نیما کنار رفت؛ شفافیت نزدیک است؟

انتقال به نظام قیمت‌گذاری توافقی برای ارز و رفتن نیما از بازار ارز، اقدامی مبارک و البته اندکی درد آور برای جامعه است. اما نه به اندازه ای که با اجرای درست این طرح رانت خواران را از گردونه رانتهای چند هزار میلیاردی دور می کند.

به گزارش عصر اقتصاد، این تغییر، که به‌منظور حذف رانت‌های ناشی از نرخ‌های چندگانه ارز و بهبود شفافیت در بازار از ابتدای بهمن ما انجام می‌شود، می‌تواند آثار گسترده‌ای بر بازار سرمایه و اعتماد عمومی به این بازار داشته باشد. در این راستا، عصر اقتصاد نظرات کارشناس‌ها و مدیران بازار درباره این تغییرات مهم و تأثیرات آن بر اقتصاد کلان و به ویژه بورس مورد بررسی قرار داده است.

روز گذشته بازار بورس با استقبال چشمگیری از حذف ارز نیما شاهد رشد بیش از ۵۰ هزار واحدی شاخص کل بود. این تغییر می‌تواند به کاهش فساد و رانت‌های پنهان در نظام ارزی کشور کمک کند، اما در عین حال چالش‌هایی را نیز برای فعالان بازار به همراه دارد.

به علاوه، انتقادی به رئیس کل بانک مرکزی، آقای فرزین، وارد است، چرا که وی در فروردین گذشته اعلام کرد که ارز بازار آزاد را قبول ندارد و در حال حاضر شاهد حذف ارز نیما و راه‌اندازی ارز توافقی هستیم که عملا مداخله دولت را کم کرده و بازار بیشتر به دست نامرئی آدام اسمیت سپرده می شود.

ارز بازار آزاد را قبول ندارم ولی توافقی قیمت تعیین کنید!

رئیس کل بانک مرکزی در فروردین سال گذشته ، گفته بود؛ نرخ ارز بازار آزاد را قبول نداریم. این نرخ صرفا براساس انتظارات تورمی ناشی از اخبار منفی شکل می‌گیرد و به هیچ وجه با واقعیات اقتصاد ما همخوانی ندارد.

 او گفته بود که سیاست ارزی جدید در چارچوب سیاستی تحت عنوان سیاست تثبیت شروع شد. سیاست تثبیت هم منطقش این است که در حال حاضر به دلیل شرایط خاص اقتصادی و مسائل سیاسی که به وجود آمده، متغیر‌های اقتصاد کلان ناآرام است و ما باید ثبات را به بازار برگردانیم.

اما با تغییر دولت و روی کار آمدن همتی بر مسند وزارت اقتصاد، عملا سیاست های بانک مرکزی نیز تغییر کرد و نرخ نیمایی حذف شد.

وزیر اقتصاد شهریور امسال در همایش بانکداری اسلامی سیاست تثبیت نرخ ارز فرزین را ناکارآمد خوانده و گفته بود: تثبیت ارز بدون رها کردن نرخ بهره که شدنی نیست و با وجود ناترازی نمی‌توان اقدام‌خاصی انجام داد. معنی ندارد چند نرخ ارز وجود داشته باشند.

بنابراین سیاست این است که نرخ ارز نیما به بازار آزاد نزدیک شود. به عبارت دیگر در برابر افزایش نرخ نیمایی، نرخ بازار آزاد کاهش خواهد یافت.

به این ترتیب همتی حتی بعد از تثبیت و ماندگاری فرزین در بانک مرکزی حرف خود را به کرسی نشاند و نرخ نیمایی را حذف و نرخ توافقی را عملیاتی کرد.

