چرا پرداخت آنلاین در ایران از دنیا عقب مانده است؟
مهرین نظری
سیستم‌های پرداخت آنلاین در سراسر جهان با سرعتی سرسام‌آور در حال تکامل هستند اما ایران همچنان گرفتار تحریم‌ها، انحصار شاپرک و عدم دسترسی به پلتفرم‌های بین‌المللی است.
در حالی که کشورهای پیشرو در حوزه فناوری، پرداخت آنی، رمزارزها و کیف پول‌های دیجیتال را به عنوان استانداردهای جدید پذیرفته‌اند، ایران هنوز درگیر مشکلاتی است که نه‌تنها تجربه کاربری را مختل کرده بلکه فرصت‌های اقتصادی بزرگی را نیز از بین برده است.
سیستم‌های پرداخت جهانی در مقابل ایران
در چین، علی‌پی و وی‌چت‌پی بیش از ۹۰ درصد تراکنش‌های دیجیتال را پوشش می‌دهند. کاربران در این کشور می‌توانند تنها با اسکن یک QR Code خرید کنند، پول انتقال دهند و حتی قبوض خود را پرداخت کنند. در آمریکا، سیستم‌هایی مانند Apple Pay، Google Pay و PayPal تجربه‌ای سریع، امن و یکپارچه را برای کاربران فراهم کرده‌اند. اتحادیه اروپا نیز با اجرای SEPA Instant توانسته است پرداخت‌های بین‌بانکی را در کمتر از ۱۰ ثانیه پردازش کند.
در ایران اما، تمامی پرداخت‌های دیجیتال به کارت‌های بانکی داخلی و شبکه شاپرک وابسته است. عدم پذیرش کیف پول‌های دیجیتال، تأخیر در پرداخت‌های بین‌بانکی و نبود امکان استفاده از سیستم‌های بین‌المللی، تجربه کاربری را با مشکلات متعددی مواجه کرده است.
این در حالی است که در سال ۲۰۲۳، تراکنش‌های جهانی با کیف پول‌های دیجیتال به بیش از ۱۰ تریلیون دلار رسید اما ایران تقریباً هیچ سهمی از این بازار نداشته است.
یکی از موانع اصلی در توسعه سیستم‌های پرداخت در ایران، انحصار شاپرک است که از سال‌ها پیش به عنوان تنها مسیر قانونی برای پرداخت‌های آنلاین معرفی شده است. بسیاری از شرکت‌های فین‌تک که قصد داشتند مدل‌های نوینی برای پرداخت ارائه دهند، یا با محدودیت‌های قانونی مواجه شدند یا مجوز فعالیت دریافت نکردند. این انحصار باعث شده که نوآوری در حوزه پرداخت دیجیتال به‌شدت کند شود و کاربران همچنان مجبور باشند از سیستم‌های سنتی استفاده کنند.
چرا ایران از پرداخت‌های بین‌المللی محروم شده است
یکی از بزرگ‌ترین مشکلاتی که کاربران و کسب‌وکارهای دیجیتال در ایران با آن مواجه هستند عدم امکان پرداخت بین‌المللی است. در حالی که حتی کشورهای در حال توسعه از Visa، MasterCard و PayPal استفاده می‌کنند، ایران به دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های داخلی از این خدمات محروم شده است.
برای مثال، یک فریلنسر ایرانی که قصد دارد خدمات خود را به مشتریان خارجی ارائه دهد، نمی‌تواند به‌صورت مستقیم پول دریافت کند. بسیاری از این افراد مجبورند از واسطه‌ها و صرافی‌های غیررسمی برای نقد کردن درآمد خود استفاده کنند که هم هزینه‌های بالایی دارد و هم ریسک مسدود شدن حساب را به همراه دارد.
طبق آمارهای رسمی، بیش از ۸۵ درصد از شرکت‌های ایرانی که به تجارت الکترونیک بین‌المللی وابسته بودند، پس از تشدید تحریم‌های مالی از این حوزه خارج شده‌اند. علاوه بر این، بسیاری از استارتاپ‌های ایرانی، دفاتر خود را به کشورهای همسایه مانند ترکیه، امارات و گرجستان منتقل کرده‌اند تا بتوانند بدون دردسر به سیستم‌های پرداخت بین‌المللی متصل شوند.
