جامعۀ کوتاه مدت؛ بیمۀ کوتاه قامت!

مهران ابراهیمیان

در کتاب دکتر محمد علی همایون کاتوزیان که یکی از منابع مهم اقتصاد ایران با بررسی تحلیل تاریخی است ایرانیان و جامعه ایرانی به دلایل مختلف متهم به نگاه کوتاه مدت هستند. البته در این کتاب تاکید بر حکمرانی در ادوار گذشته و نبود حقوق مالکیت و طبقات مختلف تاکید دارد. و در آن مردم به ناگزیر قادر نیستند نگاه بلند مدت به جامعه و دارایی های خود داشته باشند و از این رو مسیر توسعه و سرمایه گذاری که این استاد اقتصاد مد نظر دارد، طی نشده و نمی شود!

عصراقتصاد، امروز نیز می توان یکی از مهمترین دلایل پایین بودن ضریب نفوذ بیمه در ایران طی سال‌های اخیر را به رغم تنوع سازی در صنعت بیمه جهان و فرصت های طلایی اقتصاد دیجیتال و هوش مصنوعی و… را در همین موضوع خلاصه کرد که مردم همچنان نگران دارایی های خود هستند.

صرف نظر از کاهش و افت شدید خدمات بیمه ای به ویژه در حوزه درمان و بازنشستگی که نارضایتی از عملکرد بیمه که ملکه اذهان عامه شده، نرخ بالای تورم و کاهش قدرت خرید مردم، به‌عنوان دو عامل اصلی، تأثیر چشمگیری بر رفتار مصرف‌کنندگان در حوزه بیمه و در نتیجه بر ضریب نفوذ بیمه داشته است. درادامه به بررسی تأثیر این عوامل بر صنعت بیمه و ارائه تحلیلی از وضعیت موجود خواهیم پرداخت.

با افزایش غیرقابل پیش‌بینی نرخ تورم، مردم به‌طور فزاینده‌ای در مورد خرید کالاهای بدون نیاز فوری محتاط شده‌اند و این احتیاط شامل خرید بیمه نیز می‌شود

نرخ تورم و حذف کالاهای غیر ضرور از سبد خانوار

بر اساس گزارش‌های مرکز آمار ایران، نرخ تورم در سال‌های اخیر به ویژه در سال ۱۴۰۲ به مرزهای بالای ۴۰ درصد رسیده است. این نرخ تورم بی‌سابقه، قدرت خرید مردم را به شدت کاهش داده و فشارهای اقتصادی زیادی را بر قشرهای مختلف جامعه وارد کرده است. در چنین شرایطی، شهروندان بیشتر به دنبال حفظ دارایی‌های خود هستند و تمایل آنها به خرید محصولات غیرضروری کاهش یافته است.

در واقع، با افزایش غیرقابل پیش‌بینی نرخ تورم، مردم به‌طور فزاینده‌ای در مورد خرید کالاهای بدون نیاز فوری محتاط شده‌اند و این احتیاط شامل خرید بیمه نیز می‌شود. از آنجایی که صنایع بیمه نیاز به سرمایه‌گذاری بلندمدت دارند، نرخ‌های بالای تورم باعث می‌شود که این سرمایه‌گذاری‌ها به نظر کم‌جاذبه‌تر بیایند.

همچنین کاهش طبقه متوسط و کاهش مشهود پس اندازها نیز خود عاملی شده تا صنعت بیمه به رقم رشد ریالی بازار عملا پیشرفتی به موازات بازارهای جهانی و استانداردهای جهانی نداشته باشد.

اثر تورم بر محاسبات شرکت‌های بیمه

نرخ تورم غیرقابل پیش‌بینی تأثیر قابل توجهی بر محاسبات و تحلیل‌های ریسک در شرکت‌های بیمه دارد. در شرایطی که نرخ تورم به صورت مداوم و شدید در حال تغییر است، شرکت‌های بیمه برای تضمین ریسک خود و تعیین قیمت مناسب برای محصولات بیمه‌ای با چالش جدی مواجه هستند. این بی‌ثباتی مالی موجب می‌شود که شرکت‌ها با احتیاط بیشتری طرح‌های بیمه‌ای را پیشنهاد دهند و در نتیجه، محصولات بیمه‌ای جذابیت کمتری برای مشتریان پیدا کنند.

به‌ عنوان مثال، بیمه‌گرها ممکن است به دلیل عدم اطمینان از ثبات قیمت‌ها، محدودیت‌هایی به طرح‌های بیمه‌ای اعمال کنند که در نهایت منجر به افزایش هزینه‌های بیمه و کاهش تمایل افراد به خرید بیمه می‌شود.

با بالا رفتن نرخ تورم و کاهش قدرت خرید، مردم به سمت استفاده از دارایی‌های نقدشوند‌ه‌تر می‌روند و به سرمایه‌گذاری در محصولات بیمه‌ای که نیاز به تعهدات بلندمدت دارند، تمایل ندارند

تأثیرات روی رفتار مصرف‌کننده

همان طورکه در بالا اشاره شد؛ روندهای اقتصادی، جامعه ایرانی به سمت کوتاه‌مدت‌نگری حرکت کرده است. در این شرایط، سرمایه‌گذاری بلندمدت در محصولات بیمه‌ای به عنوان یک گزینه منطقی در نظر گرفته نمی‌شود. این تغییر در نگرش مصرف‌کنندگان و گرایش به خرید ارز رمزها، وطلا و راه اندازی صندوق های متنوع طلا و فروش مجازی طلا و از این قبیل دارایی ها منجر به کاهش ضریب نفوذ بیمه شده است.

به عبارت دیگر، با بالا رفتن نرخ تورم و کاهش قدرت خرید، مردم به سمت استفاده از دارایی‌های نقدشوند‌ه‌تر می‌روند و به سرمایه‌گذاری در محصولات بیمه‌ای که نیاز به تعهدات بلندمدت دارند، تمایل ندارند. آن‌ها به‌دنبال راهکارهایی هستند که به آن‌ها اجازه دهد کنترل بیشتری بر دارایی‌های خود داشته باشند و در نتیجه در سرمایه‌گذاری‌های بسیار کم‌ریسک و با نقدشوندگی بالا اقدام کنند.

این در حالی است که سیاست گذاران بیمه از هدف گذاری ۷ درصدی نرخ ضریب نفوذ در ایران سخن گفته اند که با توجه به جیب مردم بسیار بعید است مگر آن که تنوع سازی در سایر بخش ها به ویژه در بخش حمل و نقل را در دستور کار قرار دهد و یا با قراردادهای سازمانی دستوری بخشی از جامعه را زیر پوشش بیشتر بیمه ها ببرند.

لذا پیشنهاد می شود در کنار کارهای روبنای چون آموزش عمومی، تنوع بخشی خدمات بیمه ای دولت بیش از پیش به بهبود شرایط اقتصادی و ایجاد زیرساخت‌های مناسب متمرکز شود. تنها در این شرایط است که می‌توان به افزایش ضریب نفوذ بیمه و توسعه این صنعت در ایران امیدوار بود.