آینده داران گرفتار در ابهام اقتصاد و آمار
مهرین نظری
در سال‌های اخیر، سرمایه گذاری خطرپذیر (VC) و سرمایه‌گذاری خطرپذیر شرکتی (CVC) در ایران به‌طور قابل توجهی رشد داشته است. این نوع سرمایه گذاری‌ها که به‌ویژه در حوزه فناوری و استارتاپ‌ها انجام می‌شود، کمک کرده‌اند تا شرکت‌های نوپا بتوانند به بازارهای بزرگ‌تر دست یابند و محصولات و خدمات نوآورانه خود را توسعه دهند.
سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر از دو جنبه مستقل و شرکتی در حال گسترش هستند و تلاش دارند با حمایت مالی و مشاوره‌ای، پتانسیل رشد و نوآوری را در صنایع مختلف به‌ویژه فناوری، سلامت، آموزش و لجستیک فراهم کنند.
چشم‌انداز و رشد سرمایه‌گذاری خطرپذیر (VC) در ایران
سرمایه‌گذاری خطرپذیر (VC) در ایران با گسترش اکوسیستم استارتاپی و توجه دولت به اقتصاد دانش‌بنیان، رو به افزایش است. از اوایل دهه ۱۳۹۰، سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر به صورت جدی در ایران وارد صحنه اقتصادی شدند و با حمایت شرکت‌های مختلف و صندوق‌های سرمایه‌گذاری، به تقویت کسب‌وکارهای نوآورانه پرداختند. بنا بر آمارهای مرکز ملی فضای مجازی، تنها در سال ۱۴۰۰، بیش از ۲ هزار میلیارد تومان در اکوسیستم استارتاپی ایران سرمایه‌گذاری شد. این آمار نشان‌دهنده رشد تقریبی ۲۵ درصدی نسبت به سال قبل است و انتظار می‌رود که این روند افزایشی ادامه یابد.
اکثر سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر در ایران به حوزه‌هایی مانند فناوری اطلاعات، تجارت الکترونیک، خدمات مالی دیجیتال و سلامت دیجیتال اختصاص داشته است. شرکت‌های بزرگی مانند «سرآوا»، «رشدانا» و «صندوق نوآوری و شکوفایی» به‌عنوان بازیگران اصلی این صنعت، به رشد سریع شرکت‌های نوپا کمک کرده‌اند و اکنون از فعال‌ترین سرمایه‌گذاران در اکوسیستم ایران به شمار می‌روند.
به عنوان مثال، در سال ۱۳۹۹، «سرآوا» با خروج از سهام دیجی‌کالا و «الوپیک»، توانست بازدهی سرمایه بالایی را تجربه کند که نشانه‌ای از سودآوری بالقوه این نوع سرمایه‌گذاری‌ها است.
سرمایه‌گذاری خطرپذیر شرکتی (CVC) در ایران
در کنار سرمایه‌گذاری‌های مستقل، سرمایه‌گذاری خطرپذیر شرکتی (CVC) نیز در ایران در حال رشد است. شرکت‌های بزرگ صنعتی و تجاری در ایران، به خصوص در حوزه‌های بانکداری، انرژی و فناوری، به تدریج به اهمیت سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها پی برده و با راه‌اندازی صندوق‌های CVC به دنبال مشارکت با استارتاپ‌ها و بهره‌گیری از نوآوری‌های آن‌ها هستند.
هلدینگ‌های بزرگی مانند «هلدینگ فاخر» و «نوآوران تجارت الکترونیک هستی» با تأسیس صندوق‌های CVC در تلاشند از این روند بهره ببرند و به عنوان سرمایه‌گذاران کلیدی در صنایع مختلف مانند لجستیک و تجارت الکترونیک عمل کنند.
به عنوان مثال، «فاخر» در سال ۱۴۰۲ با دریافت مجوز اولین صندوق CVC در حوزه لجستیک، وارد عرصه سرمایه‌گذاری در نوآوری‌های حوزه پست و حمل‌ونقل شد. این صندوق به دنبال شناسایی و سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌هایی است که بتوانند خدمات و زیرساخت‌های لجستیک کشور را بهبود بخشند.
