سرمایه‌گذاری در تولید با کمک هوش مصنوعی

جعفر صارمی؛ پژوهشگر اقتصادی

هوش مصنوعی در دهه‌های اخیر به یکی از کلیدی‌ترین و تأثیرگذارترین عوامل تحول در ساختارهای اقتصادی و تولیدی جهان تبدیل شده و نقش آن در بازتعریف شیوه‌های تولید و مدیریت منابع غیرقابل انکار است.

این فناوری پیشرفته، که ریشه در پیشرفت‌های علمی و محاسباتی قرن بیستم دارد، با تکیه بر الگوریتم‌های پیچیده و توانایی یادگیری ماشینی، قادر است حجم عظیمی از داده‌ها را در کسری از ثانیه تحلیل کند.

با استفاده از این ابزار امکان شناسایی الگوهای پنهان مهیا و زمینه اتخاذ تصمیم‌هایی هوشمندانه‌تر از انسان در شرایط خاص ایجاد می‌شود.

از خودکارسازی فرآیندهای تکراری و زمان‌بر گرفته تا بهینه‌سازی زنجیره‌های تأمین و پیش‌بینی نیازهای بازار، هوش مصنوعی فرصت‌هایی بی‌سابقه برای توسعه تولید و افزایش کارایی اقتصادی فراهم کرده است. این قابلیت‌ها نه‌تنها هزینه‌های تولید را کاهش می‌دهند، بلکه با افزایش دقت و سرعت، امکان رقابت در بازارهای جهانی را برای کشورها و شرکت‌ها تقویت می‌کنند.

در کنار این تحولات جهانی، ایران در سال ۱۴۰۴ با شعار «سرمایه‌گذاری برای تولید» وارد مرحله‌ای شده است که ضرورت توجه به ابزارهای نوین و فناوری‌های پیشرفته بیش از پیش احساس می‌شود. این شعار، که محوریت آن بر تقویت زیرساخت‌های تولیدی و جذب سرمایه برای توسعه اقتصادی است، می‌تواند با بهره‌گیری از هوش مصنوعی به‌عنوان یک کاتالیزور قدرتمند، به نتایجی ملموس‌تر و پایدارتر دست یابد.

در این راستا، بررسی تجربیات موفق جهانی در استفاده از این فناوری و تطبیق آن‌ها با شرایط بومی ایران، از جمله ظرفیت‌های صنعتی، منابع طبیعی و نیروی انسانی، می‌تواند نقشه راهی روشن برای تحقق اهداف این شعار ترسیم کند.

این رویکرد نه‌تنها به معنای همگام شدن با پیشرفت‌های جهانی است، بلکه فرصتی است برای تبدیل چالش‌هایی مانند محدودیت‌های زیرساختی یا تحریم‌ها به مزیت‌هایی رقابتی از طریق نوآوری و هوشمندسازی تولید. به این ترتیب، هوش مصنوعی می‌تواند به‌عنوان پلی میان واقعیت‌های کنونی اقتصاد و چشم‌انداز پیشرفت بادوام اقتصاد ایران عمل کند و راه را برای جهشی بزرگ در عرصه تولید هموار سازد.

تجربیات جهانی سرمایه‌گذاری در تولید با تکیه بر هوش مصنوعی

جهان شاهد تحولات چشمگیری در استفاده از هوش مصنوعی برای تقویت تولید است. بر اساس گزارش مؤسسه گلدمن ساکس در سال ۲۰۲۳ با عنوان «اثرات بالقوه بزرگ هوش مصنوعی بر رشد اقتصادی»، این فناوری می‌تواند تا سال ۲۰۳۰ تولید ناخالص داخلی جهانی را تا ۷ درصد افزایش دهد که معادل حدود ۷ تریلیون دلار ارزش افزوده است.