طبق بررسی خبرنگار عصر اقتصاد کارشناسان و به ویژه فعالان اقتصادی تقریبا با حذف نیما موافق بودند اما باز هم اکثر آنها متفق القول نگران نحوه دخالت دولت در نرخ گذاری و شکل گیری مجدد بازار سیاه ارز هستند زیرا آنها معتقدند که سهم دولت از ارز ناشی از صادرات بسیار بالا است.

 افقه: خوب است! ولی با نیت جبران کسری بودجه؟

در همین حال سید مرتضی افقه، اقتصاددان، در خصوص سیاست‌های ارزی جدید و حذف ارز نیمایی، به نکات مهمی اشاره کرد.

وی در گفتگو با بازار، معتقد است که این سیاست جدید به‌طور کلی‌تر با هدف تک‌نرخی کردن ارز و کاهش فساد ناشی از نرخ‌های چندگانه طراحی شده است.

افقه تأکید دارد که اگر بازار ارز به سمت تک‌نرخی حرکت نکند، رانت‌خواری و فساد همچنان ادامه خواهد داشت.

وی همچنین پیش‌بینی کرد که با ایجاد بازار توافقی، عرضه ارز به بازار افزایش خواهد یافت و کنترل بر نرخ‌ها بهبود پیدا می‌کند، که می‌تواند منجر به کاهش نرخ ارز آزاد شود.

ولی در عین حال، وی هشدار داد که تبعات ناشی از تنظیم نرخ‌ها توسط گروه‌های خاص می‌تواند به افزایش قیمت کالاهای اساسی و ارز منجر شود.

به عقیده او، ریشه این سیاست‌ها ممکن است در تلاش دولت برای تأمین کسری بودجه و درآمدزایی خود باشد، چرا که دولت بزرگ‌ترین دارنده ارز است و از این طریق می‌تواند به پیشبرد سیاست‌های خود بپردازد.

تلاش برای حل مشکلی ۱۰ ساله

فردین آقابزرگی، کارشناس بازار سرمایه، در رابطه با نرخ ارز شفاف و تطبیق آن با واقعیت‌های بازار، در گفت گوی اختصاصی با عصر اقتصاد تأکید کرد که علی‌رغم تلاش‌های ۱۰ ساله مسئولین برای دستیابی به نرخ ارز واقعی و شفاف، این تلاش‌ها به دلیل کنترل‌های دولتی و اعمال دستورات به درستی محقق نشده است.

او اشاره کرد که نرخ ارز نیمایی رابطه عمیقی با واقعیت‌های بازار آزاد ندارد و نباید به عنوان ملاک اصلی نرخ واقعی ارز محسوب شود.

وی به این واقعیت اشاره کرد که بازار ارز آزاد به‌دلیل نبود عرضه و تقاضای کافی نمی‌تواند معیار کاملی باشد.

در عین حال، بدان علت که ارز نیمایی نیز نرخ واقعی نیست، فشار به شرکت‌ها برای ثبت ارز حاصل از صادرات با نرخ‌های پایین‌تر از نرخ بازار آزاد، سبب ایجاد مشکلاتی برای آن‌ها شده است.

آقابزرگی معتقد است که بازار توافقی می‌تواند حرکتی رو به جلو را رقم بزند و در راستای تطبیق نرخ ارز دولتی و آزاد، تأثیرات مثبتی بر بازار سرمایه و حاشیه سود شرکت‌ها داشته باشد.

او افزود: «چنانچه بر همین منوال پیش رویم، مطمئناً سود شرکت‌ها و درآمد حاصل از فروش آن‌ها نیز افزایش خواهد یافت.»

 ابراز امیدواری برای کاهش فساد و رانت

ایشان همچنین بیان داشت که با ایجاد یک بازار متشکل و شفاف، کشف قیمت به بهترین نحو انجام خواهد شد و امیدوار است که با افزایش حجم معاملات و بهبود عرضه و تقاضا، فضای رانتی و توافق‌های پشت پرده کاهش یابد.