از سوی دیگر، شرکت‌هایی نظیر «دیجی‌کالا» و «اسنپ»، که خود از استارتاپ‌های بزرگ ایران هستند، به تدریج به سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های کوچک‌تر روی آورده‌اند و به‌عنوان سرمایه‌گذاران خطرپذیر در اکوسیستم فعالیت می‌کنند.
چالش‌ها و محدودیت‌های VC و CVC در ایران
با وجود رشد قابل‌توجه VCها و CVCها، این صنعت همچنان با چالش‌های بسیاری روبروست. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، ناپایداری اقتصادی و نوسانات ارزی است که موجب کاهش جذابیت سرمایه‌گذاری در پروژه‌های پرریسک می‌شود. این نوسانات، سرمایه‌گذاران را در سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت دچار تردید می‌کند و سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت و زودبازده را ترجیح می‌دهند.
یکی دیگر از چالش‌های اصلی، کمبود زیرساخت‌های قانونی و حقوقی است. بسیاری از سرمایه‌گذاران به دلیل نبود قوانین جامع در حوزه سرمایه‌گذاری خطرپذیر، با مشکلاتی مانند عدم شفافیت و عدم اطمینان در فرآیندهای سرمایه‌گذاری مواجه هستند. با اینکه صندوق نوآوری و شکوفایی و نهادهای مرتبط تلاش‌هایی برای تدوین قوانین جامع انجام داده‌اند، اما هنوز هم فقدان قوانین کارآمد یکی از موانع اصلی توسعه VCها و CVCها در ایران محسوب می‌شود.
همچنین نبود آمار دقیق و شفافیت اطلاعاتی در بازار سرمایه‌گذاری خطرپذیر ایران یکی دیگر از چالش‌هاست. در حالی که بسیاری از کشورها به‌صورت دوره‌ای گزارش‌های آماری از وضعیت سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر خود منتشر می‌کنند، در ایران به دلیل نبود آمار دقیق، سرمایه‌گذاران اطلاعات کافی از عملکرد این بخش ندارند.
فرصت‌ها و افق‌های آینده
علی‌رغم چالش‌ها، فرصت‌های بزرگی برای رشد سرمایه‌گذاری خطرپذیر در ایران وجود دارد. رشد سریع فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء (IoT) و بلاکچین، باعث افزایش تقاضا برای سرمایه‌گذاری‌های نوآورانه شده است. سرمایه‌گذاران می‌توانند با ورود به این حوزه‌ها، علاوه بر کمک به رشد اقتصاد دیجیتال کشور، بازدهی بالایی نیز کسب کنند.
یکی از فرصت‌های مهم برای سرمایه‌گذاری در حوزه سلامت دیجیتال است که در پی پاندمی کووید-۱۹ توجه بیشتری به خود جلب کرده است. پلتفرم‌های سلامت دیجیتال و خدمات پزشکی آنلاین، به دلیل نیازهای رو به رشد، می‌توانند به حوزه‌ای جذاب برای سرمایه‌گذاری تبدیل شوند.
در مجموع، سرمایه‌گذاری خطرپذیر و شرکتی در ایران با وجود چالش‌های مختلف، به مسیر رشد خود ادامه می‌دهد. ورود شرکت‌های بزرگ به سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها و نوآوری‌های فناورانه، نشان‌دهنده اهمیت این نوع سرمایه‌گذاری‌ها برای توسعه اقتصاد دیجیتال کشور است.
با حمایت دولت و بهبود زیرساخت‌های قانونی، می‌توان انتظار داشت که سرمایه‌گذاری خطرپذیر در ایران در سال‌های آینده بیش از پیش رشد کند و نقش موثرتری در توسعه و رشد استارتاپ‌ها و صنایع نوین ایفا نماید.
برای دستیابی به این هدف، ایجاد قوانین شفاف، تأمین منابع مالی پایدار، و ارتقای دانش سرمایه‌گذاران در زمینه‌های نوین فناوری ضروری به نظر می‌رسد.
