وعده ها ۵ برابر می شوند؛ اجرا فراموش!

سهیلا روزبان

«اینکه دنیا به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر می‌رود، دیگر یک راه بی ‌بازگشت است.» براساس گزارش اکونومیست نیروگاه های خورشیدی امسال توانسته است حدود ۶ درصد از برق جهان را تامین کند؛ یعنی تقریباً سه برابر انرژی الکتریکی مصرفی آمریکا در سال ۱۹۵۴. ظرفیت نصب‌شده صفحات خورشیدی تقریباً هر سه سال دو برابر می‌شود و بنابراین هر دهه این ظرفیت ۱۰ برابر می‌شود.

عصراقتصاد، چنین رشد مستمری به ندرت در دیگر فناوری‌ها دیده می‌شود. ۱۰ سال پیش کمتر کسی فکر می‌کرد این فناوری تولید برق روزی به چنین جایگاهی در دنیا دست خواهد یافت.

آژانس بین‌المللی انرژی هم در گزارشی اعلام کرده که احتمال داده که در سال جاری ۵۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری وارد این حوزه شود که فاصله چندانی با سرمایه‌گذاری در صنایع بالادستی نفت و گاز ندارد.

سرمایه گذاری در نیروگاه های خورشیدی دیگر محدود به کشورهای غربی و کشورهای خالی از انرژی های فسیلی نمی شود. توسعه انرژی های تجدید پذیر در کشورهایی همچون عربستان و امارات با سرعت بالایی در حال انجام است.

در ایران اما شرایط کمی متفاوت بوده و سرعت توسعه انرژی های تجدید پذیر چنگی به دل نمی زند. آمارهای منتشر شده در سایت ساتبا نشان می دهد که ظرفیت نیروگاه های تجدید پذیر در ایران حدود ۱۳۰۰ مگاوات است.

اما تجدید پذیرها در حالی سهمی کمتر از یک درصد از ظرفیت منصوبه برقی کشور را به خود اختصاص داده اند که کسری شدید گاز و گازوئیل در کشور فعالیت نیروگاه های حرارتی با چالش مواجه کرده است.

با وجود گذشت حدود ۴۵ روز از شروع نیمه دوم سال، مازوت سوزی در نیروگاه ها آغاز شده و اخبار خوشی از وضعیت ذخایر سوخت نیروگاه ها مخابره نمی شود. کمبود سوخت در کشور توسعه تجدیدپذیرها را بیشتر از هر زمانی ضروری کرده است.

فعالین صنعت برق اما می گویند که توسعه تجدید پذیر ها منوط به اصلاح اقتصاد برق است. علی نیکبخت رئیس هیئت مدیره انجمن صنفی نیروگاه های ایران (اصنا) که معتقد است وضعیت صنعت برق دیگر از حالت ناترازی خارج شده و به یک بحران بزرگ تبدیل شده است، در اینباره به عصر اقتصاد می گوید: برخی برآوردها حاکی از این است که کسری برق در سال آینده به حدود ۲۶ هزار مگاوات می رسد.

این میزان ناترازی نزدیک به نیاز برق صنعت در کشور ماست. برای حل چنین بحرانی ابتدا باید اقتصاد برق را اصلاح کنیم. چرا که با این فاصله زیادی که بین قیمت تمام شده برق و قیمت خرید برق از بخش خصوصی وجود دارد، امیدی به افزایش ظرفیت تولید در برق در کشور وجود ندارد.

اگر تصمیمات تا آذر ماه گرفته نشود و منابع لازم برای مقابله با این بحران اختصاص پیدا نکند، به طور قطع در سال آینده با چالش جدی مواجه خواهیم شد. اینکه منابع را شب عید تامین کنیم و فکر کنیم که تا تابستان می توانیم مشکلات موجود را حل و فصل کنیم، اشتباه بزرگی است

کاهش مدت بازگشت سرمایه در تجدید پذیرها به ۳ سال

عباس علی آبادی وزیر نیرو می گوید که در طی ۵ سال ۴۰ الی ۵۰ هزار مگاوات به ظرفیت تولید نیروگاه های تجدید پذیر در کشور افزوده خواهد شد. این هدف گذاری تقریبا ۴ الی ۵ برابر وعده هایی است که علی اکبر محرابیان در شروع دولت سیزدهم مطرح کرده بود.