فردین آقابزرگی، کارشناس بازار سرمایه، به شفافیت در بازار توافقی اشاره کرد و بیان داشت که با حذف رانت‌های پنهان، بازار به سمت شفافیت حرکت خواهد کرد.

 وی ادامه داد: «کسانی که در سامانه مربوط، ارز نیما را ثبت می‌کردند، در شرایطی حاضر به واگذاری و ثبت بودند که نرخی اضافه بر نرخ ثبت شده در سامانه دریافت نمایند.

اما در بازار توافقی، این رانت‌ها حذف شده و شفافیت حاصل می‌گردد.» هدف واضح بازار توافقی، کاهش اختلاف بین ارز دولتی و ارز آزاد و از بین بردن بازار غیررسمی ارز است.

بورس، جذابترین در بازارها

در حالی که بازارهای دیگر مانند مسکن و خودرو در رکود به سر می‌برند، آقابزرگی از وضعیت مطلوب بورس خبر داد و تأکید کرد که بورس مستعد جذب نقدینگی ۸۵۰۰ همتی است. او با اشاره به کاهش نسبت P/E از ۳۸ در سال ۱۳۹۹ به کمتر از ۵.۵ در حال حاضر و کاهش ارزش کل بازار از ۳۳۰ میلیارد دلار به کمتر از ۱۲۰ میلیارد دلار، پتانسیل رشد سود شرکت‌ها را تبیین کرد و گفت:  این نشان می‌دهد که بورس به‌رغم چالش‌های گذشته، جذاب‌ترین گزینه برای سرمایه‌گذاری در میان سایر بازارها است.

آقابزرگی همچنین به ویژگی تفکیک‌پذیری سرمایه‌گذاری در بورس اشاره کرد و افزود که این موضوع بورس را متمایز می‌کند، زیرا سرمایه‌گذاران قادر هستند میان صنایع مختلف، مانند ساختمان و پتروشیمی، به تفکیک سرمایه‌گذاری کنند.

او در توضیح دلایل عدم جذب سرمایه در بورس طی سال‌های گذشته گفت: «متغیرهای بسیاری مانند شرایط ژئوپلیتیک و سیاسی بر بازار سرمایه حکم‌فرما بوده است. جنگ حماس، حزب‌الله و سوریه و همچنین سیاست‌های ارزی بانک مرکزی، همگی تأثیرگذار بوده‌اند.» وی همچنین به عدم حمایت کافی از بازار سرمایه در زمان آقای خاندوزی و آقای عشقی اشاره کرد و گفت: «در حال حاضر بر اساس شنیده‌ها، حمایت از بازار سرمایه به‌طور کامل در حال انجام می‌باشد.»

افزایش اعتماد عمومی و آثار آن بر بورس

مدیرعامل سبدگردان نیکان به افزایش اعتماد عمومی به بازار اشاره کرده و آن را عاملی برای نشاط در بازار بورس دانسته است. وی معتقد است که ارزش واقعی بازار بورس بین سه تا سه و نیم میلیون واحد است و با فرض نبود تنش‌های سیاسی، نظامی، یا اقتصادی، احتمال دستیابی بورس به این سطح تا پایان سال ۱۴۰۳ وجود دارد.

بنا بر آنچه گفته شد، تغییر به بازار ارز توافقی، اگرچه می‌تواند به بهبود شفافیت و کاهش رانت در بازار ارز کمک کند، اما نیازمند نظارت دقیق و مدیریت کارآمد برای جلوگیری از افزایش قیمت‌ها و مشکلات ناشی از عدم‌تعادل در عرضه و تقاضا است وگرنه بازارهای مالی و داخلی کشور مستعد هستند با کوچکترین تلنگری از هم بریزند.

لذا انتظار می رود سیاستگذاران با انضباط مالی و مدیریت بهینه منابع، شرایطی را فراهم کنند که بازار سرمایه بتواند به عنوان یک بستر امن و با ثبات برای سرمایه‌گذاری عمل کند.