قهرکن، اما ببار!

وحید حاج سعیدی

چشم ها و ترک های زمین تبدار به آسمان خیره مانده اند و ابرهایی که گویی با زمین و زمینیان قهر کرده اند. ابر ها می آیند، نمناک، مغموم و بی احساس؛ خودی نشان می دهند ولی از بارش رحمت الهی خبری نیست.

راستی شاعر چه نیکو سروده است: «ابر بی‌باران بوَد ابری که از احسان تهی است!» چشم ها و دست های پینه بسته کشاورزان همچنان رو به آسمان است…

کمبود بارندگی در سال های اخیر مشکلات زیادی را برای مردم، صنایع و به ویژه کشاورزان در فصول مختلف ایجاد کرده است. اثرات کم بارشی در دراز می تواند می تواند منجر به بروز فجایع زیست محیطی، کشاورزی، اقتصادی و اجتماعی ویرانگر نظیر کمبود غلات و مواد غذایی، قحطی، مهاجرت اجباری به دور از مناطق خشکسالی و حتی درگیری بر سر منابع آبی باقی مانده شود.

البته پدیده کم بارشی مربوط به اکثر نقاط این کره خاکی است و همه مناطق جهان با نوسان بارندگی مواجه هستند. میانگین بارندگی‌های ایران هم حدود ۲۳۰ میلیمتر ثبت شده این درحالیست که در سال‌های ۹۷ و ۹۸ میزان بارندگی‌ها به حدود ۳۲۰ میلیمتر رسیده بود اما این میزان طی سال‌های اخیر که با کم‌بارشی، خشکسالی و گرمایش جهانی مواجه هستیم، کاهش یافته است.

از آنجا که شرایط اقلیمی میزان بارندگی‌ها را تغییر می‌دهند، تغییرات اقلیمی به‌خصوص دخالت‌های انسانی موجب تشدید پدیده‌های حدی به اشکال مختلف همچون خشکسالی و کم‌بارشی و وقوع بارش‌های شدید و سیل‌آسا شده و تخریب محیط زیست، جنگل‌زدایی و گسترش بیابان‌ها را در پی داشته است.

در حقیقت دخالت در بشر در ساختار و اکوسیستم کره زمین را می توان اولین دلیل کم بارشی قلمداد کرد. بارش پدیده‌ای است که باعث انباشت آب‌های شیرین و زنده شدن سیاره زمین می‌شود.

همچنین حیات کل اکوسیستم به میزان بارندگی سالانه بستگی دارد و هرگونه اختلال در این چرخه می‌تواند باعث خشکسالی، از بین رفتن ساختار طبیعی محیط زیست و تغییرات جدی و خطرناک در زیست بوم و در نهایت حیات بشر شود.

خشکسالی، کاهش تولیدات کشاورزی و فقدان آب شرب سه چالش اصلی ناشی از کم بارشی هستند که در دراز مدت مرتفع ساختن اثرات زیست محیطی، اقتصادی، سیاسی، بهداشتی و اجتماعی این چالش ها بسیار زمان بر، هزینه زا و در مواقع غیر قابل جبران است.

هر چند پیشگیری و مصرف صحیح و اصولی آب اولین، ارزان ترین و منطقی ترین راه حفاظت از منابع آبی است، اما در سال اخیر توسعه علوم به مدد بشریت آمده است و راهکارهای علمی برای توسعه منابع آبی و جلوگیری از اتلاف آن در اختیار ما قرار داده است.

مدیریت منابع آب، توسعه پوشش گیاهی ، بهینه‌سازی نظام‌های آبیاری و استفاده از فناوری‌های نوین در کشاورزی ، تغییر در الگوهای کشاورزی و استفاده از روش‌های کشاورزی پایدار که به حفظ رطوبت خاک کمک می‌کند، استفاده از ظرفیت تصفیه پسماندهای صنعتی و خانگی، بررسی دقیق تر تغییرات آب و هوایی و الگوهای بارندگی که منجر به پیش‌بینی و مدیریت بهتر منابع آب می شود و در نهایت بارورسازی ابرها بخشی از اقدامات و راهکارهایی هستند که می توانند در مدیریت منابع آبی یاریگر بشر باشند.

هر چند حرف و حدیث در خصوص بارور سازی ابرها زیاد است و نمی توان روی این مقوله حساب جدی باز کرد.

مطابق گزارش سازمان جهانی هواشناسی نزدیک به ۶۰ کشور باروری سازی ابرها را در دستور کار دارند و اکثریت هم به صورت تحقیقاتی است و برخی کشورها هم مدعی عملیاتی بودن هستند. به طور مثال در کشور امارات متحده عربی در فصل گرم سال ابرها را با ذرات نمک بارورسازی می‌کند و مدعی هستند که در بارورسازی ابرها و بارش آنها موفق بوده است. اما سازمان جهانی هواشناسی این مسئله را به طور کامل قبول ندارد و زیر سوال بردند.

با این وجود باید به آینده امیدوار بود و این اقدامات در کنار فرهنگ سازی مناسب و مدیریت جامع آب می‌توانند به کاهش اثرات منفی کم‌بارشی و بهبود شرایط آبی کمک کنند.

امید که با فرهنگ سازی و افزایش میزان آگاهی های مردم در حفاظت از منابع طبیعی و برخورد جدی دولت با سازمان ها و افرادی که ساختار طبیعی و اکوسیستم مناطق مختلف را با قطع درختان و ساخت و سازهای غیر اصولی بر هم می زنند، شاهد بازگشت نواحی مختلف کشور به اکوسیستم طبیعی و بارش مجدد و فراوان رحمت الهی در اقصی نقاط سرزمینمان باشیم.