آیا رمزارزها می‌توانند مشکل پرداخت را حل کنند
با ظهور رمزارزها، بسیاری از کشورها از بیت‌کوین و استیبل‌کوین‌ها به عنوان راه‌حلی برای پرداخت‌های دیجیتال استفاده کرده‌اند. ال‌سالوادور اولین کشوری بود که بیت‌کوین را به عنوان ارز رسمی پذیرفت و امارات، ترکیه و سنگاپور نیز از رمزارزها در پرداخت‌های بین‌المللی بهره می‌برند.
اما در ایران، قوانین متناقض و تصمیم‌گیری‌های نامشخص دولت، استفاده از رمزارزها را با چالش‌های فراوانی روبه‌رو کرده است. استفاده از رمزارزها برای پرداخت‌های داخلی ممنوع شده اما برای واردات کالا مجاز است. این تناقض باعث شده که نه شرکت‌ها بتوانند از رمزارزها برای ارائه خدمات دیجیتال استفاده کنند و نه مردم از آن‌ها در پرداخت‌های روزمره بهره ببرند.
طبق گزارش بانک مرکزی، ارزش تراکنش‌های جهانی با رمزارز در سال ۲۰۲۳ بیش از ۳.۲ تریلیون دلار بوده است اما ایران هنوز نتوانسته از این فرصت برای بهبود زیرساخت‌های پرداخت خود استفاده کند.
فرصت‌هایی که از دست رفته‌اند
ایران در سال‌های اخیر فرصت‌های بزرگی را برای توسعه پرداخت دیجیتال از دست داده است. در چین بیش از ۷۰ درصد تراکنش‌های روزمره به‌صورت دیجیتال انجام می‌شود اما در ایران، هنوز بخش زیادی از خریدهای فیزیکی وابسته به پول نقد یا کارت‌های بانکی است.
یکی از مشکلاتی که مردم ایران با آن روبه‌رو هستند، محدودیت‌های جدید بانک مرکزی در سقف تراکنش‌ها و افزایش کارمزدهای بانکی است. این سیاست‌ها نه‌تنها کاربران را تحت فشار قرار داده بلکه کسب‌وکارهای دیجیتال را نیز با مشکلات مالی جدی مواجه کرده است.
طبق بررسی‌های انجام شده، بیش از ۶۵ درصد کاربران ایرانی از تجربه پرداخت‌های آنلاین ناراضی هستند و حدود ۳۰ درصد از کسب‌وکارهای اینترنتی به دلیل مشکلات پرداختی تعطیل شده‌اند. این آمار نشان می‌دهد که اگر تغییری در زیرساخت‌های پرداخت دیجیتال ایجاد نشود، اقتصاد دیجیتال ایران بیش از پیش دچار رکود خواهد شد.
آیا تغییری در راه است
دولت و بانک مرکزی بارها وعده داده‌اند که زیرساخت‌های پرداخت دیجیتال را بهبود خواهند داد اما هنوز اقدام عملی قابل‌توجهی در این زمینه انجام نشده است. ایران برای رسیدن به استانداردهای جهانی در حوزه پرداخت دیجیتال نیاز به چندین اصلاح اساسی دارد:
● کاهش انحصار شاپرک و اجازه ورود شرکت‌های خصوصی به بازار پرداخت دیجیتال
● ایجاد راهکارهایی برای اتصال به سیستم‌های پرداخت بین‌المللی مانند کارت‌های اعتباری مجازی
● قانونمند کردن استفاده از کیف پول‌های دیجیتال و رمزارزها
اگر این تغییرات به‌سرعت انجام نشود، فاصله ایران با کشورهای پیشرو در پرداخت دیجیتال روزبه‌روز بیشتر خواهد شد و کسب‌وکارهای دیجیتال ایرانی با خطر نابودی مواجه خواهند شد. در شرایطی که اقتصاد جهانی به سمت دیجیتالی شدن پیش می‌رود، ایران نمی‌تواند همچنان در گذشته بماند و از تغییرات فناوری عقب بماند.