وعده ای که مثل همیشه تنها روی کاغذ ماند و کمتر از ۵ درصد آن محقق شد. حالا اما وزیر نیروی دولت چهاردهم پا را فراتر گذاشته و اهداف بزرگتری را مطرح می کند. اما سوال اینجاست که این اهداف تا چه اندازه قابل تحقق بوده و بسته های تشویقی دولت تا چه اندازه می تواند انگیزه ورود به این حوزه را فراهم کند .

با وجود این که مدت زمان بازگشت سرمایه را از حدود ۷ سال به حدود ۳ سال کاهش داده است تمام اقدامات انجام شده و تمامی وعده و وعید های داده شده سرمایه گذاران همچنان نسبت به ورود به این حوزه تردید دارند و مطمئن نیستند که موانع قانونی به صورت کامل رفع شده است

رئیس هیئت مدیره انجمن صنفی نیروگاه های ایران (اصنا) که معتقد است هنوز اطمینان خاطر در بین سرمایه گذاران ایجاد نشده است، افزود: بعد از شروع به کار دولت چهاردهم تصمیم ها و ریل گذاری های خوبی در ساتبا صورت گرفته است . من خود گمان می کردم که بعد از تابستان ۳ الی ۴ هزار مگاوات نیروگاه خورشیدی وارد مدار شود. اما شاهد بودیم که با وجود تمام اقدامات انجام شده و تمامی وعده و وعید های داده شده سرمایه گذاران همچنان نسبت به ورود به این حوزه تردید دارند و مطمئن نیستند که موانع قانونی به صورت کامل رفع شده است.

او می گوید که مکانیزم های تعریف شده برای فروش برق سبز و ماده ۱۲ قانون تا حدودی انگیزه های سرمایه گذاری را بالا برده و مدت زمان بازگشت سرمایه را از حدود ۷ سال به حدود ۳ سال کاهش داده است. اما از نظر من این مکانیزم ها به تنهایی کافی است. در این شرایط بحرانی باید مشوق هایی در نظر گرفته شود که مدت زمان بازگشت سرمایه را به کمتر از ۳ سال کاهش یابد. ضمن اینکه تضامین لازم هم باید سرمایه گذاران داده شود.

تجربه احداث نیروگاه های تولید پراکنده در ابتدا خیلی خوب بود. مجوزها به راحتی صادر می شده و پرداخت ها در موعد مقرر صورت می گرفت، اما بعد از مدتی تمامی شرایط بهم ریخت و سرمایه گذاران بعدی که وارد این حوزه شدند را حسابی نقره داغ کرد. مشکل اینجاست که دولت مشکلش که حل شود همه را فراموش می کند

بد عهدی دولت ها و بی اعتمادی بخش خصوصی

این روزها دولت به دنبال بسته های متعددی برای افزایش سرمایه گذاری در حوزه تجدید پذیر است. محسن طرز طلب مدیرعامل ساتبا از پرداخت تسهیلات ارزی سخن می گوید و رئیس سازمان محیط زیست از تلاش برای جذب وام های بین المللی در این حوزه خبر می دهد.

مدیرعامل توانیر هم راه اندازی بورس سبز و قیمت گذاری برق تجدیدپذیرها را راه کاری برای جذب سرمایه گذاری در حوزه تجدید پذیرها مطرح می کند. با این وجود نگرانی ها نسبت به تغییر رویکرد دولت همچنان وجود دارد. نیکبخت یکی از فعالین صنعت برق با اشاره به رفتار دولت در سنوات گذشته می گوید که تجربه احداث نیروگاه های تولید پراکنده در ابتدا خیلی خوب بود.

مجوزها به راحتی صادر می شده و پرداخت ها در موعد مقرر صورت می گرفت، اما بعد از مدتی تمامی شرایط بهم ریخت. نه خبری از پرداخت های به موقع بوده و نه حتی سهولت در انجام کارها. در واقع دولت سرمایه گذاران بعدی که وارد این حوزه شدند را حسابی نقره داغ کرد. کار به آنجا رسید که صاحبان این نیروگاه ها تمام زندگی خود را از دست دادند. متاسفانه مشکل اینجاست که دولت مشکلش که حل شود همه را فراموش می کند.

