جای دنیا سرمایه گذاران بیش از اینکه دنبال سود بیشتر باشند به دنبال ثبات و آرامش هستند.

این بی ثباتی ها نه تنها وضعیت تولید را تحت تاثیر قرار داده بلکه بازار سرمایه را هم دچار تنش کرده و نوعی بی اعتمادی در بین سهامداران بورسی هم شکل داده است. چنانچه دوستان مایل هستند که عقلانیت به بازار بازگردد و شرایط خوبی تجربه شود، نیاز است که قوانین و مقررات مدام تغییر نکند تا اعتمادسازی شود.

حالا که با بحران خوراک مواجه هستیم باید اولویت های تولیدی و استراتژی های سرمایه گذاری خود را تغییر بدهیم در غیر این صورت رفته رفته از بازار خارج شده و دیگر بازیگری در صنعت پتروشیمی جهانی نخواهیم بود

اما به نظر می رسد که خود واحدهای پتروشیمی هم تمایل چندانی برای توسعه محصولات خود ندارند. تا آن جا که هم اکنون یکی از نقدهای اصلی وارده به مجتمع های پتروشیمی تولید محصولات ارزان و با ارزش افزوده کم است. دلیل کوتاهی مجتمع های پتروشیمی برای تنوع بخشی به تولید محصولات پتروشیمی چیست؟

اصلی ترین مشکل اینجاست که ما استراتژی مشخصی برای توسعه بازار و محصول نداریم. به همین دلیل شاهد تولید محصولاتی در ایران هستیم که سایر کشورها تمایلی به تولید آنها ندارند.

به عنوان مثال در طول سال های گذشته بسیاری از مجتمع های پتروشیمی در کشور ما به سمت تولید اوره رفته اند. این در حالی است که این محصول ارزش افزوده بالایی نداشته و از طرفی هم آلایندگی های زیست محیطی بالایی هم دارد.

اما حالا که با بحران خوراک مواجه هستیم باید اولویت های تولیدی خود را تغییر داده و استراتژی های سرمایه گذاری خود را تغییر بدهیم در غیر این صورت رفته رفته از بازار خارج شده و دیگر بازیگری در صنعت پتروشیمی جهانی نخواهیم بود.

مشکل یا عامل دوم توقف سرمایه گذاری در کشور است که بی ارتباط با تحریم ها و قطع ارتباطات با دنیا هم نیست. در طول ۱۰ سال گذشته سرمایه گذاری در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی و پالایشگاهی انجام نشده چرا که فکر می کردیم که به منبع تمام نشدنی انرژی وصل هستیم. اما متاسفانه شاهد هستیم کشوری که خود دومین دارنده ذخایر انرژی است با بحران و کمبود انرژی دست و پنجه نرم می کند.