به عنوان مثال، در ایالات متحده، شرکت تسلا از هوش مصنوعی برای مدیریت خطوط تولید خودروهای الکتریکی بهره می‌برد. سیستم‌های مبتنی بر AI در این شرکت با تحلیل لحظه‌ای داده‌ها، زمان توقف خطوط تولید را کاهش داده و هزینه‌های عملیاتی را تا ۲۰ درصد پایین آورده‌اند. این رویکرد نه‌تنها سرعت تولید را افزایش داده، بلکه کیفیت محصولات را نیز بهبود بخشیده است.

چین به‌عنوان یکی از پیشگامان این حوزه، برنامه‌ای بلندپروازانه برای تبدیل شدن به رهبر جهانی هوش مصنوعی تا سال ۲۰۳۰ تدوین کرده است. دولت این کشور با سرمایه‌گذاری بیش از ۱۵۰ میلیارد دلار در این بخش، از هوش مصنوعی برای تقویت صنایع کلیدی مانند الکترونیک، رباتیک و خودروسازی استفاده می‌کند.

به گزارش سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، استفاده از ربات‌های هوشمند در کارخانه‌های چینی در سال ۲۰۲۴، بهره‌وری نیروی کار را تا ۳۰ درصد افزایش داده است. این کشور همچنین با توسعه پلتفرم‌های هوش مصنوعی مانند Baidu، توانسته زنجیره تأمین خود را بهینه کند و زمان تحویل محصولات را کوتاه‌تر سازد.

اروپا نیز با تمرکز بر مفهوم «صنعت ۴.۰» در این مسیر گام برداشته است. آلمان، به‌عنوان یکی از قدرت‌های صنعتی جهان، از هوش مصنوعی برای هوشمندسازی کارخانه‌ها استفاده می‌کند. ربات‌های مجهز به AI در صنایع خودروسازی آلمان، مانند بی‌ام‌و، وظایف پیچیده‌ای مانند جوشکاری و مونتاژ را با دقت بالا انجام می‌دهند.

این فناوری همچنین در بخش پتروشیمی این کشور برای پیش‌بینی خرابی تجهیزات و کاهش هزینه‌های نگهداری به کار گرفته شده است. داده‌های اتحادیه اروپا نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۴ حدود ۵۰ میلیارد یورو بوده و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ به ۱۰۰ میلیارد یورو برسد.

در خاورمیانه، امارات متحده عربی نیز با راه‌اندازی استراتژی ملی هوش مصنوعی در سال ۲۰۱۷، به دنبال افزایش سهم این فناوری در اقتصاد خود است. بر اساس گزارشPwC، هوش مصنوعی تا سال ۲۰۳۰ حدود ۳۲۰ میلیارد دلار به اقتصاد منطقه جنوب غرب آسیا اضافه خواهد کرد که بخش عمده آن از طریق بهبود تولید و خدمات به دست می‌آید.  امارات با استفاده از AI در پروژه‌های صنعتی مانند تولید انرژی پاک و مدیریت منابع آب، توانسته بهره‌وری را افزایش دهد و هزینه‌ها را کاهش دهد.

وضعیت کنونی ایران و ضرورت توجه به هوش مصنوعی

ایران با وجود ظرفیت‌های عظیم در بخش‌های مختلف اقتصادی، از جمله منابع طبیعی، نیروی انسانی جوان و صنایع متنوع، هنوز در بهره‌گیری از هوش مصنوعی در تولید گام‌های ابتدایی را برمی‌دارد. با این حال، شعار سال ۱۴۰۴ فرصتی است تا با تمرکز بر سرمایه‌گذاری هدفمند، این فناوری به خدمت تولید کشور درآید. بر اساس گزارش مرکز نوآوری حکمرانی هوشمند، هوش مصنوعی در ایران رشد ملموسی داشته و پیش‌بینی می‌شود با ادامه این روند، شاخص تولید ناخالص ملی (GNP) تا سال ۲۰۳۰ رشد قابل‌توجهی داشته باشد. این آمار نشان‌دهنده پتانسیل بالای کشور برای استفاده از این فناوری است.