او با اشاره به ظرفیت بالای احداث نیروگاه خورشیدی در ایران، ادامه می دهد: در کشورهای همسایه ما همچون امارات و عربستان و حتی عراق که اتفاقا همانند ما منابع خوبی در انرژی های فسیلی برخوردار هستند، پروژه های چند صد هزار مگاواتی نیروگاه های خورشیدی در حال اجراست. ما هم اگر می خواهیم در این صنعت پیشرو باشیم باید امنیت لازم را برای سرمایه گذاران ایجاد کنیم و مشوق های خوبی را هم برای بخش خصوصی ایجاد کنیم.

رئیس هیئت مدیره انجمن صنفی نیروگاه های ایران (اصنا) که معتقد است هنوز اطمینان خاطر در بین سرمایه گذاران ایجاد نشده است، افزود: بعد از شروع به کار دولت چهاردهم تصمیم ها و ریل گذاری های خوبی در ساتبا صورت گرفته است. من خود گمان می کردم که بعد از تابستان ۳ الی ۴ هزار مگاوات نیروگاه خورشیدی وارد مدار شود. اما شاهد بودیم که با وجود تمام اقدامات انجام شده و تمامی وعده و وعید های داده شده سرمایه گذاران همچنان نسبت به ورود به این حوزه تردید دارند و مطمئن نیستند که موانع قانونی به صورت کامل رفع شده است.

قوانینی که اجرا نمی شوند

ماده ۱۶ قانون جهش تولید دانش‌‌‌بنیان، ایجاد سازوکار تهاتر انرژی صنایع، خرید برق تضمینی توسط دولت مطابق ماده ۶۱ قانون اصلاح الگوی مصرف، ظرفیت ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید رقابت‌‌‌پذیر، امکان استفاده از بورس انرژی، ایجاد تعهد برای ادارات و نهادهای عمومی، ایجاد اولویت صادرات تجدیدپذیر و همچنین تسریع و تسهیل صدور مجوزهای مرتبط برای سرمایه‌گذاران و صاحبان پروژه‌‌‌های تجدیدپذیر،‌ مهم‌ترین ابزارهای فعلی مورد استفاده در ایران به منظور جذب سرمایه در حوزه تجدیدپذیر است.

اما مشکل اینجاست که در بسیاری موارد به درستی از این ابزارها استفاده نمی شود. طوری که زنگنه، دبیر انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر می گوید که «با وجود تخصیص منابعی برای پرداخت مطالبات تجدیدپذیر در قانون بودجه سال ۱۴۰۳ از محل ماده ۳ قانون مانع‌زدایی از توسعه صنعت برق، همچنان این تخصیص انجام نشده و نیروگاه‌های تجدیدپذیر ‌برای دریافت حق طبیعی خود از محل ماده ۱۶ قانون جهش تولید دانش‌بنیان در تلاش هستند و نتیجه‌ای نگرفته‌اند».

۹ ماه بیشتر فرصت باقی نمانده

توسعه تجدیدپذیرها به منابع مالی بالایی نیاز دارد. محمدامین زنگنه، دبیر انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر پیشتر در نشست خبری گفته بود که برای جبران ۱۸ هزار مگاوات ناترازی برق‌ به ۲۰ میلیارد دلار منابع مالی نیاز داریم تا کمبود برق به عدد صفر برسد. این میزان سرمایه البته تنها برای جبران ناترازی فعلی است. چرا که اگر قرار باشد ۶ الی ۸ درصد رشد سالانه مصرف را نیز به کسری امروز اضافه کنیم با عدد های خیلی بزرگ تری مواجه می شویم.

شاید تصور شود که از هم اکنون صحبت کردن و ابراز نگرانی نسبت به بحران برق در تابستان سال آینده کمی زود بوده و فرصت زیادی هنوز باقی است. اما نیکبخت فعال صنعت برق چنین اعتقادی نداشته و می گوید که تا پیک سال آینده ۹ ماه بیشتر زمان باقی نمانده است.

باید توجه داشته باشیم که انجام هر گونه عملیات مهندسی در نیروگاه های کشور به زمان زیادی نیاز دارد. بنابراین اگر تصمیمات تا آذر ماه گرفته نشود و منابع لازم برای مقابله با این بحران اختصاص پیدا نکند، به طور قطع در سال آینده با چالش جدی مواجه خواهیم شد. اینکه منابع را شب عید تامین کنیم و فکر کنیم که تا تابستان می توانیم مشکلات موجود را حل و فصل کنیم، اشتباه بزرگی است.