فرصت‌های ایران با الهام از تجربیات جهانی

ایران می‌تواند با الگوبرداری از تجربیات موفق جهانی، از هوش مصنوعی در بخش‌های کلیدی اقتصاد خود بهره ببرد. در صنعت پتروشیمی، که یکی از ستون‌های اقتصاد کشور است، استفاده از هوش مصنوعی می‌تواند تحولی بزرگ ایجاد کند. وب‌سایت aiolearnpro.com در تحلیلی اشاره می‌کند که سیستم‌های مبتنی بر AI می‌توانند با تحلیل داده‌های تولید، نقاط ضعف فرآیندها را شناسایی کرده و هزینه‌های عملیاتی را تا ۱۵ درصد کاهش دهند.

این رویکرد در شرایطی که ایران به دنبال افزایش ارزش افزوده و کاهش خام‌فروشی است، می‌تواند به منجر به رونق تولید شود.

در بخش کشاورزی، که حدود ۱۰ درصد از تولید ناخالص داخلی ایران را تشکیل می‌دهد، هوش مصنوعی می‌تواند با استفاده از سنسورهای هوشمند و الگوریتم‌های پیش‌بینی، مدیریت منابع آب و خاک را بهبود بخشد. به عنوان مثال، تجربه کشورهایی مانند هند نشان می‌دهد که استفاده از فناوری‌های AI در کشاورزی، مصرف آب را تا ۳۰ درصد کاهش داده و تولید محصولات را افزایش داده است. ایران با اقلیم خشک و چالش‌های آبی، می‌تواند از این الگو برای افزایش بهره‌وری کشاورزی استفاده کند.

صنعت خودروسازی ایران نیز از دیگر حوزه‌هایی است که می‌تواند از هوش مصنوعی بهره‌مند شود. تجربه شرکت‌هایی مانند تسلا نشان می‌دهد که خودکارسازی خطوط تولید و استفاده از ربات‌های هوشمند می‌تواند هزینه‌ها را کاهش داده و کیفیت را بهبود بخشد.

علاوه بر این، حمایت از استارتاپ‌های مبتنی بر هوش مصنوعی می‌تواند موتور محرکه‌ای برای تولید نوآورانه باشد. تجربه صندوق سرمایه‌گذاری پارتیان نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های فناوری، مانند شرکت‌هایی که نرم‌افزارهای تحلیل داده تولید می‌کنند، می‌تواند به توسعه محصولاتی با قابلیت صادرات منجر شود. این رویکرد نه‌تنها اشتغال‌زایی می‌کند، بلکه هم‌راستا با شعار سال، تولید را به سمت بازارهای جهانی سوق می‌دهد.

چالش‌ها و راهکارها

با وجود این فرصت‌ها، چالش‌هایی مانند کمبود زیرساخت‌های دیجیتال، محدودیت‌های مالی و نبود قوانین شفاف برای سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی در ایران وجود دارد. برای غلبه بر این موانع، دولت می‌تواند با تخصیص بودجه هدفمند، ایجاد مشوق‌های مالیاتی برای شرکت‌های فعال در این حوزه و تقویت همکاری با کشورهای پیشرو و شریک مانند چین، بستر لازم را فراهم کند. همچنین، توسعه آموزش‌های تخصصی در دانشگاه‌ها و مراکز فنی می‌تواند نیروی انسانی مورد نیاز برای این تحول را تأمین کند.

هوش مصنوعی، کلیدی برای آینده تولید در جهان است و ایران نیز با توجه به شعار سال ۱۴۰۴، می‌تواند از این فناوری برای تحقق اهداف اقتصادی خود بهره ببرد. تجربیات جهانی نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری در این حوزه نه‌تنها بهره‌وری را افزایش می‌دهد، بلکه فرصت‌های جدیدی برای رقابت در بازارهای بین‌المللی ایجاد می‌کند.

اکنون زمان آن است که با برنامه‌ریزی دقیق و استفاده از ظرفیت‌های موجود، گامی بلند در مسیر تولید هوشمند و پایدار برداریم. این مسیر نه‌تنها به پیشرفت اقتصادی منجر می‌شود، بلکه جایگاه ایران را در اقتصاد جهانی تقویت خواهد کرد.